Sürüngen Mayasıl Otu

2. AJUGA REPTANS L.

SÜRÜNGEN MAYASILOTU

Başka Miletlerce adı - BuL. palzaşto sreştniçe; Rus. jivuçka polzuçaya; İn. bugle-wed; Al. Gansel; Er. bugle.

Karakteristik vasfı. (şekil - 18) Sürüngen mayasıl otu çok yılık ot su bitkidir. Sap dik, karşılıklı tüylü ikişer çizgili, basit, sürüngen, kök salmak suretiyle filizlenir. Bu filizlerin köklerinden yapraklar çıkarak kaidede bir rozet teşkil eder, böylelikle yeni bitki meydana gelir. Bitki bu usulde vejetarif ürer. Yapraklar kürek biçiminde, dişli kenarlı, adeta çıplak.

Kaidedeki yapraklar daha iri, uzun sap şeklinde daralır. Gövde yaprakları oval, ufak, kısa saplı, karşılıklı durumdadır. Yapraklar sap ucuna doğru gittikçe kısalarak çiçeklerin örtüsü haline dönüşürler. Çiçekler açık mavi. beyazımsı çizgili, bazen pembe veya beyaz, yarım halka durumundadır, bunlar sap ucuna doğru yarım başak şekline yaklaşık çiçek demeti halini alır.

Gonca yapraklar çoğu kaideye yakın kısımda mavimsi veya mavi. Çanak çan şeklinde ve tamamıyla kıllı, 5 bölümlü, borucuk ve tacın alt kısmı kıldan halka içinde bulunur. Üst dudak kesik ve çok kısa. Alt dudak üç bölümlü olup ortadakiler daha iri, ters yürek biçiminde. Erkek organlar. üst dudak üzerinde çiçekten hariç gözükür, kenardakiler ise daha uzundur. Meyve 4 çizgili kapsülden ibarettir. Tat buruk acı. Nisandan haziran'a kadar çiçek açar.

Yayılışı. Bütün Avrupa, Asya, Tunus, bizde çayırlarda, seyrek ormanlarda, nemli otlak yerlerde, hemen bütün yurtta yetişir. (Türkiye'de: Marmara bölgesi, Karadeniz bölgesi vs. yerler.)

Kullanılan kısımlar. Her iki bitkinin yerüstü kısımlan (Herba ajugae chamaepitys ve Herba ajugae reptantis) .

Toplama zamanı. Mayıs-ağustos aylan.

Toplama usulü. Çiçek açma zamanında, yapraklı saplar. Tümü ile toplanır, kalın ve yapraksız saplar atılır. Her iki bitkinin saplan ayrı toplanır, ayrı kurutulur ve ayrı paketlenir.

Sakınılacak karışımlar. Aynı soydan, yakın benzerliği olan başka cinsleri ile karıştırılmamalı (Ajuga salicifolia SCHREB., Ajuga Laxmannii BENTH,ve Ajuga geneviensis LJ. Bunun için toplayıcının karakteristik vasfındaki tarife dikkat etmesi lazımdır.

Kurutma usulü. Havadar binalarda veya 40 derece ısılı fırınlarda kurutulmalıdır.

Randıman. 4,5-5 kg taze bitkiden ı kg kuru alınır.

Paketleme. Standard ağırlıkta balya halinde.

Depolama. Güneş ışınlan görmeyen kuru, temiz ve havadar binalarda.

Muhteviyatı. Sepi ve acı maddeler (% 2-3), şekerler, vitamin (C ve K), eterim yağ eseri, özelliği henüz kesinleşmeyen bir glikozit terkibi. (Kimya - ilaç araştırma ilim enstitüsü - NİHFİl tarafından yürütülmekte olan araştırmalarda A. chamaepitys S c h r e b. muhtevasındaki alkaloitler henüz tespit edilememiştir.

Kullanılışı. Bitkinin yerüstü kısımlan halk hekimlerince, ishal, sıtma ve sarılık hastalıklarına karşı kullanılır: ince kıyılmış saptan 1 çorba kaşığı 200 gr kaynar suya atılır, soğuduktan sonra süzülür ve bu mayi 2 gün içinde içilir.

Haricen. Cerahatli yaralara, kesik yerlere kanı durdurmak için lapa halinde konur, gargara yapılır. SSSR (Kafkaslarda) berberler A. restans L. yapraklarından elde ettikleri tozlan kestikleri yerlere basarak kanı keserler.

Halk veteriner hekimliğinde A. chamaepitys S c lı r e b. tavukların su kabına konarak, tavukların hastalıklardan korunması için kullanılır. Bu hassasından dolayı bitkiye tavuk otu da denir. İlkbaharın bal verici bitkisidir. .