Cerrah

Bazı hastaları ve bir kısım yaraları cerrahî yolla ameliyat yaparak tedavi eden tabibe denir.

Meşhur Cerrahlar: Ebû Rimse et-Temîmî:Teymür-Rebâb Kabilesinden olup Sahâbîdir. Peygamber Aleyhis-Selam'ın yanına geldiğinde, kendisinin eli uz, mehâretli bir cerrah olduğunu söyleyerek, Rasûlullah'ın iki omuzu arasındaki "Peygamberlik Mührü"nü zararlı bir ur zannederek ameliyatla çıkarmayı teklif etmiş, Peygamber Aleyhis-Selâm da: "Bunun tabibi Allah'tır, sen ise eli uz bir kimsesin" buyurarak teklifi kabul etmemiştir.

Ebû Bekir Râzî, Muhammed b. Zekeriyya, (ölüm 303 H.) Ebû Bekir Râzî, bazı göz ameliyatları yapmıştır. Hatta karın cidarına dayanmış büyük bir karaciğer apsesini de ilk olarak cerrahî usullerle tedavi etmiştir. Ömrünün sonlarına doğru gözleri görmez olmuştur. Ameliyat etmek için yanına gelen bir tabibe bazı sorular sormuş, fakat isabetli cevap alamayınca: "Bu sorulara cevap veremeyen tabip göz ameliyatı yapamaz" demiştir.

Ebü'l-Kâsım Ammar b. Ali el-Mavsılî,
(ölüm 400 H.)
Musulda doğmuş fakat Mısır'da yaşamış göz tabi pleri ndend i r. Göz hastalı klan ve tedavileri ile ilgili özet olarak yazmış olduğu "el-Müntehab fî ilmi'l-Ayn ve İlelihâ ve Müdâvâtihâ bi'l-Edviyeti ve'l-Hadîd" isimli kıymetli eserini Fâtımîlerden Hâkim Biemrillah (386-411 H.)'a takdim etmiştir. Eserindegöz hastalıklarının ilaçlarla veya ameliyatla tedavi edilebileceğini açık bir şekilde izah etmiştir.

Eserde gözün anatomisi, göz kapakları hastalıkları, gözyaşı kanalları hastalıkları, saydam tabaka, göz küresi, göz sinirleri, gözbebeği hastalıkları ve göz sinirlerine âit hastalıklar ve tedavileri üzerinde durulmuş olup doyurucu açıklamalarda bulunmuştur. Özellikle altı çeşit Katarakt ameliyatından bahsetmiştir, bunlardan birisi kendi buluşu olarak takdim edilmiştir ki şöyledir: "İçi boş madenî bir boru ile yumuşak kataraktı (beyaz suyu) emerek dışa almak suretiyle gerçekleştirmiştir"

Göz tabibi Ammar b. Ali işte bu eseriyle kendinden sonra gelen, aynı zamanda muasırı sayılan Şerefüddin Ali b. İsâ el-Kehhâl (ölüm 430 H.)'a da öncülük etmiştir. Ammâr'ın bu eseri, İbranice, İspanyolca, Fransızca, Almanca ve İngilizceye tercüme edilmiştir. Topkapı Sarayı Ahmed III Kütüphanesi 2080/12 nolu mecmua içerisinde yazma bir nüshası vardır.Zehrâvî, Ebü'l-Kâsım Halef b. Abbas(ölüm 404 H.) Endülüste doğmuş olup tahsilini memleketinde yapmıştır. Endülüs Emevî Halîfelerinden III. Abdurrahman ve II. Hakem'in özel tabipliklerine kadar yükselmiştir. Tıbbın bütündallarındaünlü birtabipolan Zehrâvî, özelli kle Cerrahlık dalında pek meşhur olmuştur. Onun "et-Tasrîf li men Acize ani't-Telîf isimli Arapça tıp ansiklopedisinin otuzuncu bölümü cerrahlıkla ilgili olup, bu bölümde bizzat kendisinin keşfettiği 200 civarında cerrah âletlerinin resimlerini çizmiştir.

Bu eser, Zehrâvî'den sonra gelen tabiplere, özellikle cerrahlar için yegâne kaynak eser olmuştur. Zehrâvî'nin gerçekleştirdiği ameliyatlardan bazıları şunlardır:Mesane taşları ameliyatı, *Mesâne taşlarının ameliyatsız parçalanıp düşürülmesi,Mihbel taşları ameliyatı,Ameliyattan önce, kesilecek bölgenin işaretlenmesi, temizlenmesi, kesme şekilleri, parça alma işlemleri; *Damar genişlemelerinin cerrahî tedavisi. Büyük damarları birbirine bağlama ameliyatı,*Kol ve bacak kangrenlerinde dirsek mafsalı veya bacak mafsalı üzerinden kesilmesi ameliyatı, Vücudun herhangi bir yerinde çıkıntı şeklinde meydana gelen bir oluşumun kesilip çıkarılması,

