Yanık
Yanık : Deri vücudunun en geniş organıdır. Vücut sıcaklığının ayarlanması, sıvı elektrolit dengesi, vitamin D sentezi, fiziksel, kimyasal, biyolojik etkenlere karşı vücudun korunması gibi çok önemli görevleri vardır. Derinin bütünlüğünün (veya devamlılığının) bozulduğu durumlarda bu görevler tamamen veya kısmen yerine getirilemez. Isı transferi nedeni ile deride harabiyet ortaya çıkarsa yanık ya da donuklardan sözedilir. Hangi nedenle olursa olsun derinin bütünlüğü bozulduktan sonra ortaya çıkan fizyopatolojik değişiklikler aşağı yukarı aynıdır. Radyoaktif yanıkların ve elektrik yanıklarının etkenlerine bağlı farklılıkları vardır.Yanıklı bir hasta ile karşılaşıldığında öncelikle yanığın yaygınlığının (vücut yüzeyine göre yüzdesi) ve derinliğinin saptanması gereklidir. Genel olarak yanıklar derinliğine göre üç dereceye ayrılarak incelenirler Birinci derece yanıkta kesinlikle geriye dönebilen minimal hücre harabiyeti ve hipe- remi vardır.
Olay sadece epidermisi ilgilendirir. Deri hafif ödemli, hiperemik ve çok ağrılıdır. Güneş yanıkları bunun en belirgin örneğidir. 7-8 günde tamamen iyileşir. Ağızdan ağrı kesici ilaç alınması ve yumuşatıcı kremler tedavi için yeterlidir.ikinci derece yanıkta epidermis ve dermişin bir kısmı yanmıştır. En karakteristik görüntüsü,içi plazma ve "A" vitamininden zengin sıvı ile dolu büllerdir. Bunlar epidermis ve dermiş arasında sıvı birikimi sonucu oluşur. Yanık aslında bir koagülasyon nekrozudur. Epitelizasyon dermişin yanmayan alt kısımlarında sağlam kalan kıl folliküllerindeki ve yağ bezlerindeki epidermis bazal tabakasının devamı olan epitelin proliferasyonu ile oluşur, iyileşme 15-20 günde gerçekleşir, kendiliğinden hafif bir renk değişikliği ve iz bırakarak oluşur. Koriumdaki ağrı reseptörleri yanmadığı için ikinci derece yanık da çok ağrılıdır, ikinci derece yanık kontrol edilemeyecek derecede infekte olursa üçüncü dereceye dönüşebilir ve dermişin kalan bölümü de harap olabilir.Üçüncü derece yanıkta deri bütün tabakalarıyla yanmıştır.
Elastikiyeti kaybolmuş, ağrısız, kahve veya beyaz, sarı bir renk almıştır. Damarlar tromboze olmuştur.Bütün yanıkların %95 ı küçük yanıklardır. Yanığın ciddiyetini belirleyen faktörler genişlik (yanık yüzdesi), derinlik, lokalizas- yon, yaş, genel durum ve yanık nedenidir. Yanığın genişliğinin hesaplanmasında kullanılan dokuzlar kuralı 10 yaşın üzerindeki hastalarda kullanılabilir.İkinci derece yanık eğer deri apendiksleri- ne kadar ilerlemişse, yani sadece kıl follikül- leri, terbezleri ve yağ bezleri yanmamışsa, deri beyaz-mumlu bir hal almıştır. Bunu yüze- yel ikinci ve üçüncü derece yanıklardan ayır- detmek çok zor olabilir. Yüzeyel ikinci derece yanık 14-21 günde iyileşirken derin olanlar 4- 6 haftada, kendiliğinden iyileşebilir. Ancak hipertrofik skar ve kontraktürlere neden olurlar.Klinik gözlem yada muayene ile ikinci ve üçüncü derece yanıkları birbirinden ayırmak mümkün olmayabilir.
O zaman ancak biyopsi ile ayırım yapılabilir. Üçüncü derece yanıkta iyileşme kendiliğinden olmaz. Mutlaka greft yapılması gereklidir. Eğer makul bir süre geçtiği halde yanan bölgelerde iyileşme olmuyorsa ve yanık yüzeyi granülasyon dokusu ile kaplanıyorsa o yanığın üçüncü derece bir yanık olduğu anlaşılır.Üçüncü derece yanıkların tedavilerinde önemli bir yöntem de eskaratomidir. Eskar, tamamen yanarak elastikiyetini kaybeden deriye verilen isimdir. Eskaratomi ise bütünözelliklerini kaybetmiş olan ölü derinin longi- tudinal olarak kesilmesidir. Eskaratomi herhangi bir anestezi yöntemi uygulanmadan yapılabilir. Amaç ödemle eskar arasında kan damarlarının sıkışmasını önlemektedir. Bu müdahale, zamanında yapılmazsa ekstremi- telerde iskemik nekroz ya da toraksı çevreleyen derinin tamamiyle yandığı durumlarda, dispne ortaya çıkabilir. Yanık yüzeyinin hesaplanmasında 2. ve 3. derece yanık bölgeleri toplanır.
Bu amaçla pratik olarak erişkinlerde 9'lar kuralı uygulanabilir (Şekil 1). Özellikle on yaşa kadar olan çocuklarda, vücudun yaşla değişen oranlarına göre yanık yüzeyinin hesaplanması daha uygun olur (Şekil 2). Yanık yüzeyi %10 ve daha fazla olan çocuklar ile, %15 ve daha fazla olan erişkinler yatırılarak tedavi edilmelidirler. Bunun dışında el, yüz, genital bölge ve eklem yanıkları ile yanıkları ne kadar olursa olsun 1 yaşından küçük çocuklar ve 60 yaşından büyük erişkinler de yatırılarak tedavi edilmelidirler. 1 yaşından küçük çocuklarda immatürite, 60 yaşından büyüklerde de atrofi nedeni ile aynı derecedeki ısı transferleri, bu yaş grubu dışındakilere göre, daha fazla etkili olabilirler.Yanık oranı %30 ve üzerine çıkınca yanığa bağlı olarak ortaya çıkan değişiklikler gene- ralize bir hal alır. Bu değişiklikler yanık oranı %70'e varıncaya kadar artarak gider ve %70’in üzerinde ortaya çıkan değişikliklerfazla bir farklılık göstermezler. Yanık oranları %30'un üzerine çıktıkça mortalité oranlarında da artış olur.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
