Meyan

MEYAN AÇIKLAMA 1

(GLYCYRRHIZA GLABRA)

Baklagiller (Fabaceae) familyasından bir bitki. Avrupa'nın güneyine özgü, çok yıllık otsu bir bitki olan meyan, Akdeniz ülkelerinde ve ABD'nin bazı yörelerinde özel olarak yetiştirilir. Yüksekliği bazen 1m'ye ulaşan bitkinin 4-8 yaprakçıktan oluşan bileşik yaprakları, yaprakların koltuğunda kümeler oluşan mavimsi mor renkli çiçekleri ve 10 cm uzunlukta yassı meyveleri (badıç) vardır. Bitkinin bilimsel cins adı, Yunanca "tatlı kök" anlamına gelen Glykyrrhiza sözcüğünden kaynaklanır. Meyan bitkisinin kökü 15-50 cm uzunlukta ve 0.5-2.5 cm çapında silindirik çubuklar halindedir.

İçi parlak sarı renkli, lifli bir doku ya sahip olan kökler, çiğnendiğinde önce tatlı olmasına karşın sonra giderek acılaşır. Bileşiminde, şekerden çok daha tatlı bir madde olan glisirizinin yanı sıra zamk, reçine, nişasta ve çeşitli şekerler bulunur.

Meyan bitkisinin kökü, toz haline getirilerek haplara kıvam ve biçim verici, şurup ve iksirlerin kötü tadını gidermek amacıyla tat düzeltici, sigara, içecek (özellikle bira ve kolalı içkiler) ve şekerleme sanayisinde de tat verici olarak kullanılır. Ayrıca taze ya da kuru köklerden kaynar su ile özütlenerek Meyanbalı adıyla anılan bir ürün hazırlanır.

Soğuduğunda katılaşan ve toz, çubuk ya da kalıplar halinde satışa sunulan parlak siyah renkli bu ürün, göğüs yumuşatıcı ve öksürük kesici etkisinden ötürü bazı pastillerin bileşimine girer, ayrıca mide ülseri ve Addison hastalığının tedavisinde kullanılır.

Bazı yörelerde ise taze köklerden, soğuk olarak içilen bir şerbet hazırlanır. Türkiye'de meyan, özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinden elde edilir. Türkiye ve Avrupa florasında en yaygın olan meyan türleri; Glycyrrhiza echinata ve Glycyrrhiza glabra'dır.

MEYAN AÇIKLAMA 2

50-100 cm yükseklikte, bileşik yaprakları seyrek başaklar biçiminde açan mavimsi mor çiçekleri olan çok yıllık bir bitkidir.

Tedavide kullanımıyla eskiden beri değerliydi. Eski Yunan da astım, solunum yolu rahatsızlıkları ve ağız bölgesi iltihaplarına karşı kullanılmıştır. Türkiye'nin en eski bitkisel dış satım ürünlerinden biri olmasıyla meyan ayrı bir öneme sahiptir.

Kullanılan kısmı kökleridir. Sonbaharda topraktan çıkartılan kökü ve

köklerin suyla kaynatılıp suyunun uçurulmasıyla elde edilen konsantre sulu ekstresi kullanılır.

Ekstre elde edilmeden önce kök ve kabukları soyularak ya da soyulmadan güneşte kurutulur.

Yetiştiği Yerler: Güneybatı Asya'da ve Akdeniz ülkelerinde doğal olarak yetişir. Güney Avrupa'da ve Hindistan'da kültürü yapılmaktadır.

Türkiye'de Batı, Güney ve Güneydoğu Anadolu'da yetişir. Bıyam, biyan, mayan, miyan, payan, piyam, tadı kök, tadı miyan adıyla da bilinir.

Meyan Balı; köklerin sıcak suyla tüketilmesi, vakumda yoğunlaştırılması ve bal kıvamına gelince elle silindirik çubuklar haline getirilmesi veya tahta kalıplara dökülerek şekillendirilmesi yöntemiyle elde edilen bir özdür. Meyan balı siyah renkli ve tatlı lezzetli olup kuruyunca cam gibi kırılır.

Etken Bileşikler: yüzde 2-15 oranında triterpenik saponin özellikle yüzde 2-12 oranında glisirizin (glisirizinik asiteglisiretik asit potasyum, amonyum ve kalsiyum tuzları) ve 24-hidroksiglisirizin (sakkarozdan 50 ve 100 defa daha tadıdır) içerir. Tatlı lezzet tamamen glisirizinden kaynaklanır.

Kökler en az yüzde 4 oranında glisiretik asit ve yüzde 25 oranında suda çözünür bileşik içermelidir.

Kullanım Alanları

Sağlıkta: üst solunum yolları enfeksiyonlarında ve bronşitte balgam getirir. Böylece öksürük yatıştırıcı ve balgam söktürücü olarak kullanılır. İltihabı önleyici etkisinden dolayı ses kısıklığını da giderir.

Saponinleri özellikle glisirizinik asit, bakteriostatik ve antiviral aktiviteye sahiptir.

Gastrit ve mide ülserlerinde, peptik ülser profilaksisinde ve tedavisinde iltihabı önleyici ve spazm çözücüdür. Glisirizinik asit ve aglikonu glisiretik asit iltihabı önleyici aktiviteye sahiptir, prostaglandin sentezini engellemez.

Her iki madde de drogun mineralokortikoir etkilerinden sorumludur.

Spazm çözücü etki flavonoiderden ileri gelmektedir.

Spazm çözücü etkisinden dolayı kuvvetli müsbillerle birlikte ağrıyı azaltmak için kullanılır. İltihap giderici etkisinden dolayı göz banyolarında kullanılır.

Yoğun tadı lezzeti nedeniyle ilaçlara lezzet verici olarak konur. Ayrıca eczacılık teknolojisinde pilülleri kaplamakta için kullanılır.

Özellikle pastil halinde öksürüğe karşı, balgam söktürücü ve ses kısıklığını gidericidir.

Gıdada: taze veya kurutulmuş kökleri uzun süre kaynar suda bekletilerek meyan şerbeti hazırlanmaktadır. Güneydoğu Anadolu'da bolmiktarda tüketilen bu esmer renkli, tadı lezzetli şerbet özellikle buzla soğutulduktan sonra içilir.

Meyan balı ise sigara yapımında, şekercilikte ve meşrubat endüstrisinde kullanılmaktadır. Ekstraktı, kola tipi içeceklerde ve şekerlemelerde yer alır.