Göz
GÖZ (ayn, ophthalm)
Göz, pek hassas ve pek önemli organlardan biridir. Zira gözleri görmeyen insan sûretâ bir insandır. Yaratılış itibariyle üstten kaş kemiği, alttan şakak (yanak) kemikleri, yandan burun kemiği, dıştan isen kaşlar ve göz kapakları ile göz çukuru içinde koruma altına alınmıştır. Beyinden çıkan sinirlerin bir kısmı göze gelir ki, bunlara "göz sinirleri" denir, görme duyusu bunlarla sağlanır."1 Nitekim Kur'ân-ı Kerim'de; gözler, yaratana şükredilmeye lâyık organlar olarak tanıtılmıştır.
"Sizler, hiç bir şey bilmezken Allah sizi, analarınızın karnından çıkardı ve şükredesiniz diye sizlere kulaklar, gözler ve gönüller verdi"
(Nahl 78)
* "O, sizin için kulaklar, gözler ve gönüller yaratmıştır. Ne de az şükrediyorsunuz!" (Müminun 78)
* Gözleri hasta olan kimsenin bütün vücudu hasta demektir. Nitekim Peygamber Aleyhis-Selâm: "Bütün müminler tek bir şahıs gibidir. Zira onun gözü ağrısa bütün vücudu hasta olur" buyurmuştur."2
Görme Nasıl Gerçekleşir?
Horasanlı filozof tabip Ebu Bekir Râzî (ölüm 303 H.), bu konuda "Kitâbûn fî Keyfîyyeti'l-Ebsâr" adında bir eser yazmış ve bu eserinde, görme hissinin gözden çıkan ışıklarla olmayıp, göz sinirleri vasıtasıyla beyin merkezine gönderilen ışıkların buradan aks yoluyla yansımasından meydana geldiğini açıklamıştır. Ebû Bekir Râzî bu yeni buluşuyla eski yunan tıbbından bazı görüşleri reddetmiştir. Ebû Bekir Râzî ayrıca "Gözün Konumu ve Şekli", "Göz Hastalıkları, İlaçları ve Tedavileri" isimleriyle de eserler yazmıştır.
(/.£. Usaybia 2/353-361)
Meşhur Göz Tabibleri (Kehhâl) ve Bazı Eserleri:
Tabib filozof Ebu Yusuf Yakub b. İshak el-Kindi (ölüm 236 H.)."1
*Huneyn b. İshak el-Bağdadî, (ö. 260 H.) Aşru Makâlât fi'l-Kuhl."2
*Ebu Bekir Razi, Muhammed b. Zekeriyya, (ölüm 303 H.) "el-Hâvi fi't-Tıbb" adlı ansiklopedisinin göz hastalıkları ile ilgili bölümü."3
*Ammar b. Ali el-Mavsılî,(ö. 400 H.) "el-Müntehab fi İlmi'l-Ayn ve İlelihâ ve müdâvâtiha bi'l-Edviyeti ve'l-Hadîd."4
* Şerefüddin Ali b.İsâ (ölümü 430 H.) Bağdatta yaşamış meşhur göz tabiplerindendir. Önceleri genel anlamda birtabip iken, dahasonragöz hastalıkları üzerinde bilgisini artırarak, bu konuda geniş bilgi sahibi bir otorite olmuştur. Hatta bu konuda kendi muasırlarından bazılarını ve yunan tıbbının bu konudaki tavsiyelerini reddetmiş ve kendisi yeni buluşlar ortaya koymuştur. Göz hastalıkları konusunda "Tezkiretü'l-Kehhâlîn" adında kıymetli bir eser yazmıştır ki, bu eser yazarın kendi zamanında el kitabı olarak kabul görmüş ve okunmuştur. Yazar Ali b. İsâ, ameliyat sırasında uyuşturucu ile bayıltma yöntemini ilk defa uygulayan tabiptir. Daha önce bu tür bir uygulamayı arap veya yunan tabiplerinden hiç kimse yapmamıştır. "Tezkiretü'l-Kehhâlîn" üç bölüme ayrılmıştır.
