Ascaris Lumbrıcoıdes Nedir?
Ascaris Lumbrıcoıdes Nedir? : Eş adlar : Ascaris texana, askaris, askarit.Dünyanın her yerinde sık olarak rastlanan Ascaris lumbricoides, insanlarda ince barsaklarda yerleşerek hastalık etkeni olan bir nematod- dur. Morfolojik olarak buna tamamen benzeyen bir helmint olan Ascaris suum domuzlarda bulunur, fakat insana bulaşmaz.
Morfoloji ve evrim
İnsan için önemli nematodların en büyüğü olan Ascaris lumbricoides silindir şeklinde, uçları ince, kahverengimsi sarı renkli veya beyazımsıdır. Ağzında biri sırt, ikisi karın yüzeyinde yer alan ve ufak dişler taşıyan üç tane dudak ve bunların tabanında çok küçük duygu pa- pillaları bulunur. Üç dudağın ortasında üçgen şeklindeki ağız yer alır. Ascaris lumbricoides’de barsağın alt ucu açıktır (anüs).Erkek ortalama 25, dişi 35 cm uzunluktadır. Her ikisinin enleri 5 cm kadardır. Dişidekinin aksine erkek helmintin arka ucu çengel şeklinde kıvrılmıştır.
Bu kıvrımın uç kısmında iki tane ikişer mm uzunluğunda spikül mevcuttur. Anüsün ön ve arka kısımlarında çok sayıda papillalar vardır. Erkeğin testis ve diğer genital organları uzun bir boru yapacak şekilde bulunurlar. Dişide karın yüzündeki vulvadan sonra va- gina gelir ve bu iki kanalın vaginaya yakın kısımları uterustur. Uterusu yumurtalık kanalı ve yumurtalık izler. Kıvrılmış olan borucuklar helmintin boyundan daha uzundurlar. İçlerinde milyonlarca yumurta bulunur. Bir dişi günde 200.000 kadar yumurta yumurtlayabilir.
Ascaris lumbricoides’in yumurtası kahverengi, oval ve bazen yuvarlakolup, ortalama 60 X 45 ¿u, büyüklüğündedir. Döllenmiş yumurtada renksiz olan kalın kabuğun d:ş kısmında yüzeyi girintili, çıkıntılı ve safra boyalan ile kahverengi boyanmış bir albümin kılıfı vardır. Bazen bu kılıf kaybolduğunda yumurtaların tanınması güçleşebilir. Sarımsı renkli, kalın iç kabuk yumurtayı çengelli solucan ve Trichostron- gylus yumurtalarından ayırdettirir. Ayrıca, bunlardan farklı olarak As- ccris yumurtasında kabuk ile embriyon arasındaki boşluk kolayca boyanabilir.
Bunun altında saydam bir tabaka ve en içte de fibröz bir zar vardır. Vücuttan çıkan yumurtalarda kabukla arasmda bir boşluk bulunan, henüz bölünmemiş olan döllenmiş bir yumurta hücresi bulunur. Dayanıklı olan yumurtalar bir yıl canlı kalabilirler. Bir kaç gün beklemiş olan dışkılarda, yumurtaların içinde hareketli olabilen kurtçuklara rastlanabilir. Dışkıda döllenmemiş yumurtalar da görülebilir. Bunlar döllenmiş yumurtadan daha uzun (boyu 90 ¡j. kadar) olun ince albümin kılıflı ve ince kabukludurlar, içlerini tamamen vitellus hücreleri doldurmuştur
Genellikle barsak boşluğunda bulunan ender olarak dudakları ile barsak mukozasına tutunan erişkin Ascaris lumbricoides’in dışkıyla çıkarılan yumurtaları dış etkilere oldukça dirençlidir. Ancak 45°C nin üstünde canlılıklarını yitirirler. Kışın yumurtalar canlı kalır, fakat geslişemezler. Yalnız dişi helmintleri taşıyan insanların dışkılarındaki döllenmemiş yumurtaların da gelişme yetenekleri yoktur. Bunlar döllenmiş olanlardan daha uzuncadır. Kabukları ve albümin kılıfı çok incedir. Yumurta hücresi gelişmemiş olup, granüller halindedir. Uygun ortam koşullarında, 30°Cde ve aerop, °!o 50 nemli bir yerde, üç hafta içinde döllenmiş yumurtalardaki yumurta hücresi bölünür ve hareketli bir rabditi- form kurtçuk gelişir.