Zararlı hâle gelen sinir demetinin kesilip çıkarılması,
Ameliyatlarda kullanılan dikiş çeşitleri ve kullanılan iplik çeşitleri,

Bazı hayvan bağırsaklarının ameliyat sırasında dikiş ipliği olarak kullanılması,
Kırık-çıkıklarayapılan sargılar, sargının nasıl yapılacağı, kırık ve çıkıkların nasıl yerine getireleceği, sargılarda pencere konulması,
Dağlama yapmak, dağlama şekilleri ve dağlama âletleri,
Vücuttan kan aldırmak, deriden veya damardan nasıl kan alınacağı, kan alma âletleri, neşterler vs. gibi. Zehrâvî, bu kıymetli çalışmalarıyla cerrahlığı özel bir ihtisas dalı hâline getirmiştir. Zehrâvî'nin katarakt ameliyatı ile ilgili görüşlerini ve ameliyat şekillerini katarakt maddesinde sunacağız. Zehrâvî'nin adı geçen ansiklopedisi kısmen veya tamamen Avrupa dillerine tercüme edildiği gibi, cerrahlıkla ilgili otuzuncu bölüm, Fatih Sultan Mehmed devri cerrahlarından Amasyalı Şerâfeddin Sabuncuoğlu tarafından Türkçeye tercüme edilerek Fâtih'e takdim edilmiştir.

Şerâfeddin Ali b. İsâ el-Kehhâl
(ölüm 430 H.)
Göz hastalıkları, teşhis ve tedavisi, katarakt ameliyatları vs. gibi konuları işlediği "Tezkiretü'l-Kehhâlîn" Göz tabiplerinin el kitabı diyebileceğimiz kıymetli bir eseri vardır.

Bu zâtın hayatı ve eseri hakkında
GÖZ ve KATARAKT maddelerinde bilgi verilmiştir.

İbni Zühr, Abdülmelik b. Zühr,(ölüm 557 H.)İşbiliye'de464 Hicrî yılındadoğmuş olup, tabip birâilenin çocuğudur. Babası, oğlu ve torunu hep tabipdir. İbni Zühr, Murâbıtlar ve Muvahhidler Devleti'nin hizmetinde bulunmuş ve İslâm'a hizmet etmiştir. Meşhur filozof tabip İbni Rüşd'ün yakın dostudur. Eserleri arasında "et-Teysîr fi'l-Müdâvâtı ve't-Tedbîr" adında ansik-lopedik genel anlamda bir tıp kitabı olan bu eser; Cerrahlık, Kırık-çıkık konularında da geniş bilgiler vermektedir. Bu eser, İbni Rüşd'ün tıpla ilgili olarak telif ettiği "Külliyâf'isimli eserini tamamlamak gayesiyle kaleme alınmıştır, fakat ondan çok farklı bir özelliğe sâhibdir.

* Trahom hastalığında gerektiği zaman gözün ameliyatla tedavi edilmesini tavsiye etmiştir.

* Hasta ağız yoluyla gıda alamıyor ve yutkunamıyorsa, gıdanın lavman yoluyla makattan verilmesini veya yemek borusunun boğazdan delinerek verilmesini tavsiye etmiştir.Bu saydığımız müslüman cerrahlardan başka Abbasî Halîfesi Nasır Lidînillah zamanında (575-622 H.) Meşhur hristiyan cerrahlardan bazıları da şunlardır:Ebü'l-Hayr b. Ebü'l-Ferec İsâ,
Ebû Nasr Saîd b. Ebü'l-Hayr,
Ebü'l-Hayr İbnü'l-Attâr
İbnü'l-Kuff, Yakub b. İshak (doğumu 630 H.) İbnü'l-Kuffun cerrahlıkla ilgili meşhureserininadıise, "Kitâbü'l-Umde
3 7fî Sınâati'l-Cerrâh"dır.

Kaynaklar:[I]- Müsned 4/163. 2/228; E. Dâvud Tereccül H. 4207; i. Sâd. Tabakât 1/417: el-lsâbe 4/70. I. E. Usaybia 2/23-24 [2]- İ.E. Usaybia 3/147: Kehhâk 7/268: İ.A. 1/409-410; Mahtûtâtü't-Tıbbı'l-islâmî, s. 305. [3]- İ.E. Usaybia 3/85; Kehhâk 4/105; İ.A. 4/87-90: Mİ. Öncüleri Ansiklopedisi, s. 306-309; A'lâmü'l-Arab ve'l-Müslimîn s.31-151 [4]- ayrıca bak. İ.E. Usaybia 2/249; T. Tıbbı'l-Arabi 1/583-586; A'lâmü'l-Arab ve'l-Müslimîn s. 35. 56. 59. 156. [S]-i E Usaybia 3/ 106-109; Kesf. 1/520; Kehhâle 6/182; A'lâmü'l-Arab ve'l-Müslimin s. 35-175, 180 [6]- Târîhu't-Tıbbi'l-Arabî 1/595-98. 608 [7]- İ.E. Usaybia 3/444-45: 2/329-30; Kehhâle 3/ 16. 13/245. 411.