* Birinci bölümde gözün anatomisi; göz sinirleri, göz damarları, gözün dış yüzeyindeki beyaz ve sert tabaka, örümcek ağına benzeyen iç tabaka, göz küresi, genel olarak görmeyi sağlayan sinirler, adaleler, bağlar (kirişler) ve görmenin nasıl gerçekleştiği anlatılmıştır. İkinci bölüm; göz kapağı hastalıkları, kaşıntı, uyuz, göz kapaklarının sertleşmesi, birbirine bitişmesi, göz kapağı iç yüzünün dışarıya doğru dönmesi, göz kapağı kenarının iltihaplanması (arpacık), göz kapaklarında fazla kıl bitmesi, göz kapaklarının gevşeyip uzaması, tersine dönmesi, incelmesi, kalınlaşması, göz kapakları üzerinde çıkan çıbanlar, kavlama, ekzama, kurdeşen, mantar, siğil, göz kapaklarında meydana gelen iltihaplanmalar, aşınma ve tahrip olma sebebiyle meydana gelen hastalıklar, yaralar, göz sulanması, göz yaşları, göz kapaklarının iç yüzü ile gözün ön yüzü nde meydana gelen iltihaplı şişlikler, bu bölgede meydana gelen fazla et (lahm-i zaide), göz küresinde meydana gelen sivilceler, şişlikler, selim ve habis urlar, göz renginin değişmesi, gözbebeği hastalıkları, gözbebeğinin küçülmesi veya genişleyip yayılması gibi hastalıklar ve tedavileri üzerinde durulmuştur.
* Üçüncü bölümde ise;Dışardan bakıldığı zaman gözle görülmeyen ve hissedile-meyen göz hastalıkları, sebepleri ve tedavileri ile ilgilidir. Örneğin: Görme gücü (kuvvetül-bâsıra) hastalıkları, uzağı görüp yakını görememe hastalığı, yakını görüp uzağı görememe hastalığı, gece körlüğü, gözsinirleri hastalıkları, katarakt ameliyatı, görme siniri hastalıkları, adele hastalıklan, göz zayıflığı hastalıkları, gözü n dışarı çıkması gibi hastalıklar ve bu hastalıkların tedavisi nde kullanılan müfred ilaçlar ve göz sağlığının korunması ile ilgili tavsiyeler yer almıştır."5
İbni Heysem, Ebu Ali Muhammed b. Hasan el-Basri, (ölüm 430 H.) "Kitabü'l-Menâzır."6
* Halîfeb. Ebü'l-Mahâsinel-Halebî(ölüm 654 H.)"el-Kâfî fi'l-Kuhl."7
* Şemseddin Muhammed b. Dânyâl el-Kehhâl el-Huzâî el-Mûsılî el-Hakîm, (ölümü 693 H.)'nin "Manzume fi't-Tıbbı."8
* Selahaddin b. Yusuf el-Hamevi, (ölüm 654 H.) "el-Kâfî fi'l-Kuhl"9
* Sadaka b. İbrahim el-Kehhâl el-Mısrî, (ölümü 766 H.'den sonra)'nin Umdetü'l-Kuhliyye fi'l-Emrâzi'l-Basariyye."10
* Ebü'l-Mekârim Ali b. Abdülkerim b. Tarhân el-Kehhâl el-Hamevî, (ölümü 720 H.)'nin "el-Kânûn fi Emrâzı'l-Uyûn"u."11
Kaynaklar:
f/J. bağdadi s 250-251: Zehebi s. 300-301. [2]- i. Sünni vr. 22a: ayrıca bak. E. Nuaym vr. 46a. [3]-Dr Kemal Sâ mrâi, T. Tıbbı'l-Arabi 1/484-86: Şerefiiddin Ali b. isâ el-Kehhâl. Tezkiretü'l-Kehhâlin. Ayasofya Kütüphanesi No: 3585 Mukaddime kısmı. Bu eser 1964 yılında Haydarâbâd ed-Dekken'de basılmıştır. Keşf. 11390: HA 2/685.[4]- HA. 2 137. [S]- Keşf. 2/1171: HA. 1/426 [6]- HA 1/725: Kehhâle 7/128. [7] Fihrst s. 417-418: i. E. Usaybia 2/352, 360) (8-11) -İA. 6/84: I.E. Usaybia 2/139, 162 - 165: Kehhale 4/87 I.E. Usaybia, 2/343-361: İ.E.Usaybia 3/147: Kehhale 7/268: Göz maddesindeki dipnot. A'lamü'l-Arab. 560: Keşf Zeyl 1/23. 2/237: Keşf. 2/1983
Göz, pek hassas ve pek önemli organlardan biridir. Zira gözleri görmeyen insan sûretâ bir insandır. Yaratılış itibariyle üstten kaş kemiği, alttan şakak (yanak) kemikleri, yandan burun kemiği, dıştan isen kaşlar ve göz kapakları ile göz çukuru içinde koruma altına alınmıştır. Beyinden çıkan sinirlerin bir kısmı göze gelir ki, bunlara "göz sinirleri" denir, görme duyusu bunlarla sağlanır."1 Nitekim Kur'ân-ı Kerim'de; gözler, yaratana şükredilmeye lâyık organlar olarak tanıtılmıştır.
