Sıphonaptera Takımı (pireler)
Sıphonaptera Takımı (pireler) : Pireler konak özelliği kısmî olan ektoparazitlerdir. Erişkin pireler beslenmek üzere memelilerin ve kuşların derisinden geçici olarak kan emerler.MorfolojiPireler 2-4 mm kadar uzunlukta, kanatsız, kahverengi böceklerdir. Uzun olan arka bacaklarının yardımı ile sıçrayarak hareket ederler. Erkekleri daha küçüktür. Vücudunun yan tarafları sıkıştırılmış gibi basıktır. Başı da iki yandan basıktır, başın ön kısmında çok defa basit gözler vardır.
Yaşayış ve bulunduğu yer
Erişkin pireler konaktan kan emerek beslenirler. Larvalar kurumuş kan, erişkin pirelerin hazmolmamış dışkısı gibi artıklarla yaşarlar. Deriyi sokan pire mandibülleri ile bir delik açar, buraya antikoagülan tükürük salgılar ve kan emer. Pireler sıçradıklarından konaktan konağa kolaylıkla geçerler. Hayvanlarla veya eşya arasında uzun mesafelere taşınabilirler. Serin ve nemli hava yaşamını uzatır. Erişkin pire bir yıl veya daha uzun zaman yaşar. Kan emmeden aylarca yaşayabilirler.
Evrim
Pirelerin evrimi tam metamorfoz (holometaboli) şeklindedir. Erişkin hale gelinceye kadar, iklim koşullarına göre, 2-20 ay geçer.Pirelerin konaklan çeşitli evcil ve yabanıl hayvanlardır. Yabanıl kemiricilerde çeşitli tür pireler bulunur. Fare, fındık faresi, kedi, köpek, tavuk ve insan konaklar arasındadır. Bu hayvanların pireleri insanlardan ve insan pireleri bu hayvanlardan kan emer.
Pire dermatiti ( pülikoz = pulicosis )
Pirenin bazı insanları sokması fazla rahatsızlık vermez, bazı kimselerde dermatite neden olur. Çok sayıda pirenin sokması ise şiddetli kaşıntılı dermatit yapar. Pire kan emerken birçok yeri sokabilir, sokma yerleri düzensiz gruplar halinde görülür. Bilhassa vücudun kapalı kısımlarını, özellikle bel, omuz, kalça gibi elbiselerin sıkı olduğu yerleri ve bacakları sokarlar. Pirenin soktuğu yerin ortasında küçük hemorajik bir nokta görülebilir, bunun etrafı kızarır. Duyarlı kimselerde lezyon kabarır, ödem olabilir, sertleşir ve püstül meydana gelebilir. Başlangıçta pire sokmasına duyarlı bireylerin çoğu 1-2 yılda reaksiyon göstermez hale gelirler.
Pire vektörlüğü
Pireler vebanın etkeni olan Pasteurella pestis’i fareden fareye, fareden insana ve insandan insana bulaştırırlar. Bu bakteriyi yabanıl kemiriciler arasında da bulaştırırlar.Pire infekte bireyden kan emdikten sonra ağız parçalarına bulaşan bakteriyi soktuğu yeni konağa bulaştırarak hastalığı geçirebilir. Pire, infekte kanı emdikten sonra Pasteurella pestis pirenin midesinde bol miktarda çoğalır ve 2 - 3 hafta zarfında proventrikül denen sindirim kanalı kısmının tıkanmasına neden olur. Proventrikülü tıkanan pire insandankan emmek isterse ememez. Bu esnada gayret sarfederek bu bakteri tıkacını açtığı yaraya kusar ve bu suretle insanı infekte eder.Vebayı insana bulaştıran en önemli pire, fare piresi olan Xenopsylla cheopis’dir. İnfekte olduktan sonra uzun süre infeksiyöz kalır. Xenopsylla astla ve X.brasiliensis de vebanın bulaşmasında rol oynarlar.Pulex irritons (insan piresi) fareden insana ve insandan insana vebayı bulaştırır.
Nosopsyllus fasciatus ve Synosternus pallidus vebayı bulaştıran diğer pirelerdir. Ctenocephalid.es canis ve C. felis'in de vebayı bulaştırdığı zannedilir.Pireler endemik tifüsün etkeni olan Rickettsia mooseri’yi fareden fareye ve fareden insana bulaştırırlar.İnfekte fareden kan emen pirenin aldığı riketsiyalar orta barsak ve midenin çeperindeki epitel hücrelerine girerler ve bol miktarda ürerler. Bu hücrelerden dışarı çıkarak barsağa dökülürler ve dışkı ile çıkarlar. Pire yaşamı boyunca infeksiyöz kalır ve hastalık belirtisi göstermez. İn- feksiyonun insana bulaşması derideki yaraya mikroplu dışkının veya ezilen pire vücudunun bulaşması ile olur. Pire ölü farenin vücudundan ayrılır, diğer farelere veya insana gelerek kan emer.
Bazı pireler Pasteurella tularensis ve Salmonella enteritidis gibi bazı bakterilerle infekte bulunmuşsa da. bu bakterileri insana bulaştırmada rolleri yoktur.Bazı pire türleri Dipylidium caninum ve Hymenolepis diminuta,mn ara konağıdır.C. canis, C. telis ve P. irritons Dipylidium caninum’un ara konağıdırlar. C. canis,P. irritons, N. fasciatus, X. cheopis gibi diğer fare pireleri Hymenolepis diminuta’nm ara konağıdırlar. Helminti fındık faresine, fareye ve bazen insana bulaştırırlar.Korunma ve savaşPire sokmasına duyarlı kimselerin elbiselerine % 10 DDT tozu konur veya elbiseler dimetil ftalat, benzil benzoat ve undesilenik asit gibi maddelerle emprenye edilir. Pirelerle hazırlanan antijenle bağışıklık verilmesi denenmiştir.Pirelerle insanların infestasyonu hijyen şartları ve hayvanlara yakınlıkla ilgilidir. Pirelerin kontrolünü ikiye ayırmalıdır :
1 — İnsan, kedi, köpek piresi gibi evde bulunan pirelerin,
2 — Fare ve diğer kemirici pirelerinin yokedilmesi.
Evdeki pireler için mobilya, döşeme, halı gibi eşya sık sık temizlenir, °lc 10 DDT tozu, DDT’nin kerozende °Io 5 çözeltisi, gammeksan,piretrum ve rotenon gibi insektisitler kullanılır. Kedi ve köpekteki pirelerin temizlenmesi için hayvanlar kerozenli sabunla yıkanır, DDT veya klordan gibi insektisitler kullanılır. Fare ve diğer kemirici pirelerinin yok- edilmesi için bu kemiricilerin imhası gerekir. İcabında hidrojen siyanür ile veya diğer zehirlerle fareler öldürülür.a-naftiltiourea (ANTU) ve sodyum fluoroasetat fare zehiri olarak kullanılır. Bunlar fazla etkili olmazsa Warfarin [3-(-a-asetonilbenzil) -4-hidroksikumarin] fareleri öldürmede başarı ile kullanılır. Farelerin gizlenebilecekleri yerlere, pirelerini öldürmek için, DDT ve BHC gibi insektisitler de konmalıdır.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
