Gen Teknolojisi Nedir?

02-07-2015 --
0 Yorum

Gen Teknolojisi Nedir?

Gen teknolojisi canlıların özelliklerinde değişiklikler oluşturan bir teknoloji türüdür. Bu teknolojinin ilk uygulamaları bakteriler üzerinde yapılmıştır. Günümüzde gen teknolojisinden tıp, gıda, kimya, tarım, hayvancılık ve enerji alanlarında yararlanılmaktadır. Bilim insanları cinse ve türe bağlı olmadan genleri bir türden başka bir türe aktarabilmektedir. Bu tür üreme doğal olmayan bir üreme yöntemidir.

Örneğin; soğuk sularda yaşayan bir balığın genleri domates tohumlarına aktarılmış, böylece soğuk iklimlere dayanıklı bir domates türü elde edilmiştir. Günümüzde genetik çalışmalara bazı kesimler doğal dengeyi bozduğu gerekçesiyle karşı çıkarken, genetik uzmanları ise bu çalışmaların insanlığın sorunlarına çare olacağı görüşündedirler.

Biyoteknolojide gıdaların üretimi, mayalandırılması ve korunmasında mikroorganizmalardan yararlanılır. Gen teknolojisi, biyoteknolojinin birçok alanında daha hedef odaklı ve ekonomik yöntemler sağlar. Geleneksel üretimden farklı olarak, gen teknolojisiyle gene dair bilgilerin faklı türlere aktarılması mümkündür. Bu yolla transgenetik organizmalar oluşur.

Yöntemler

Gen teknolojisinde deoksiribonükleik asidin (DNA) kalıtım materyaliyle (genom) oynanır. Genler birer baz çifti olan adenin, timin, sitozin ve guaniriin belirli sıralanışıyla tanımlanmış DNA parçalarıdır. Proteinlerin ve enzimlerin her organizmaya karakteristik özelliğini veren yapı şifrelerini içerirler.Çiftleşme sırasında dikey gen transferi gerçekleşir.

Bu sırada ana-babanın çekirdek hücrelerine ait genleryavruya aktarılır. Gıda teknolojisi alanında, genetik materyalin bir organizmadan diğerine aktarıldığı yatay gen transferi büyük önem taşır.Gen transferinde kullanılan yaygın bir yöntemde vericinin DNA'sı ayrılır; uygun enzimlerin (endonükleazlar) kullanımıyla arzu edilen genler (yapı genleri) kesilir ve virüsler veya bakteriyel plazmitler yoluyla alıcı hücrelere taşınır (A). Gen değişiminin başarılı olup olmadığını denetlemek için genellikle işaret genleri (kanamisin direnç genleri) de taşınır.

Kullanım Alanları

Gen teknolojisi, gıda üretiminde ve tarım ekonomisinde şu kullanım alanlarında rol oynar:

1. Gen teknolojisi açısından değiştirilmiş organizmalar (GDO)yoluyla yardımcı ve ek maddelerin kazanımı; örn. genleri danadan aktarılan bakterilerin (escherichia coli - kolibasili, kluy- veromyces lactis, aspergillus niger) kullanımı yoluyla lab mayası (chymosin) üretimi (B).

2. Bira endüstrisi ile et, süt. meyve ve sebze işlemede mayalanma sürecini hızlandırmak ve iyileştirmek için GDO'ların kullanımı.

3. Bitki öldürücü ilaçlara, hastalık uyarıcılarına veya böceklere karşı dayanıklı transgenetik bitkilerin üretimi; doğal olgunlaşma sürecini engelleyen ve böylece depolama ve taşımada kolaylık sağlayan (örn. Flavr-Savr domatesi) veya besin öğesi miktarını artıran sistemlerin geliştirilmesi.

4. Yüksek üretim gücüne (düzenleyici genlerde veya hormon düzeylerinde yapılan oynamalar yoluyla), özel sentez gücüne (örn. sütte değişmiş yapı; C) veya hastalıklara karşı dayanıklı transgenetik hayvanlar yetiştirilmesi.

5. Gen teknolojisi yoluyla üretilmiş antikorlar ve moleküler-biyolojik teknikler yoluyla gıda denetimi yapılması ve kalitenin korunması.

Tehlikeler

1. Biyolojik tehlikeler, gen yapısından (örn. genlerin diğer organizmalara istenmeyen biçimde taşınmasından), gen ürünlerinden (örn. toksikyan ürünlerden) ve GDOdan (örn. mikroorganizmaların patojen özellikleri veya yüksek yapılı organizmaların direnç nedeniyle denetimsizce yayılmasından) kaynaklanabilir.

2. Yüksek yapılı organizmalı hayvanlara yapılan oynama uygulamalarında, bu işlemlerin hayvanları koruma açısından ne derece kabul edilebilir olduğu sorusu gündeme gelmektedir.

3. GDO'ların patentlenebilmesi nedeniyle türlerin korunması ve yetiştirilmesi gitgide tekelleşmekte ve ticarileşmektedir. Bazı şirketler bu yollayeniyaşam türlerinin "sahipleri" haline gelmektedir.

4. Dünyada gıda üretiminde büyük bir değişim yaşanacaktır. Kimi ülkelerin ekonomikyapısında bu durumun önemli etkileri olacaktır. Bu şekilde, önde gelen batılı endüstri ülkelerinde (laponya, ABD) gen teknolojisi yoluyla yapılan aroma üretiminin. Güneydoğu Asya'nın çeşitli bölgelerinde önemli ve geleneksel bir ekonomik etken olan baharat üretiminin üzerinde kalıcı olumsuz etkisinin olacağı göz önünde tutulmalıdır (D).

5. Hedefli müdahaleleryapılmasına karşın, taşınan genetik materyal genelde arzu edilenden daha fazladır.

6. Gen turizmi çerçevesinde, gıda alerjisi olan kimselerde beklenmeyen alerjik reaksiyonlar oluşmaktadır. Bu nedenle gen teknolojisinin kullanıldığı gıdalarda bu durumun belirtilmesi gereklidir.

7. Gen teknolojisiyle üretilen gıdalar düşük kaliteli ve toksikolojik açıdan tehlikeli olabilir: bu nedenle denetimden geçirilmeleri gerekir.