Kronik Hepatit’de Müdavi Beslenme ve Hayat, Rejim ve Karaciğer Sirozu Kompensasyonu

KLİNİK BİLGİLER

Kronik hepatit karaciğerin iltihaplanması ile beliren hastalıktır. Bu hastalık enfeksioz menşeli (virus lu hepatit, verem, broselloz vs.) olabilir veya kloroform, tetraklorkarbon, diklo:retan, benzol ve bunların türeyişlerinden, kurşun, arsen, civa, fosfor, mangan, PACK gibi türlü ilaçlardan aminazin, eleniyum, sulfonamidler, antibiotikler, romatizmayı önleyici ilaçların alınması ve ilah den ileri gelebilir.

Karaciğer hücrelerinin ve bağlayıcı dokuların bozulmasından ileri gelen kronik hepatit gelişerek karaciğer sirozu haline gelir

1. SÜT VE SÜTLÜ MAMULLER

Müsaade Edilenler: Az yağlı veya yağı alınmış Inek sütü tercih olunur, taze mayalanmış yoğurt, kıvırcık, marul, körpe hıyar (sarımsaksız) cacığı, sütlü çilek ve ahududulu meyveli çorbalar, 12 saat ekşitilen kefir, asidofil süt, asidofil pasta, tamere göre, ekşiliği 175° den az ekşimik, inek sütünden evde yapılan ekşimik, taze mayalanmiş peynir, yağı alınmış peynir, diyetik peynir.

Sınırlananlar : Yağı alınmış inek sütü, az tuzlu di etik peynir, taze kaşkaval, az yağlı kaymak.

Yasaklananlar : Buğulu ve eritilmiş peynir, kaşkaval, «Rokfor» peyniri, hollanda peyniri, % 30 ve 45 yağlı kaymak ..

2. ET VE ETLİ MAMULLER

Müsaade" Edilenler: Günde 100 -150 g miktarında sinir, zar ve kıkırdağı ayıklanmış yağsız etler - buzağı, gevşek etli genç dana, yağsız kuzu, ev tavşam etleri, evvela suda kaynatılarak ekstrakt maddeler çıktıktan sonra, söğüş, ıskara ve çevirmeli etler, kuş etleri- piliç, yağsız genç tavuk ve horoz, hindi, üveyiz, japon bıldırcmı, tokat tavuğu, az etli sebzeli çorbalar.

Sınırlananlar : Dana karaciğeri, pişirmeli ve ıskara, diyetik salam cinsleri.

Yasaklananlar: Yağsız etler- kuzu, toklu, kart ve bayat etler sakatat, konserve etler ve salamlar, etli ve karaciğer pasteti, etli koyu soslar, yağda kızartılmış ve terbiye edilmiş etler, ciğer sarması, yağlı kuşlar- kaz, ördek, av etlera-v çulluk, bıldırcın, çil, güvercin, yabani kumru, sülün, tavşan, geyik

BALIK VE BALIK MAMULLERİ

Müsaade "Edilenler: Yağsız dere balıkları, % 5 dolayında yağ muhtevalı- tekir, tatlı su kefalı, beyaz balık. alabalık, turnabalığı, karakuda, tuna uskumrusu vs., kaynatılarak, ıskara veya yemek halinde, öğütülmüş balık unundan köfte, suflet vs.

Sınırlananlar: Yağsız deniz balıkları- kefal, karas, kalkan, sardalya ilkbahar uskumrusu kaynanlarak veya ıskara da pişirilir.

Yasaklananlar: Yağlı deniz ve tatlısu balıkları- palamud, ton, torik, sonbahar uskumrusu, lüfer, safrit som, yağlı sazan, yılanbalığı, balık konserveleri, havyar, balık olmayan deniz ve okyanus ürünleri- midye, istiridye, ıstakoz, yengeç, ahtapod, çiroz, balık pastet ve balık kahvaltılar, balıklı yemekler ve balıklı soslar

4. YUMURTA VE YUMURTALI MAMULLER

Müsaade Edilenler: Taze tavuk yumurtası, omlet şeklinde yumurta akı, akıtma, türlü yumurtalı tatlılar, yumurta akından krem karameI, yemeklerde 1/4 yumurta sarısı (haftada 2 - 3 yumurta).

Yasaklananlar: Yumurta sansı, toz yumurta, katı kaynatılmış ve kızartılmış yumurta.

5. YAGLI MADDELER

Müsaade Edilenler: Salatalık nebat i yağlar- zeytin, ayçiçeği, susam, mısır, fıstık vs. günde 15 - 30 g taze inek tereyağı.

