Blattıdae Ailesi (hamamböcekleri)
Blattıdae Ailesi (hamamböcekleri) : Kırktan fazla olan hamamböceği türünden sekizinin ekonomik önemi vardır ve altısı binalarda bulunur. Başlıca türler Blatta orientalis, Blatella germánica, Periplaneta americana’dır.Blatta orientalis uzak doğudan bütün dünyaya yayılmış olan 2,5 cm uzunluğunda koyu kahverengiden siyaha kadar değişen renkte bir böcektir. Erkeğin karnının ucuna kadar erişemeyen dış kanadı (elytra) ve iç kanatları vardır. Dişinin dış kanatları ve iç kanatları gelişmemiştir. Yiyecek bulabildiği rutubetli bodrumlarda pek fazla çoğalır.Blatella germánica 1,3 cm uzunluğunda çok yaygın bir türdür. Dişi ve erkekte kanatlar tam gelişmiştir.
Soluk sarı kahverengi renktedir. Dişi, karnının ucundan kısmen çıkmış olan, yumurta kapsülünü larvanın yumurtadan çıkma zamanına kadar taşır. Mutfakta, su ve kalorifer boruları etrafında çok bulunurlar.Periplaneta americana 3,2 cm kadar büyüklükte ve kestane rengindedir, bütün dünyaya yaygındır. Dişi ve erkekte kısa mesafeye uçmayı temin eden uzun kanatlar vardır.Periplaneta fuliginosa 3 cm kadar uzunlukta koyu kahverengi, maun rengindedir. Periplaneta australasiae 2,6 cm kadar uzunlukta, kırmızı kahverengi renktedir. Pronotumun kenarında sarı bir bölge bulunur. Kanatlar iyi gelişmiştir.
Supella supellectilium Blatella germánica’ya benzerse de daha küçüktür, 1 cm kadar büyüklüktedir. Vücudunda, birisi kanatların çıktığı yerde, diğeri bundan biraz geride bulunan iki kahverengi bant vardır. Dişide tegmina karnının ucuna kadar pek erişemez. Erkekte tegmina daha uzun ve daha silindir şeklindedir. Bu farkla dişi ve erkek ayrı türler zannedilir. Erişkinler ürkütüldüğünde uçarlar. Dolaplarda, kilerlerde saklanırlar. Evin bütün odalarına girerler ve daha ziyade resim arkası, pervaz arası gibi yüksek yerlere gizlenirler. Yumurta kapsülünü mobilyaların aralıklarına, hatta radyonun içine bırakırlar.Parcoblatta pennsylvanica evlere nadiren girer.
Bulunduğu yer
Blatta orientalis ve Blatella germanica evlerde ve besin maddesi bulunan bütün binalarda çok sayıda bulunurlar. Su borularının geçtiği deliklerden, aralıklardan, kapı altlarından binalara girerler. Amerika ve Avustralya tipi hamamböcekleri daha ziyade gemilerde, depolarda, şeker fabrikalarında, çiçek serlerinde yaşarlar. Hamamböceği gece karanlıkta dolaşır, aydınlıktan kaçar, gündüz aralık, yarık ve çatlaklarda gizlenir. Bazı yerlerde bunların varlığından haberdar olunmayabilir.Nemli, muhafazalı ve sıcak bodrumlarda kalorifer dairelerinde ve bol besin maddesi bulunan yerlerde çok ürerler. Nimfler ve erişkinler hayvansal ve bitkisel maddelerle beslenirler. Süt, peynir, tereyağı, et, ekmek, undan yapılmış yiyecekler, tahıl, patates, şeker, bal yerler. Nişastalı ve şekerli besinleri tercih ederler. Bunlardan başka kitap ciltleri, ayakkabıların iç kısımları, ölmüş veya sakat hamamböcekleri veya diğer böcekler, taze veya kuru kan, dışkı, balgam, uyuyan veya komaya girmiş insanın el ve ayak tırnakları yedikleri şeyler arasındadır.
Hamamböceği dolaştığı yerlere, besin maddelerine dışkısını bırakır ve kısmen sindirdiği besinleri kusar. Ağzından ve vücut bezlerinden çıkan bir salgı da bırakır. Bu suretle temasa geldikleri besin ve eşyaya hamamböceği kokusu siner.29°C den fazla ısı hamamböceğinin yaşam ve gelişmesi için zararlıdır. Ancak hamam ve sauna gibi sıcak yerlerde yaşayabilenler de vardır. Kışın düşük ısı, yumurta kapsülünün gelişmesini durdurur. Kimyasal zehirlere direnç türe ve yaşam dönemine göre değişir. B.germánica diğer türlerden daha dirençlidir, erkekler dişilerden daha duyarlıdır. Erişkin hale geldikçe daha dirençli olurlar, en genç şekiller en duyarlı olanlardır.
