Damar Resimli
Damar Resimli : DAMARLARIN HİSTOLOJİK YAPISI VE ÖZELLİKLERİ
Çok hücreli canlılarda oksijen, besin maddeleri ve hormonları dokulara, karbondioksit ve diğer metabolik artıkları da boşaltım sistemlerine taşımak için dolaşım sistemine gereksinim duyulur. Dolaşım sistemi iki bölümden oluşur;
I. Kan damarları sistemi,
II. Lenfatik damarlar sistemi
Kan damarları sistemi;
- Kalp: Kanı pompalamak için özelleşmiş bir yapıdır.
- Arterler: Vücudun bütün bölümlerine besin, oksijen ve hormonları taşır. Kalpten uzaklaştıkça dallanır, dallandıkça da çapları küçülür.
- Kapillerler: Küçük, ince duvarlı damar ağıdır. Bu damarların duvarı, kan ve dokular arasında madde geçişine izin verir.
-Venler: Kalbe dönen damarlardır. Kalbe yaklaştıkça çapları artar.
Lenfatik damarlar; dokularda ucu kapalı tübüllerle başlar ve lenfatik kapillerlerin birleşmesiyle değişik çapta lenf damarları oluşur. En büyükleri kalbe yakın büyük venlere açılırlar. Böylece doku aralığındaki sıvı kan dolaşımına geri döner.
KAN DAMARLARI
Kapiller damarlar ve venüller dışındaki bütün kan damarları genel olarak üç tabakadan oluşur .Tunika intima (İç tabaka): İçte endotel hücre dizisi, bunun altında bazal lamina ve gevşek bir fibroelastik bağ dokusundan oluşan subendotelial tabakadan meydana gelir.Subendotelial tabakanın dış kısmında elastik fibrillerin yoğunlaşması ile membrana elastika interna meydana gelir.
Bu yapı orta tip arterlerde belirgin bir şekilde görülür, ancak venler ve büyük tip arterlerde ayırt edilemez. Subendotelial tabakada arasıra düz kas hücreleri de görülür. Bu tabakada hem bağ dokusu fibrilleri hem de düz kas hücreleri genel olarak longitudinal düzenlenmiştir.
Tunika media (Orta tabaka):
Esas olarak sirküler düzenlenmiş düz kas hücrelerinden meydana gelir. Kas hücreleri arasında dağılmış farklı miktarlarda elastik ve kollajen fibriller ile proteoglikanlar bulunur. Ekstrasellüler matriks düz kas hücrelerince oluşturulur. Bu tabaka arterlerde iyi gelişmiştir. Elastik ve Müsküler arterler arasında media tabakasının içeriği farklılık gösterir. Kapiller ve postkapiller venüllerde bu tabakayı perisitler oluşturur.
Tunika adventisya (Dış tabaka):
En dış tabakadır. Daha çok uzunlamasına düzenlenmiş kollajen ve elastik fibrillerden oluşur. Özellikle venlerde bu tabakada düz kas hücreleri de bulunur. Media tabakasına yakınında elastik fibrillerin yoğunlaşması ile membrana elastika eksterna oluşur. Adventisya venlerin duvarlarında en belirgin tabakadır. Bu tabaka çevre bağ dokusu ile devam eder. Büyük damarlarda adventisya içinde ''vaza vazorum'' olarak adlandırılan küçük kan damarları bulunur. Vaza vazorumlar lümenden diffüzyonla beslenemeyecek kadar kalın olan adventisya ve media tabakalarını besler.
Arterlerde bu damarlar daha az sayıdadır ve sadece adventisya tabakasında bulunur. Venlerde ise daha çok sayıdadır ve media tabakasına da ulaşır. İntima ve medianın en iç tarafı damarsızdır ve kandan diffüzyonla beslenir. Lenfatik kapillerler; arterlerde sadece adventisyada bulunurlar, venler de ise media tabakasına kadar girerler.
Kan damarı duvarlarındaki düz kaslar myelinsiz sempatik sinir ağı (vazomotor sinirler) ile uyarılır. Bu sinirler norepinefrin içerirler. Norepinefrin salınımı damarlarda vazokonstriksiyona neden olur. İskelet kasındaki arterler ayrıca kolinerjik vazodilatatör sinir desteği de alırlar.
