Kişilik Envanterleri
Kişilik Envanterleri : Birçok kişilik testi, bireylerden kendilerini kişilik özelliği boyudan bakmamdan doğrudan yorumlamalarını istemez, bunun yerine, belirli durumlara nasıl tepki gösterdiklerine ilişkin çeşitli somlar sorar. Örneğin, “Yeni ve bilmediğim yemekleri sık sık denerim” ya da “Tanıştığım insanların çoğundan hoşlanırım” gibi ifadeleri ne kadar onayladıklan ya da onaylamadıkları sorulabilir.
Bu türden sorgular -bunlara kişilik envanteri denir- her kişiye aynı soruların sorulduğu ve yanıtların kolayca, genellikle de bilgisayarla kaydedildiği planlanmış söyleşilere benzer. Bir kişilik envanterindeki her madde belirli bir kişilik özelliğini örneklemek için oluşturulur ve benzer maddelerin alt grupları her özellik ölçeğinde kişiye bir puan verecek şekilde özetlenir. Örneğin, “Yeni ve bilmediğim yemekleri sık sık denerim” maddesi Beş Büyükler’i ölçmek için tasarlanan bir envanterin “açıklık” ölçeği, “Tanıştığım insanların çoğundan hoşlanırım” maddesi ise “dışa dönüklük” ölçeği üzerinedir.
Kişilik envanterlerinin çoğundaki maddeler, başlangıçta özellikleri geliştiren kişinin kuramına göre oluşturulur ve aynı ölçekteki diğer maddelerle korelasyon içinde olup olmadığına bağlı olarak nihai envanterde tutulur ya da bu envanterden çıkarılır. Çok sayıda özellik maddesi, genellikle çok sayıda insana uygulanan bir başlangıç envanterine yerleştirilir. Bunların tepkileri, hangi madde altgruplann kendi aralarında korelasyona girdiklerini ve bu altgruplannın özgün olarak tasarlandıkları özellik ölçeğine gerçekten ait olup olmadıklarını belirlemek için faktör analizine tabi tutulurlar.
Ölçüt anahtarlı yöntem denilen çok farklı bir test oluşturma yöntemi, bütün kişilik envanterlerinin en tanınmışlarından biri olan Minnesota Çokaşamalı Kişilik Envanteri’ni (Minnesota Multipersonality Inventory-MMPI) geliştirmek için kullanıldı. Özgün MMPI, kâğıt-kalem kullanılarak yapılan bir psikiyatrik görüşme sağlamak için geliştirildi (Hathaway ve McKinley, 1943). Bu, envanter tutumlarla, duygusal tepkilerle, fiziksel ve psikolojik belirti ve deneyimlerle ilgili 550’den fazla ifadeden oluşur. Denek her ifadeye, “Doğru,” “Yanlış” ya da “Böyle denemez” şeklinde yanıt verir.Dört temsili madde şunlardır:
• Heyecanlanmak için asla tehlikeli bir şey yapmam.• Pek hayal kurmam.
• Makul olmadığını düşünsem de anneme ve babama çoğu kez itaat ederim.
• Düşüncelerim zaman zaman konuşma hızımın önüne geçer.
MMPI’nin tasanmcılan, maddeleri bir kuram temelinde formüllendirme yerine, kişi gruplanna bunun gibi yüzlerce test maddesi verdiler. Her grubun belirli bir ölçüt bakımından normdan aynldığı biliniyordu. Örneğin, paranoit ve normal kişiler arasında aynm yapan bir maddeler ölçeği geliştirmek için iki gruba aym somlar verildi. Ölçüt grubu paranoit bozukluk tanısıyla hastanede yatmış kişilerden oluşuyordu, kontrol grubu ise yaş, cinsiyet, sosyoekonomik statü ve diğer değişkenler bakımından birbirine benzeyen, ancak asla psikiyatrik problemleri olmamış kişileri bir araya getiriyordu.
Envanterde, yalnızca psikiyatrik grup ile kontrol grubu arasında aynm yapan somlar komndu. Normal kişileri paranoit kişilerden itibari değer bakımından ayırabildiği görülen somlar (örneğin, “Çoğuinsanın ilerlemek için yalan söylediğini düşünüyorum”), ampirik bir teste tabi tutulduğu zaman aynm sağlayabilir, ancak böyle bir aynm sağlayamayabilir de. Aslında paranoit olarak tanı konulan hastaların bu ifadeye “doğru” yanıtı vermeleri, normal bireylerden önemli ölçüde daha azdır. Sonuç testinde, her maddeye verilen yanıtlar bunların farklı ölçüt gruplan tarafından verilen yanıtlara uygunluğuna göre puanlanır. MMPI, içerik ölçeklerinin yanı sıra çok sayıda geçerlilik ölçeğini de kendi içinde birleştiren ilk büyük envanterdi. Bunlar, kişinin test maddelerine dikkatli ve dürüst biçimde yamt verip vermediğini belirlemeye çalışan ölçeklerdir.
