Hastalıkların Bulaşma Yolları
Hastalıkların Bulaşma Yolları : Artropotlar çeşitli virus, riketsiya ve bakteri hastalıklarında olduğu gibi, bazı protozoon ve helmint hastalıklarında da vektör olabilirler. Vektör olan artropot hastalık etkenini hasta ya da portör olan insan veya hayvandan ya da bunların çıkartılarından alarak sağlam insan veya hayvanlara bulaşmasını sağlar. JParazitin evriminde ara konak veya son konak olarak bulunması zorunlu olmayan ve vücudunda parazitin çoğalması veya gelişmesi gibi biyolojik bir olay geçmeyen vektöre m e k a n i k v e~k t ö r, bunun hastalıkları bulaştırmasına mekanik bulaş- k.ı r in a denir.TParazitin evriminde zorunlu olarak yer alan, ya da parazitin çoğalmasını veva gelişmesini sağlayan vektöre ise biyolojik, vektör, hastalıkları bulaştırmasına da biyolojik bulaştırma denir. 'HerlkT'bulaşma şeklinde vektörün sokması ile bulaşma olduğunda inrtTT~bTrî~3~prTTm a’dan, vektörün sokması söz konıısn olmadığın- di~~~p a-ri 1 b uT a s t ı r m a’dan bahsedilir. Buna göre artrr»pnt1arm fttılaştrrması aşağıdaki~ğıbi sınıflandırılabilir :
1 — Mekanik bulaştırma: Vektör, parazitin evrimindeki zorunlu bir konak değildir. Parazit, vektörde çoğalma veya gelişme gibi biyolojik bir olay geçirmez.
A — Aktif mekanik bulaştırma: Parazitinbulaşa- bilen şekillerini içeren çıkartılardan veya hasta konaktaki lezyondan beslenerek ya da hastadan kan emerek ağız kısımları parazitle kontamine olmuş vektörün sağlam konağı sokarak bulaştırmasıdır, örneğin, ahır sineği (Stomoxys calcitrans) şark çıbanlı kişilerin yaralarından aldığı Leishmania tropica'yı sokarak başka insanlara bulaştırabilir.
B — Pasif mekanik bulaştırma: Vektörün üzerine konduğu maddeden vücuduna, ayaklarına ve kanatlarına bulaşan veya sindirim kanalına girdiği halde canlı olarak dışkısı ile atılan paraziti sağlam konakların mukoza ve konjunktivasma, yiyecek maddelerine, mutfak gereçlerine taşıyarak bulaştırmasıdır, örneğin, insan dışkısına konan karasineğin vücuduna bulaşan dışkıdaki Entamoeba histolytica kistleri daha sonra besin maddelerine, mutfak eşyalarına ya da insanın dudaklarına, ellerine taşınır. Karasineklerin dışkısında, insan dışkısıyla beslendikten 24 - 48 saat sonra, canlı Entamoeba histolytica kistleri saptanmıştır. Böyle karasinekler dışkılarım besinlere ve eşyaya bırakarak bulaşmaya yol açabilir.
2 — Biyolojik bulaştırma: Vektör parazitin evriminde ara konak (şark çıbanının etkeni Leishmania tropica için tatarcık) veya son konak (sıtma etkeni Plasmodiumlar için anofel cinsi sivrisinekler) olarak bulunur ya da parazit vektörde çoğalma, gelişme gibi biyolojik bir olay geçirir.
A — Aktif biyolojik bulaştırma: Vektörün sokması ile olan biyolojik bulaştırmadır. Burada vektörlük üç çeşit olabilir:a) Parazit vektörün vücudunda çoğalır. Bu durum daha çok virüs ve bakteri hastalıklarında görülür. Örneğin, vebalı fareden kan emen pirenin sindirim sisteminde Yersinia pestis çoğalır ve pirenin soktuğu sağlam konaklara (fare veya insan) bulaştırılır.
b) Parazit vektörün vücudunda gelişir, evriminde yeni bir döneme ulaşır, örneğin, sivrisineğin elefantiyazlı kimselerden kan emerek aldığı mikrofilaryalar çeşitli gelişme dönemlerinden geçerek 15-20 günde bulaşıcı şekle dönüşür ve sivrisineğin soktuğu yeni konağa bulaşır.
c) Parazit vektörün vücudunda hem evrim geçirir, hem çoğalır, örneğin, anofel cinsi sivrisinekler sıtmalı kimselerden kan emerek Plasmodiumların olgunlaşmamış cinsiyet hücrelerini alırlar. Bunlar sivrisinekte olgunlaşır, döllenme ve zigot oluşumundan sonra çeşitli dönemlerden geçerek çok sayıda sporozoit denen bulaşıcı şekiller meydana gelir. Bu sivrisineğin sağlam insanı sokarak spo- rozoitleri vermesi ile sıtma bulaşır.
B — Pasif biyolojik bulaştırma: Vektörün vücudundan gelişen ya da çoğalan parazitin, vektörün sokmasından başka bir yolla bulaşmasıdır. Örneğin, Hymenolepis nana’nm çapraşık evriminde parazitin yumurtalarını alan kurtçuk dönemindeki pirelerin vücudunda, pire erişkin hale gelene kadar, parazitin bulaşıcı şekli oluşur ve bu pireleri tesadüfen yutan insanlarda barsakta erişkin parazit meydana gelir.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
