Amber Paris

BERBERIS VULGARISL.

(Berberidaceae - fam.)

KADINTUZLUCU, AMBERP ARIS, DİKENÜZÜMÜ

Başka milletlerce adı - Bul. kisei tran; Rus. barbaris obiknovennii; İn. barberry; piperidge; AL. Sauerdorn, Berberitze; Fr. Epine oinette.

Karakteristik vasfı. (şekil-75) Kadın tuzluğu çok dallı, 3 m kadar yüksek dikenli yaprakları dökülen çalıdır. Kök uzun, kalın, sarı, kök kabuğu koyu sarı. Dallar dikenle kaplı (şekil değiştiren yapraklar), genellikle 3'ü bir arada. Yapraklar ince, ters yumurta şeklinde, uzunca, kaideye doğru tedricen daralır, damarlar örğülü, hafifçe pileli, kısa saplı, bir kaç yaprak bir arada diken koltuğunda perçem halinde toplu bulunur. Yapraklar sonbaharda kahve rengini alır.

Çiçekler hoş kokulu, sarı, ufak, 15-25 adedi bir salkım biçiminde yaprak koptuğundan çıkan sapta toplu; asılı durmaktadır. Etraf yapraklar ikişer sıra olup (6 adedi çanak yaprağı, 6 adedi de taç yaprağı) dır. Meyveler sarkmış zarif üzümcüklerdir. Meyve uzunca, turunç-kırmızı ve sulu. Yaprak ve meyvenin tadı ekşi, Mayıs-haziran aylarında ağaç yapraklandıktan sonra çiçek açar.' Meyveler eylül ayında olgunlaşır. Uzun müddet ağaç üzerinde kalır.

Yayılışı. Orta ve Güney Avrupa, SSSB'nin Avrupa kısmında (Leningrad vilayeti, Kırım ve Kafkasya), Balkan yanmaması. Bizde çalılıklar arasında, kuru ve taşlıklı yerlerde, başlıca dağ eteklerinde, ekseriya kireçli topraklarda yetişir. Bitki yedekleri mahduttur. (Türkiye'de: İstanbul civarı, Trakya (122, 425).

Kullanılan kısımlar. Kökler (Badix Berberidis), kök kabukları (Cortex Berberidis radicis) ve meyveler (Fructus Berberidıs).

Toplama zamanı. Mart-mayıs ayları.

Toplama usulü. Kökler ilkbaharda, bitkiye su yürümeye başladığında, topraktan çıkarılır. Toprak ve yerüstü kısımlardan temizlendikten sonra yıkanır, süzülür. Sonra verilene göre, 10-15 sm uzunluğunda kesilen parçalar kurutulur veya sadece kabukları soyulur. Meyveler iyice olgunlaştıktan sonra toplanarak taze vaziyette alıcıya verilir.

Kurutma usulü. Yukarıdaki usulde hazırlanan kökler veya yalnızca kabuklar havadar binalarda veya 40 derece ısılı fırınlarda kurutulur,

Randıman. 2-3 kg taze kökten 1 kg kuru, 4 kg taze kabuktan 1 kg.

Paketleme. Standard ağırlıkta balya halinde veya torbalarda.

Depolama. Kökler zehirli olduğundan, itina gösterilerek kuru ve havadar binalarda muhafaza edilmeli.

Muhteviyatı. Köklerde 3 grup alkaloid bulunur: 1) kvarterner baz'ları. berberin, yatrorizin, kolumbamin ve berberubin, 2) tesirli bağ'ları. oksiakantin ve berbamin; 3) kabuklardan izole edilen alkaloid ve bis-izokinolin derivatı ihtiva eder. Kök kabuğu muhtevasındaki berberin % 7 kadar, ahşap kısmında da % 0,4 kadar bulunur. Meyve elma, şarap limonen asidi, vitamin C, pektin ve karotinoidler ihtiva eder. Yapraklar 140 kadar gamikarotin ve % 117 mg kadar vitamin C ihtiva eder.

Kullanılışı. Yukarıda görüldüğü gibi, bitki kökleri muhtevasında bulunan alkaloid, kimya-eczacılık sanayimizin dizmenori tedavisinde kullanımları ilaçları imal etmek için dışarıdan ithal etmekte olduğu Rhizoma Hydrastis yerine hem ilaç imalinde ve hem de berberin elde etmekte bu köklerden istifade edilebilir.

Drog karaciğer ve safra hastalıkları, böbrek ve mesane iltihaplarında da kullanılır: iyice kıyılmış kabuklardan 0,5 çay kaşığı 250 gr kaynar su ile haşlanır. Soğuduktan sonra günde 2 bardak kadar içilebilir - doktor kontrolü altında. Bitki zehirlidir, daha büyük dozlar alınmamalıdır. Meyveler reçel, tatlı, marmelat, komposto, likör ve serinletici içkiler imalinde kullanılabilir. Bitki kabukları, dal ve yapraklan yün ve deriyi sarıya boyamada kullanılır. Ağaç kısmından tornacılıkta kullanılır. bal verici bitkidir.

(Kullanılışı: Meyveler Diascordium eleıktuerinin terkibine girerse de daha ziyade şurup ve reçel yapmakta kullanılır. Kökler tonik •. damar daraltıcı, safra söktürücü ve müshil (yüksek dozlarda) olarak (X) İnfuzyon veya (XX) dekoksiyon halinde kullanılır.