Bir kişinin bu ölçeklerin birindeki puanlan çok yüksekse, içerik ölçeklerindeki puanlannın belirli bir sakımyla yorumlanması ya da tamamen gözden çıkarılması gerekir. Bu ölçekler geçersiz puanların keşfedilmesi bakımından yararlı olmuş, ancak bu konuda tamamen başarılı olmamıştır. Tablo 12-6, MMPI’de puanlanan 3 geçerlilik ve 10 içerik ölçeğini listelemektedir. MMPI ölçüt ve kontrol gruplan arasındaki farklılıktan türetildiği için, kişilerin söyledikleri şeyin doğru olup olmaması aslında fark etmez. Önemli olan ne söyledikleridir. “Annem beni asla sevmedi” ifadesine şizofrenin yanıtı “doğru”, kontrol deneklerinin yanıtı “yanlış” ise, her iki grubun yamtlan, annelerinin gerçekte nasıl davrandıklanna bakılmaksızın iki grubu ayırır. Ölçüt anahtarlı yöntemi temel alan bir testin, uygulayıcının belirli yanıtlar özgül kişilik özelliklerini gösterir varsayımım temel alan bir teste üstünlüğü budur. Dezavantaj, kişinin test yamtlan ile bunların gösterdiği kişilik özellikleri arasındaki bağlantıya ilişkin kuramsal bir anlayışa sahip olmamasıdır. 1943’te yayımlanan MMPI, 1939’da başlayan araştırmayı temel alır.
Günümüzde MMPI üzerine 8 000’den fazla yayın vardır ve bunların en az 15 dile çevirisi yapılmıştır. Bilgisayar destekli puanlama ve envanter yorumu sağlayan çeşitli özel şirketler de vardır.Yıllar geçtikçe MMPI zayıf güvenilirlik ve bazı ölçeklerin geçerliliği bakımından eleştirilmiştir. Şu da açığa çıkmıştır ki, özgün envanter zamanla eskimektedir ve yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. Ancak özgün yorumüzerine var olan verilerin muazzam miktarda olması, birçok araştırmacının bu görevi yerine getirme cesaretini kırdı. Ancak günümüzde bu görev gerçekleştirilmiştir. MMPI-21989’da yayımlandı; bazı temel özellikleri korunurken, özgün maddeleri kapsayacak şekilde birçok önemli revizyon gerçekleştirilmişti.
Yeni standartlaştırma, ABD nüfusunu daha çok temsil eden çok daha geniş ve çok daha çeşitli bir örneklemeyi kapsar (Graham, 1990). Yeni ve özgün yorumlar arasında kıyaslanabilir puanlan değerlendinne görevi yeni başlamıştır.MMPI, genel olarak normal ve anormal kişiler arasında genel bir ayrım yapmak bakımından en değerli yöntemdir ve belirli kişisel rahatsızlıklara! ağırlığını değerlendirmek için kullanılabilir (Meehl ve Dahlstrom, 1960). Ne var ki bu yöntem, psikopatolojinin çeşitli biçimleri arasında daha iyi bir ayrım yapmak bakımından pek başarılı sayılmaz (Kleinmuntz, 1982).MMPI, özgün olarak ciddi kişilik bozuk- luklan olan kişilere tanı koymak için tasarlanmış olsa da, normal kişileri incelemek amacıyla da geniş çapta kullanılmıştır.
Ancak MMPI normal kişiliği tanımlamak bakımından yararlı özelliklerin bazılarım yeterince örneklemediği için, Kaliforniya Psikoloji Envanteri (California Psychological Inventory-CPI) aynı maddelerin çoğunu kullanacak şekilde tasarlandı. CPI ölçekleri baskınlık, sosyal yetenek, kendini kabullenme, sorumluluk ve sosyalleşme gibi özellikleri ölçer. Ölçeklerin bazılan için karşdaştırma gruplan üniversite ve lise öğrencileri arasından sağlanmış ve bu öğrencüerden sınıf arkadaşlarını söz konusu özellik bakımından yüksek ya da düşük olarak yorumlamalarını sağlayacak somlar sorulmuştur. Böylece, baskınlık ölçeği için ölçüt grubu, akranlan tarafından baskınlık bakımından yüksek (saldırgan, güvenli, tek başına hareket eden) olarak tanımlanan öğrencilerden oluştu. Kontrol grubu ise arkadaşlan tarafından daha az baskın (çekingen, özgüveni yetersiz, tutuk) olarak tanımlanan öğrencilerden oluşuyordu. Ölçüt grubu ile kontrol grubu arasındaki istatistiksel olarak anlamlı farklılığı açığa çıkaranmaddeler, baskınlık ölçeğini oluşturdu. CPI, normal kişiler için kullanılan en geçerli kişilik envanterlerinden biri olmaya devam etmektedir (Megargee, 1972).
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