"Sizler, hiç bir şey bilmezken Allah sizi, analarınızın karnından çıkardı ve şükredesiniz diye sizlere kulaklar, gözler ve gönüller verdi"
(Nahl 78)
* "O, sizin için kulaklar, gözler ve gönüller yaratmıştır. Ne de az şükrediyorsunuz!" (Müminun 78)
* Gözleri hasta olan kimsenin bütün vücudu hasta demektir. Nitekim Peygamber Aleyhis-Selâm: "Bütün müminler tek bir şahıs gibidir. Zira onun gözü ağrısa bütün vücudu hasta olur" buyurmuştur."2
Görme Nasıl Gerçekleşir?
Horasanlı filozof tabip Ebu Bekir Râzî (ölüm 303 H.), bu konuda "Kitâbûn fî Keyfîyyeti'l-Ebsâr" adında bir eser yazmış ve bu eserinde, görme hissinin gözden çıkan ışıklarla olmayıp, göz sinirleri vasıtasıyla beyin merkezine gönderilen ışıkların buradan aks yoluyla yansımasından meydana geldiğini açıklamıştır. Ebû Bekir Râzî bu yeni buluşuyla eski yunan tıbbından bazı görüşleri reddetmiştir. Ebû Bekir Râzî ayrıca "Gözün Konumu ve Şekli", "Göz Hastalıkları, İlaçları ve Tedavileri" isimleriyle de eserler yazmıştır.
(/.£. Usaybia 2/353-361)
Meşhur Göz Tabibleri (Kehhâl) ve Bazı Eserleri:
Tabib filozof Ebu Yusuf Yakub b. İshak el-Kindi (ölüm 236 H.)."1
*Huneyn b. İshak el-Bağdadî, (ö. 260 H.) Aşru Makâlât fi'l-Kuhl."2
*Ebu Bekir Razi, Muhammed b. Zekeriyya, (ölüm 303 H.) "el-Hâvi fi't-Tıbb" adlı ansiklopedisinin göz hastalıkları ile ilgili bölümü."3
*Ammar b. Ali el-Mavsılî,(ö. 400 H.) "el-Müntehab fi İlmi'l-Ayn ve İlelihâ ve müdâvâtiha bi'l-Edviyeti ve'l-Hadîd."4
* Şerefüddin Ali b.İsâ (ölümü 430 H.) Bağdatta yaşamış meşhur göz tabiplerindendir. Önceleri genel anlamda birtabip iken, dahasonragöz hastalıkları üzerinde bilgisini artırarak, bu konuda geniş bilgi sahibi bir otorite olmuştur. Hatta bu konuda kendi muasırlarından bazılarını ve yunan tıbbının bu konudaki tavsiyelerini reddetmiş ve kendisi yeni buluşlar ortaya koymuştur. Göz hastalıkları konusunda "Tezkiretü'l-Kehhâlîn" adında kıymetli bir eser yazmıştır ki, bu eser yazarın kendi zamanında el kitabı olarak kabul görmüş ve okunmuştur. Yazar Ali b. İsâ, ameliyat sırasında uyuşturucu ile bayıltma yöntemini ilk defa uygulayan tabiptir. Daha önce bu tür bir uygulamayı arap veya yunan tabiplerinden hiç kimse yapmamıştır. "Tezkiretü'l-Kehhâlîn" üç bölüme ayrılmıştır.