Yasaklananlar: Koyun ve sığır içyağı (donyağ), ördek ve kaz yağı, tavuk ve hindi yağı, eritilmiş inek yağı, mandra yağı, margarin.

6. SEBZE VE SEBZE KONSERVELERİ

Müsaade Edilenler: Bizde yetişen sebzelerden özellikle yaş veya pişirilen havuç, kabak, karnibahar, kırmızı pancar, patates, gamba biberi, domates, püre şeklinde yeşil bezelye, yeşil fasulye, bamya, körpe hıyar, dondurulmuş sebzeler, sebzeli çorbalar, peynirli sebzeli yemekler ve makarna mamulleri, soğuk domates çorbası, haşlanmış ve çiğ sebze salatalar.

Sınırlananlar: Pişmiş lahana, zeytin yağlı prasa, taze turp suyu, beyaz lahana, turp, soyulmuş mercimek.

Yasaklananlar : Labada, ıspanak, kuzukulağı, patlı-can, mantar, bezelye nohut, kızartılmış patates, soğan, sarımsak, turşular, lahana turşusu, kuru fasulye, bakla, turp.

7. MEYVE VE MEYVE KONSERVELERİ

Müsaade Edilenler: Limon, portakaL, greyfurt, muz, ananas, tarla, bahçe ve dağ çileği hepatoprotektiftesire sahiptir}, kiraz, vişne, kayısı, şeftali, kavun, karpuz, armut, elma, kabak, üzüm, gülburcu, sterileze komposto, meyve püreleri, natürel meyve suları, dondurulmuş meyveler, meyveli salatalar.

Sınırlananlar: Ahududu. böğürtlen, çoban üzümü, kayısı kurusu, kuru üzüm, kestane.

Yasaklananlar: Olgunlaşmamış ekşi meyveler, bardakeriği, .incir, hurma, fıstık, ceviz, fındık, badem

8. EKMEK VE EKMEK MAMULLERİ TAHIL VE HAMURLU MAMULLER

Müsaade Edilenler: Beyaz ekmek, francala, küçük beyaz ekmekler. sodalı çörekler, ,ekşimikli çörekler, poğaça, (en elverişli olanı sert ve çok pişmiş olanı, türlü çörekler- sade viyana vs., peksimetler, susamlı. haşhaş-lı gevrekler, pirinç, pirinç unu, yumurtasız makama, makaronlar, lesitinli kuskus ve yufka, nişastadan yapılmış sütlü ve meyveli kremalar ve ekşiler. sade biskiiviler, aşiire, yulaf içi, keşkek. irmikli bulamaçlar.

Sınırlananlar: İnek yağından veya nebati yağlardan yapılmış bisküviler, marmelatlı çörekler, paskalya çöreği, yumurtalı hamur işleri, ev yufkası.

Yasaklananlar: Buğday unundan ekmek, çavdarlı ekmek, yumuşak ekmek, kaçamak, kızartılmış kahvaltılar- türlü börekler, bazlama. mekik, pişirilmiş ve kavrulmuş mısır

ŞEKER, ŞEKERLEME VE TATLI MAMULLER

Müsaade Edilenler: Saf kovan balı, endüstrial şeker.ler+- kamış ve pancar, glikoz-sıvı ve kristal, fruktoz, laktoz, kuşburnu unu ve bal, kaliteli meyve tatlıları. reçel, marmelat, şurup, ezme, pekrnez, beyaz tatlı, lokum, bonbon, öpücük, az yağlı meyve deserleri, diyetik irmik-helva, yumurta akından revani, meyve kremaları. ekşıler. meyve jölesi, yumurta akından krem karamel, pirinç ve irmikli meyve tatlıları.

Sınırlananlar: Elmalı turta, susam ve ayçiçeği tahin helvası.

Yasaklananlar: Yağlı şerbetli tatlılar (baklava, kadayif), yağlı torta, pasta, kakaolu krerrıa, yağlı ve yu. murtalı kremalar, tulumba tathsı, dondurma, çikolata, çikolatalı mamuller ve borıbonlar. soya bonbonlan ve deserleri.

10. İÇECEKLER

Müsaade Edilenler: Ihlamur, papatya, nane, hafif rize çayı, ayva kabuk ve çekirdek'inden çay, gülburcu. hindiba, kırmızı kantaron, maydanoz (mutlak idrar söktürücü tesirde) haşlamaları, kepek haslaması. kara hindiba yaprak ve kök haşlaması, natiirel ve sterilize meyve suları, bal şerbeti, az gazozlu maden suları (kalevi), anason haşlaması (gaz çıkartıcı tesirde).