Bu, sonra gömlek değiştirerek yine rabditiform bir ikinci devre kurtçuğu meydana gelir. Bunları taşıyan yumurtalar yıllarca canlı kalabilirler. İçinde kımıldayan kurtçukların bulunduğu yumurtalar kaynar suda 10 saniye, 60°Cde beş dakika tutulursa kurtçuk ölür. İçinde canlı kurtçuk bulunan yumurtayı suyla yutan ya da çiğ sebzelerle veya topraktan elle ağız yolundan alan insanda evrim devam eder. Duodenumda kurtçuk açığa çıkar ve ince barsağa geçer, barsak duvarından girerek kana karışır. Sıra ile karaciğere, sağ kalbe ve sonra akciğerlere gelir; ya da kurtçuk lenf yollarından ilerleyerek mezenter lenf düğümlerine gelebilir ve buradan tekrar çeşitli yollardan, örneğin periton boşluğu ya da portal toplardamarlardan sonra karaciğerden geçerek akciğere erişebilir
Alveollerde birkaç gün büyürler ve kılcal damarlardan hava boşluklarına geçerler. İki defa gömlek değiştirerek trakeadan yukarı çıkar ve özofagus yoluyla 10 gün sonra 2 mm ye kadar büyümüş ve mide asidine dirençli bir halde barsağa dönerler. İki ay içinde böyle bir kurtçuktan erişkin helmint meydana gelmiş olur.Patogenez ve klinik belirtilerAscaris lumbricoides’in insanda meydana getirdiği belirtiler kurtçuğunun vücuttaki göçüne ait olanlar ve barsakta yerleşen erişkin helmin- te bağlı olanlar olmak üzere ikiye ayrılır.
Kuluçka devri ortalama 70 gündür. Göç esnasında karaciğerde ve özellikle akciğerlerde patolojik, iltihabî değişmeler oluşur. Kurtçuğun akciğerlerde damarlardan ayrılarak hava keselerine geçtiği yerlerde kanamalar olur, ödem vardır ve eksuda meydana gelebilir. Bu durumda ateş, kırıklık, ağrılar, sıkıntı hissi, eozinofili ve dökmeler gözlenir.
Ağır vakalarda lobüler pnömoni yerleşir; spazmodik öksürük, hemoptizi ve dispne vardır, railer duyulur. Deride dökmelere, vesiküllere rastlanabilir. Kan bulgusu olarak eozinofili vardır. Balgamda eritrositler, Charcot-Leyden kristalleri ve eozino- filler saptanır. Akciğerlerin röntgen filmlerinde her incelemede yer değiştiren gölgeler görülebilir. Ender olarak kurtçuklar beyin, omurilik, göz ve böbrek gibi organlarda granülomatöz değişiklikler yaparak tümörleri akla getiren ağır belirtilere neden olabilirler.
Barsak boşluğundaki erişkin Ascaris lumbricoides’ın etken olduğu hastalıkta belirtiler helmintin sayısına bağlıdır. Bazen hastalıktan hiç kuşkulanılmaz. Hafif vakaların yanında helmintin toksik ve travma etkisine bağlı olarak ağır olanlar çok az sayıdadır. İştahsızlık, aralıklı, bazen şiddetli karın ağrıları ve ender olarak çok fazla olan ishal yanında karakteristik belirtiler olarak burunda kaşınma, dişleri g cırdatma, tükürük akması, dilin kenar kısmındaki papillaların kabarık ve kırmızı noktacıklar taşıması sayılabilir.