Bu efferent sinirler arterlerin media tabakasına girmediğinden,norepinefrinin media düz kas hücrelerini etkileyebilmesi için bir kaç mikrometre diffüze olması gerekir. Mediadaki düz kas hücreleri arasındaki gap junctionlar, nörotransmitterlerin daha içteki kas hücrelerine taşınmasını sağlar. Venlerde sinir uçları hem adventisyada hem de mediada bulunur. Fakat total yoğunluk açısından arterler daha zengindir.
ARTERLER
Kalbin pompaladığı kanı kapiller yatağa götüren damarlardır. Arterler kalpten uzaklaştıkça çapları azalarak devam eden dallanmalar yaparlar. Kalpten çıkan iki ana arter vardır. Bunlar sağ ventrikülden çıkan truncus pulmonalis ve sol ventrikülden çıkan aortadır.Truncus pulmonalis kalpten çıktıktan hemen sonra sağ ve sol pulmoner arterlerine ayrılarak akciğerlerde dağılır.
Aorta ise kalbin üst tarafından yukarı doğru çıkıp daha sonra sola doğru bir kıvrım yaparak aşağı döner. Toraks ve abdomen boşluğundaki organlara dallar vererek pelviste abdominal aorta sağ ve sol arteria iliaca communislere ayrılır. Baş-boyun ve üst ekstremitelerin arterleri ise arcus aorta‘dan çıkan truncus brachiocephalicus, sol arteria carotis communis ve sol arteria subclavia‘dır.
Bu arterlerin gittikçe dallanmaları ile büyük çaptan daha küçük çaplı damarlar (arterioller) oluşur ve bu dallanma damarın tek bir endotel hücreli tabaka (kapiller) olmasına kadar devam eder. Kapillerler, kardiyovasküler sistemin en küçük fonksiyonel elementidir. Bu şekilde dallanma gösteren arterler çaplarına göre dört gruba ayrılır.
Büyük tip arterler (elastik arterler, iletici arterler): Aorta, arteria pulmonalis,arteria carotis communis, arteria subclavia ve arteria iliaca communis bu gruba girer. Bu arterlerin duvarları çaplarına göre daha incedir. Media tabakasındaki elastik fibriller fazla olduğu için canlı dokuda sarı renkte görülürler.
Kalbin yakınındaki büyük iletici damarların sistol sırasında duvarlarındaki elastik fibrilleri uzar, diastolde ise bu fibriller geri çekilerek kan basıncını korurlar. Böylece elastik arterler, kalp vurumları aralıklı olmasına rağmen akımın devamlılığını sağlayan yardımcı bir pompa olarak görev yaparlar. Bu damarlarda görülen tabakalar;
Tunika intima:
Bu tabaka Müsküler arterlerdekine göre daha kalındır. Aortada, total duvar kalınlığının yaklaşık % 20‘sini intima tabakasıoluşturur. Lümene bakan yüzü tek sıra yassı endotel hücre dizisi ile örtülüdür. Komşu endotel hücreleri birbirleriyle zonula okludens ve bazen de gap junctionlar ile bağlanmıştır.Subendotelial tabaka kalındır.
Burada uzunlamasına yerleşim gösteren kollajen ve elastik fibriller ile düz kas hücreleri görülür. Kas hücreleri intimada bulunan çeşitli tip intersellular maddeleri üretirler. İntimanın periferik kısmında membrana elastika interna, media tabakasındaki elastik liflerle karıştığı için ayırt edilemez.
Tunika media: Büyük damarlarda kalınlığı 500 mikrona (0.5 mm) kadar ulaşır. Yeni doğanlarda 40, yetişkinlerde 70 kadar pencereli düzenlenmiş elastik membran içerir. Elastik membranlar arasında kollajen fibriller ve düz kas hücreleri de bulunur. Bu membranlar arasındaki düz kas hücreleri elastin, kollajen ve proteoglikanları üretir.
Tunika adventisya: Elastik arterlerde ince olup farklı yönlerde seyreden kollajen ve elastik fibriller içerir. Kollajen lifler damarın sistolde aşırı dilate olmasını engeller. Bu tabakada; fibroblastlar, düz kas hücreleri, diğer tip bağ dokusu hücreleri, damarlar (vaza vazorum) ve sinirler bulunur.Orta tip arterler (müsküler arterler, dağıtıcı arterler): Arteria brakialis, arteria femoralis, arteria radialis ve dalları bu grupta yer alır.