Sınırlananlar: Tatlı boza.

Yasaklananlar: Alkolsuz serinletici sodalı içkiler, kuşburnu içki ve şarabı, ekşi boza, bira, şarap.

11. BAHARATLAR

Müsaade Edilenler: Maydanoz, dereotu. kereviz yaprakları, limon suyu nane, vanilya.

Sınırlananlar: Kırmızı tatlı biber, domates püresi.

Yasaklananlar: Sarımsak, acı biber ve çuşka biberi, acı ve yakıcı soslar- «ketçup» vs., sirkc, acılı, kara biber, bahar, defne yaprağı, tarçin. karanfil, mercanköşk, hindistan cevizi.

12. MUTFAK TUZU: Hafif sınırlandırılabilir veya karında serbest müteharrik sıvının bulunması (asit) halinde tamamıyla yasaklanır.

MÜDAVİ BESLENME PRENSİPLERİ

Beslenme usulu karaciğer ve safra sistem fonksiyonları üzerine tesir eder. Mesela kuru yemekler ile beslenme safranın koyulaşmasına ve onun bağırsaklara akmasını geciktirir, safranın, safra yollarında ve safra kesesinde tutuklu kalmasına sebep olur. Soğuk ve buzlu yemekler spazmı tahrik eder ve aynı zamanda safranın karaciğer ve karaciğer dışında küçük safra yollarında tutuklu kalmasına yol açar. Yağ ve ekstraklı unsurlar safra kesesinin aniden büzülmesine sebebiyet verir.

Karaciğer üzerinde albüminlerin özel tesiri görülür. Bunlar sindirim yollarında aminasid olarak çözülür. bunlardan karaciğer e organizmanın kendi yapısı işlenir. Kronik hepatit ve karaciğer sirozunda karaciğer hücrelerinin harab oluşu meydanda iken bunların yenilenmesi ve tamiri için çok miktarda albümin lazımdır. Bu albüminler yemekle beraber kafi miktarda aminoasid alınması şartiyle sentezleşir. Bundan dolayıdır ki bu hastalıkta, bilhassa daha çok miktarda albümin almak şartiyle karaciğer harabiyeti önlenebilir ve yenilenebilir

Bunun tam tersine yağ alımı şiddetle tahdit edilmeli, yemeklerle alınan fazla yağ karaciğer hücrelerinin arasına sızar ve (steatoı) oluşumuna yardım eder

Karbonhidrata gelince, bunun normal miktarda (günlük 300 - 350 g) verilmesi lazımdır. Çabuk emilen şeker miktarı ise nisbeten yüksek- günlük 110 gram dır.

Kronik hepatit hastası diyet işi aşağıdaki prensipler üzerine kurulmalıdır:

1. Karaciğer hücreleri bakımından diyet, tedavi fonksiyonu olan glikojenin daha fazla miktarda teşekkülüne imkan sağlayacak yemekler. Karbonhidratca zengin olmalı. Bu hususta meyve ve sebzeler çok yararlıdır. '

2. Diyet çok miktarda süt menşe'Ii albümin ihtiva etmeli- süt, taze mayalanmış peynir, taze tuzsuz ek şimik, taze mayalanmış yoğurt, yağsız etler, yağsız balık, yumurta akı vs .. Eğer hasta eti götüremiyor ise bol miktarda yumurta akından yapılan yemekler ve kremalar verilmeli. Günlük albümin ıniktarı 100 g olarak verilir.

3. Yağlar şiddetle tahdit edilir ve nebati yağlarzeytin, ayçiçeği, mısır, susam vs. tercih edilir.

4. Bağırsaklarda zehirli maddelerin oluşumundan kaçınmak maksadiyle diyetin mutlaka sindirim organları imkanlarına (tahamü1) göre hazırlanması- başta bağırsaklar olmak üzre (bak: «kronik enterit, enterokolit ve gastroenterokolit müdavi beslenme ve hayati rejim» ve «kronik kabızda müdavi beslenme ve hayati rejim») hazırlanmalı.

5. Kronik hepatit hastaları rasyonel beslenme rejimine dikkat etmek kaydiyle, sert yemekler. baharat, eterik yağ bakımından zengin (soğan, sarımsak, turp vs.) sebzelerden, soğuk yemek ve içeceklerden sakınmak suretiyle, periodik olarak genel beslenmeye geçebilirler. Alkollu içkiler ve sigara katiyyen yasaktır.