* Birinci bölümde gözün anatomisi; göz sinirleri, göz damarları, gözün dış yüzeyindeki beyaz ve sert tabaka, örümcek ağına benzeyen iç tabaka, göz küresi, genel olarak görmeyi sağlayan sinirler, adaleler, bağlar (kirişler) ve görmenin nasıl gerçekleştiği anlatılmıştır. İkinci bölüm; göz kapağı hastalıkları, kaşıntı, uyuz, göz kapaklarının sertleşmesi, birbirine bitişmesi, göz kapağı iç yüzünün dışarıya doğru dönmesi, göz kapağı kenarının iltihaplanması (arpacık), göz kapaklarında fazla kıl bitmesi, göz kapaklarının gevşeyip uzaması, tersine dönmesi, incelmesi, kalınlaşması, göz kapakları üzerinde çıkan çıbanlar, kavlama, ekzama, kurdeşen, mantar, siğil, göz kapaklarında meydana gelen iltihaplanmalar, aşınma ve tahrip olma sebebiyle meydana gelen hastalıklar, yaralar, göz sulanması, göz yaşları, göz kapaklarının iç yüzü ile gözün ön yüzü nde meydana gelen iltihaplı şişlikler, bu bölgede meydana gelen fazla et (lahm-i zaide), göz küresinde meydana gelen sivilceler, şişlikler, selim ve habis urlar, göz renginin değişmesi, gözbebeği hastalıkları, gözbebeğinin küçülmesi veya genişleyip yayılması gibi hastalıklar ve tedavileri üzerinde durulmuştur.
* Üçüncü bölümde ise;Dışardan bakıldığı zaman gözle görülmeyen ve hissedile-meyen göz hastalıkları, sebepleri ve tedavileri ile ilgilidir. Örneğin: Görme gücü (kuvvetül-bâsıra) hastalıkları, uzağı görüp yakını görememe hastalığı, yakını görüp uzağı görememe hastalığı, gece körlüğü, gözsinirleri hastalıkları, katarakt ameliyatı, görme siniri hastalıkları, adele hastalıklan, göz zayıflığı hastalıkları, gözü n dışarı çıkması gibi hastalıklar ve bu hastalıkların tedavisi nde kullanılan müfred ilaçlar ve göz sağlığının korunması ile ilgili tavsiyeler yer almıştır."5
İbni Heysem, Ebu Ali Muhammed b. Hasan el-Basri, (ölüm 430 H.) "Kitabü'l-Menâzır."6
* Halîfeb. Ebü'l-Mahâsinel-Halebî(ölüm 654 H.)"el-Kâfî fi'l-Kuhl."7
* Şemseddin Muhammed b. Dânyâl el-Kehhâl el-Huzâî el-Mûsılî el-Hakîm, (ölümü 693 H.)'nin "Manzume fi't-Tıbbı."8
* Selahaddin b. Yusuf el-Hamevi, (ölüm 654 H.) "el-Kâfî fi'l-Kuhl"9
* Sadaka b. İbrahim el-Kehhâl el-Mısrî, (ölümü 766 H.'den sonra)'nin Umdetü'l-Kuhliyye fi'l-Emrâzi'l-Basariyye."10
* Ebü'l-Mekârim Ali b. Abdülkerim b. Tarhân el-Kehhâl el-Hamevî, (ölümü 720 H.)'nin "el-Kânûn fi Emrâzı'l-Uyûn"u."11
Kaynaklar:
f/J. bağdadi s 250-251: Zehebi s. 300-301. [2]- i. Sünni vr. 22a: ayrıca bak. E. Nuaym vr. 46a. [3]-Dr Kemal Sâ mrâi, T. Tıbbı'l-Arabi 1/484-86: Şerefiiddin Ali b. isâ el-Kehhâl. Tezkiretü'l-Kehhâlin. Ayasofya Kütüphanesi No: 3585 Mukaddime kısmı. Bu eser 1964 yılında Haydarâbâd ed-Dekken'de basılmıştır. Keşf. 11390: HA 2/685.[4]- HA. 2 137. [S]- Keşf. 2/1171: HA. 1/426 [6]- HA 1/725: Kehhâle 7/128. [7] Fihrst s. 417-418: i. E. Usaybia 2/352, 360) (8-11) -İA. 6/84: I.E. Usaybia 2/139, 162 - 165: Kehhale 4/87 I.E. Usaybia, 2/343-361: İ.E.Usaybia 3/147: Kehhale 7/268: Göz maddesindeki dipnot. A'lamü'l-Arab. 560: Keşf Zeyl 1/23. 2/237: Keşf. 2/1983
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