Çok hücreli canlılarda oksijen, besin maddeleri ve hormonları dokulara, karbondioksit ve diğer metabolik artıkları da boşaltım sistemlerine taşımak için dolaşım sistemine gereksinim duyulur. Dolaşım sistemi iki bölümden oluşur;
I. Kan damarları sistemi,
II. Lenfatik damarlar sistemi
Kan damarları sistemi;
- Kalp: Kanı pompalamak için özelleşmiş bir yapıdır.
- Arterler: Vücudun bütün bölümlerine besin, oksijen ve hormonları taşır. Kalpten uzaklaştıkça dallanır, dallandıkça da çapları küçülür.
- Kapillerler: Küçük, ince duvarlı damar ağıdır. Bu damarların duvarı, kan ve dokular arasında madde geçişine izin verir.
-Venler: Kalbe dönen damarlardır. Kalbe yaklaştıkça çapları artar.
Lenfatik damarlar; dokularda ucu kapalı tübüllerle başlar ve lenfatik kapillerlerin birleşmesiyle değişik çapta lenf damarları oluşur. En büyükleri kalbe yakın büyük venlere açılırlar. Böylece doku aralığındaki sıvı kan dolaşımına geri döner.
KAN DAMARLARI
Kapiller damarlar ve venüller dışındaki bütün kan damarları genel olarak üç tabakadan oluşur .Tunika intima (İç tabaka): İçte endotel hücre dizisi, bunun altında bazal lamina ve gevşek bir fibroelastik bağ dokusundan oluşan subendotelial tabakadan meydana gelir.Subendotelial tabakanın dış kısmında elastik fibrillerin yoğunlaşması ile membrana elastika interna meydana gelir.
Bu yapı orta tip arterlerde belirgin bir şekilde görülür, ancak venler ve büyük tip arterlerde ayırt edilemez. Subendotelial tabakada arasıra düz kas hücreleri de görülür. Bu tabakada hem bağ dokusu fibrilleri hem de düz kas hücreleri genel olarak longitudinal düzenlenmiştir.
Tunika media (Orta tabaka):
Esas olarak sirküler düzenlenmiş düz kas hücrelerinden meydana gelir. Kas hücreleri arasında dağılmış farklı miktarlarda elastik ve kollajen fibriller ile proteoglikanlar bulunur. Ekstrasellüler matriks düz kas hücrelerince oluşturulur. Bu tabaka arterlerde iyi gelişmiştir. Elastik ve Müsküler arterler arasında media tabakasının içeriği farklılık gösterir. Kapiller ve postkapiller venüllerde bu tabakayı perisitler oluşturur.
Tunika adventisya (Dış tabaka):
En dış tabakadır. Daha çok uzunlamasına düzenlenmiş kollajen ve elastik fibrillerden oluşur. Özellikle venlerde bu tabakada düz kas hücreleri de bulunur. Media tabakasına yakınında elastik fibrillerin yoğunlaşması ile membrana elastika eksterna oluşur. Adventisya venlerin duvarlarında en belirgin tabakadır. Bu tabaka çevre bağ dokusu ile devam eder. Büyük damarlarda adventisya içinde ''vaza vazorum'' olarak adlandırılan küçük kan damarları bulunur. Vaza vazorumlar lümenden diffüzyonla beslenemeyecek kadar kalın olan adventisya ve media tabakalarını besler.
Arterlerde bu damarlar daha az sayıdadır ve sadece adventisya tabakasında bulunur. Venlerde ise daha çok sayıdadır ve media tabakasına da ulaşır. İntima ve medianın en iç tarafı damarsızdır ve kandan diffüzyonla beslenir. Lenfatik kapillerler; arterlerde sadece adventisyada bulunurlar, venler de ise media tabakasına kadar girerler.
Kan damarı duvarlarındaki düz kaslar myelinsiz sempatik sinir ağı (vazomotor sinirler) ile uyarılır. Bu sinirler norepinefrin içerirler. Norepinefrin salınımı damarlarda vazokonstriksiyona neden olur. İskelet kasındaki arterler ayrıca kolinerjik vazodilatatör sinir desteği de alırlar.
