Saragan (Pamuklu Sumak)

Sumakgiller (Anacardiaceae) familyasından olan bu bitki, boyu 2-3 m.ye kadar ulaşabilen dallanmış bir çalı bitkisidir. Yeşil renkli, oval şekilli, uzun saplı ve kenarları parçasızdır. Yaprakları yazın son aylarında menekşe rengini alır. Küçük ve yeşilimsi beyaz renkli çiçekleri süpürge şeklinde toplanmıştır. Türkiye'de Kuzey ve Güney Kafkasya'da, Orta Asya'nın dağ ormanlık alanlarında yayılış gösterirler. En önemli acı maddesi bu bitkilerden alınır. Yapraklarında acı maddeleri daha zengindir. Bu nedenle de yaprakları toplanarak kullanılır. Saraganın yapraklarını çiçek açtığı zamandan meyvesi yetiştiği zamana kadar toplanılır. Toplanmış yapraklar güneşli havada kurutulup, aşı maddesi üretilen fabrikalara gönderilir. Saragan yapraklarında ortalama %11,1-18,1 oranlarında acı maddesi vardır. Ancak coğrafi ve diğer doğal ortamla bağlı olarak saraganın bazı türlerinin terkibinde bulunan acı maddelerinin miktarı %42'ye kadar olabilir.

Acı maddelerinden başka saraganyapraklarının terkibinde % 91,7 mg kadar C vitamini vardır. Çiçeklerin ve yaprakların terkibinde %0,1 kadar esterik yağ olur. Bu yağın terkip kısmını mirsen, pinin ve kamfen maddeleri oluşturur. Saraganı, aynı zamanda, çok eski yıllar dan bu yana deri aşılama sanayisinde de kullanırlar. Bunların dışında saraganın gövde ve dallarından doğal boya maddesi gibi yün, ipek ve deri materyallerinin boyanmasında (sarı ve turuncu) kullanılır. Günümüzde ise saraganın yapraklarından tıpta tanen ve gall asidi üretiminde hammadde olarak kullanılır. ilaç fabrikalarında saragandan tıbbi tanenden tannalbin, tanvismut, tannigen, tannoform ve pirogallol preparatları hazırlanır ki onlardan çeşitli hastalıkların tedavisinde, genellikle de mide bağırsak hastalıklarında ishale ve dizanteriye karşı geniş çapta kullanılır. Türkiye'de de bu bitkinin geniş çapta kullanılması gerekmektedir.