BESİNLERİN MUTFAK İŞLERİ

Kronik hepatit ve karaciğer sirozundan hastaların durumu hususunda mutfak işlerinin ehemmiyeti büyüktür. Yiyecekler çok çeşitli, lezzetli ve en mühimi tam kuvamında olmasıdır. Diyetik yemeklerin hazırlanmasında ekstrakt maddeler atılmak kaydiyle kaynatma, buharda, su banyosunda, fırında, ızgara, çevirme, su banyosunda pişirmeye müsaade edilir. Yiyecek hazırlığında gereken usullerden - yoğurma, terbiye, püre, haşlamalardan olduğu gibi meyve ve sebze sularından geniş mikyasta yararlanılabilir

Kronik karaciğer ve safra yolları hastalıklarında kronik gastrit veya gastroduodenit, mide veya onikiparmak ülseri tipinde ıztraplar dahi belirebilir. Bu bakımdan kızartma, kavurma, hayvani ve nebati maddeleri terbiyeleme, yahni pişirme, sarımsaklama ve saire yasaklanır. Ayni zamanda salamuralı, buğulu, çeşitli tur-şular, çok tuzlu, iştiha açıcı acılı yemekler dahi yasakianır.

BESLENME REJİMİ

Karaciğerin düzelmesi ve sıhhata kavuşması ıçın sindirimin iyi ve gıdaların vü~ut tarafından kabul edilmesi hususunda, günde 3 - 4 saat aralıkla, azar azar yenmeli. En uygun olanı günde 5 öğün ve mutlaka mu ayyen saatlarda alınmalı. Yemekler ağır ve huzur içinde yenmeli. Lokmalar ağız da yavaş ve çok iyi çiğnenerek tükürük ile iyice karışmalı. İyi çiğnenen lokmalardaki albüminli maddeler ufalanır ve çözülerek aminoasid oluşur

PROFİLAKSİ VE HAYATİ REJİM

Özellikle uyumlu koruyucu hayati rejim çok muhimdir. Bazan bu rejim hastanın hayatı boyunca devam edebilir. Bu rejim genellikle ciddiyet, intizam ve hatta pedantizm ile başkalarından ayrılır. Gerek yemekte, ve gerekse ilaç kullanmada aşırılığa gitmeden, suiistimal edilmeden her çeşit fazlalık ve aşırı faaliyetler önlenmeli. Karaciğer fonksiyonlarını yeniden faaliyete sokmak için, yukarıdaki şartlar uygulanmalı. Bu bakımdan bir kaç grup öneri vardır: birinci grupda hastanın sinir sistemi ve fiziki sağlığı kuvvetlenmeli. Burada aşağıdaki tavsiyelerde bulunulur

1. Düzenli çalışma organizasyonu,
2. Heyecan ve gerginliklerden uzak, kaygusuz hafif işlerde çalışmak, aile ve çalışma yerinde huzur ve sükünün mevcudiyeti,
3. Zaman zaman değişik işlerde çalışma faaliyetleri, periyodik şekilde sinir sistemine rahatlık verir,
4. İtidal üzre çalışma, sabah jirnnastiği, duş banyo gibi sulu prosedürler,
5. Kabıza karşı aktif mücadele yapılmalı. Kabı:z genellikle kronik hepatit ve karaciğer siroz'un seyrini vahimleştirebilir (bak: kronik kabızda müdavi beslenme ve hayati rejim);
6. Muntazaman günlük istirahat ve yeterince uyku (günde 7 - 9 saat) ve ayrıca öğleden sonra 1- 2 saatlık istirahat,

İkinci grup tedbirler ise tedavi karakterindedir. Kronik hepatit ve karaciğer sirozundan muztarip hastanın sistemli yazlık (sayfiye) ve kaplrca tedavisine ve dağ içlerinde, düzenli diyetik beslenmeli hava tedavisi ne de ihtiyacı vardır. Karaciğer hücrelerinin yenilenmesinde tahrik edici ve safra teşekkülünü ve dışarıya akmasını düzenleyici alkalik maden sularının içilmesi, hastalığın iyileşmesine çok iyi tesir yapar.

Profil aksi bakımdan karaciğer tinerinde fena tesir yapan her türlü bakteryal, viruslu ve parazitli enfeksiyonlardan korunmak ehemmiyeti haizdir. Zaten hasta karaciğere her çeşit enfeksiyonlar fena tesir yapar.

Profilakslde mühim olanların başında alkol ve sigara ile mücadeledir. Alkolün karaciğere haddinden fazla zararlı olduğu şüphe götürmez.