Evrim
Döllenen dişi hamamböceği 10 -12 gün sonra yumurtlamaya başlar, iki sıra halindeki yumurtalar sert bir kabukla örtülür. Fasulya biçimindeki bu kapsüle k o - kon (ooteka) denir. B.orientalis, herbiri 16 yumurta içeren dokuz kokonu yarıklara bırakır ve bunları çamur ve döküntülerle sıvar. B.germanica 30 ar yumurta içeren altı kokon yumurtlar. Arkasında bir çıkıntı yapan kokonu on gün kadar taşır, birinci kokonu bıraktıktan 3-4 hafta sonra İkinciyi bırakır. P.americana’nm 14 er yumurta içeren 58 kadar kokon, P.fuliginosa'nın 18 er yumurta içeren 17 kokon Parcoblatta pennsylvanica’nın 31 er yumurta içeren 20 kokon, S.supellectilium’un 18 er yumurta içeren 15 kokon yumurtladığı bildirilmiştir.
Kokonların ancak yarısı döllenmiş yumurta içerir.Yumurtaların kuluçka dönemi ve nimflerin gelişmesi için 23° - 28° C en uygundur. 25° C de yumurtaların kuluçka döneminin tamamlanması için B. orientalis 59, B. germánica 26. P. americana 55, P. fuliginosa 55, P. pennsylvanica 42, S. supellectilium 69 kadar gün ister. Kokon sırt kısmından açılır ve larvalar kendi zar kapsüllerinden de sıyrılarak harekete başlarlar.Hamamböceklerinin yaşam evrimi hemimetaboli şeklindedir. Yumurtadan çıkan larva beyazdır, rengi deri değiştirerek büyüdükçe koyulaşır. Altı defa deri değiştirerek nimf haline ve yedi defa daha deri değiştirerek erişkin hale geçer. Evrim için geçen zaman B.orientalis için 12, B.germanica için 2-3, P.americana için 21, P.fuliginosa için 18,P.pennsylvanica için 14 ve S.supellectilium için 12 ay kadardır. Dişilererkeklerden üç kez daha fazla husule gelir. Erişkin hamamböcekleri 6-20 ay yaşarlar.
Patojenlik
Blatta orientalis, Blatella germanica ve Periplaneta americana, Hyme- nolepis diminuta’nın ara konağıdır. B.germanica bir nematod olan Gongy- lonema pulchrum’un, P.americana Moniliformis moniliformis’m. ara konağıdır. Hamamböceklerinin mekanik vektör olarak Entamoeba histolytica, Entamoeba coli, Endolimax nana, Isospora belli, Giardia intestinalis, Balantidium coli kistlerini, Ascaris lumbricoides, Trichuris trichiura ve Enterobius vermicularis yumurtalarını ve bazı patojen bakterileri taşıdıkları gösterilmiştir.
Meskûn olmayan yerlerde yakalanan hamamböceklerinden poliyo- miyelit virüsü, çoğu enterobakterilerden olan patojen bakteri türleri, patojen mantarlar elde edilmiştir. Diğer bazı patojen mikroorganizmalar da deneysel olarak hamamböcoklerine bulaştırılmıştır. Mikroorganizmaların hamamböceğinin vücudunda çoğaldığı gösterilmemiş ve bunların patojen mikroorganizmaları mekanik bulaştırmada rol oynadıkları anlaşılmıştır.Hamamböcekleri bazı binaların baş belâsı haline gelir. Evdeki yiyecekleri, kitapları, yün ve deri eşyayı yerler ve temasa geldikleri yerlerde kendine özel bir koku bırakırlar.
Savaş
Hamamböceklerinin bulundukları binalarda, bilhassa bodrum katları, kalorifer daireleri, depolar ve yiyeceklerin bulunduğu ambar, mutfak gibi kısımlara yiyeceklere zarar vermeyecek şekilde çeşitli insektisit- ler uygulanır. DDT gibi çok kullanılan insektisitlere dirençli soylar meydana çıktığından savaş zordur. Ayrıca binanın bir kısmındaki böcekler tamamen ölse bile, diğer kısımlardaki böcekler tekrar gelirler. Bunun için tüm binaya insektisit uygulanması gerekir.Hamamböcekleri için lindan ve dieldrinin °fo 1 lik, klordan, diazi- non ve malationun % 5 lik toz karışımları ile lindan, dieldrin, diazinon, heptaklorun °Io 1 ’lik, klordan, malation, triklorfon ve ronnelin % 2-3 lük emülsiyonları, ayrıca karbamatlar kullanılır.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