Ascaris lumbricoides ince barsaktan mideye ya da kal:n barsağa geçerek ağız, burun veya anüsden dışarı çıkabilir. Bazen de safra yollarında, apandisde yerleşebilir . Safra yollarına geçtiğinde bu yollarda iltihaplanmaya, karaciğer abselerine yol açabilir. Ascaris lumbri- coides’in periton boşluğuna geçmesiyle peritonitle sonlanan vakalar bildirilmiştir. Helmintin yer değiştirmesi sonucunda apandisit, pankreatit, kolesistit, salpingit, nefrit belirtileri görülebilir. Bazı vakalar, karında bir tümörü yahut ülseri andırabilir.Helmintin metabolizma ürünlerine bağlı tokseminin sonucu olarak ateş, terleme ve aşırı duyarlığın neden olduğu dökmeler, ödem ve astım nöbetleri, akciğer eozinofilisi (Loeffler sendromu) Görülebilir.
Böyle bir vakada 40°Cve varabilen ateş, öksürük, solunum Güçlüğü vardır; çoğunlukla çocuklarda bir askaris pnömon'si oluşabilir. Konvulsiyonlar, irritabilité, uykuda rahatsızlık hissi, meninjiti andıran sinir sistemi belirtileri olur. Barsakta çok sayıda helmint bir araya gelerek yumaklar yaparlar ve kapladıkları yere bağlı olarak barsak tıkanmalarına neden olabilirler. Bazen de birkaç askaris, barsak spazmı meydana getirerek bununla ilgili şikayetlere yol açar. Helmintin bulunduğu yerlere bakterilerin yerleşmesiyle iltihap oluşabilir.İshal ile veya merkez sinir sistemine, akciğere ait klinik belirtilerle ya da toksik belirtilerle özellik gösteren, çok az rastlanan akut ascari- asis ölümle sonlanabilen bir hastalıktır.
Tanı
Dışkının incelenmesi ve bazen helmintin, genellikle çok kolay tanınan yumurtalarının görülmesiyle tanı sağlanır. Vücutta sadece erkek as- karislerin etken olduğu ve yumurtaların bulunmadığı vakalarda tanı güçleşir ve ancak özel tedavi sonucunda dışkıyla çıkan helmintin incelenmesine dayanır.
Akciğer belirtileriyle seyreden vakalarda muayene maddesi olan balgamda helmintin kurtçuk şekilleri araştırılır.TedaviBugün piperazin tuzları, örneğin piperazin sitrat, Ascaris lumbri- coides’e karşı en etkili ilaçlar olarak kabul edilmektedir. Toplumda çok sayıda helmint taş’van insanların aynı anda tedavisi için piperazin başarıyla kullanılır. İlaç, vücut ağırlığının kg’ı başına 150 mg ve maksimum doz 4gr olmak üzere uygulanır. Tiabendazol (thiabendazole) as- cariasis’de iyi sonuç veren diğer bir ilaçtır ve vücut ağırlığının kg’ı ba- ş-na 50mg/gün olarak iki defada ağız yolundan verilmektedir. Tek doz pirantel pamoat (pyrantel pamoate)da etkilidir (11 mg/kg).
Epidemiyoloji
Ascaris lumbricoides yeryüzünün her tarafında bulunan kozmopolit bir helminttir. Yurdumuzda da özellikle Güney Doğu, İç ve Doğu Anadolu üe Karadeniz bölgelerinde fazla olmak üzere her bölgede yaygındır.Erişkin şekli yalnız insanların barsağında yaşar. Benzer helmintler koyunda (A. ovis), domuzda (A. suum), tavukda (A. lineata), bulunur.
En sık rastlanan ve kolay olan bulaşma şekli, çocukların toprakla ya da doğrudan dışkıyla kirlenen parmaklarıyla yumurtaları ağızlarına götürmeleridir. Böylece yeniden bulaşma devam edip gider ve tedavi etkisiz kalabilir. Hastalık bu nedenlerle daha çok oyun çocukluğu ve ilkokul çağlarında görülür, tnsan dışkısının gübre olarak kullanıldığı bölgelerde bitkilerin çiğ yenmesiyle insana askaryaz (ascariasis) bulaşabilir.
Korunma
Korunmada en önemli sorun, toplumun hijyen kurallarını tam uygulayacak şekilde aydınlatılmasıdır. Dışkının toprağa bulaşması önlenmelidir. Kuşku duyulan besinler 65°Cde 30 dakika veya 100°Cde yarım dakika ısıtılmalıdır. Özellikle, çocukların ellerinin temiz tutulması öngörülür.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