Bu efferent sinirler arterlerin media tabakasına girmediğinden,norepinefrinin media düz kas hücrelerini etkileyebilmesi için bir kaç mikrometre diffüze olması gerekir. Mediadaki düz kas hücreleri arasındaki gap junctionlar, nörotransmitterlerin daha içteki kas hücrelerine taşınmasını sağlar. Venlerde sinir uçları hem adventisyada hem de mediada bulunur. Fakat total yoğunluk açısından arterler daha zengindir.
ARTERLER
Kalbin pompaladığı kanı kapiller yatağa götüren damarlardır. Arterler kalpten uzaklaştıkça çapları azalarak devam eden dallanmalar yaparlar. Kalpten çıkan iki ana arter vardır. Bunlar sağ ventrikülden çıkan truncus pulmonalis ve sol ventrikülden çıkan aortadır.Truncus pulmonalis kalpten çıktıktan hemen sonra sağ ve sol pulmoner arterlerine ayrılarak akciğerlerde dağılır.
Aorta ise kalbin üst tarafından yukarı doğru çıkıp daha sonra sola doğru bir kıvrım yaparak aşağı döner. Toraks ve abdomen boşluğundaki organlara dallar vererek pelviste abdominal aorta sağ ve sol arteria iliaca communislere ayrılır. Baş-boyun ve üst ekstremitelerin arterleri ise arcus aorta‘dan çıkan truncus brachiocephalicus, sol arteria carotis communis ve sol arteria subclavia‘dır.
Bu arterlerin gittikçe dallanmaları ile büyük çaptan daha küçük çaplı damarlar (arterioller) oluşur ve bu dallanma damarın tek bir endotel hücreli tabaka (kapiller) olmasına kadar devam eder. Kapillerler, kardiyovasküler sistemin en küçük fonksiyonel elementidir. Bu şekilde dallanma gösteren arterler çaplarına göre dört gruba ayrılır.
Büyük tip arterler (elastik arterler, iletici arterler): Aorta, arteria pulmonalis,arteria carotis communis, arteria subclavia ve arteria iliaca communis bu gruba girer. Bu arterlerin duvarları çaplarına göre daha incedir. Media tabakasındaki elastik fibriller fazla olduğu için canlı dokuda sarı renkte görülürler.
Kalbin yakınındaki büyük iletici damarların sistol sırasında duvarlarındaki elastik fibrilleri uzar, diastolde ise bu fibriller geri çekilerek kan basıncını korurlar. Böylece elastik arterler, kalp vurumları aralıklı olmasına rağmen akımın devamlılığını sağlayan yardımcı bir pompa olarak görev yaparlar. Bu damarlarda görülen tabakalar;
Tunika intima:
Bu tabaka Müsküler arterlerdekine göre daha kalındır. Aortada, total duvar kalınlığının yaklaşık % 20‘sini intima tabakasıoluşturur. Lümene bakan yüzü tek sıra yassı endotel hücre dizisi ile örtülüdür. Komşu endotel hücreleri birbirleriyle zonula okludens ve bazen de gap junctionlar ile bağlanmıştır.Subendotelial tabaka kalındır.
Burada uzunlamasına yerleşim gösteren kollajen ve elastik fibriller ile düz kas hücreleri görülür. Kas hücreleri intimada bulunan çeşitli tip intersellular maddeleri üretirler. İntimanın periferik kısmında membrana elastika interna, media tabakasındaki elastik liflerle karıştığı için ayırt edilemez.
Tunika media: Büyük damarlarda kalınlığı 500 mikrona (0.5 mm) kadar ulaşır. Yeni doğanlarda 40, yetişkinlerde 70 kadar pencereli düzenlenmiş elastik membran içerir. Elastik membranlar arasında kollajen fibriller ve düz kas hücreleri de bulunur. Bu membranlar arasındaki düz kas hücreleri elastin, kollajen ve proteoglikanları üretir.
Tunika adventisya: Elastik arterlerde ince olup farklı yönlerde seyreden kollajen ve elastik fibriller içerir. Kollajen lifler damarın sistolde aşırı dilate olmasını engeller. Bu tabakada; fibroblastlar, düz kas hücreleri, diğer tip bağ dokusu hücreleri, damarlar (vaza vazorum) ve sinirler bulunur.Orta tip arterler (müsküler arterler, dağıtıcı arterler): Arteria brakialis, arteria femoralis, arteria radialis ve dalları bu grupta yer alır.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
