Artropotlar Eklem Bacaklılar
Artropotlar Eklem Bacaklılar : Artropotların karada, toprak altında, sularda yaşayan 740,000 kadar türü bulunmaktadır. Bazılarının parazit olarak bulunmaları, bazı hastalık etkenlerini bulaştırmaları, sokarak, kan emerek, zehirleyerek, allerjik belirtiler oluşturarak zarar vermeleri bakımından insanla yakın ilişkileri vardır. Böcekler artropotların büyük bir bölümünü kapsarlar. Entomon (böcek) ve logos (bilim) sözcüklerinden meydana gelen entomoloji (entomologia) sözcüğü böceklerle birlikte bütün artropotları kapsayacak şekilde kullanılmaktadır.
Artropotların en önemli özellikleri bağımsız hareket edebilen eklemli bacaklarıdır ve gruba adı bundan dolayı verilmiştir (arthro = ek- lem, poda = ayak). Hayvan türlerinin çoğunu içeren artropotların vücutları dış boğumlarla birbirinden ayrılmış bir çok segmentten (halkadan) yapılmıştır. Ancak bu segmentlerin hepsi aynı yapılışta olmaz, bazıları bir araya gelerek ayrı grupları meydana getirir. Bunun için vücut: baş (sefal), göğüs (toraks), karın (abdomen) gibi kısımlara ayrılır. Vücut kısımlarından duyu (antenler), beslenme (ağız aletleri), hareket (yürüme, uçma, yüzme), solunum ve çiftleşme görevlerini yapan dış ekler (ekstremiteler) çıkar .Baş vücudun ön tarafında ve en az dört segmentin birleşmesinden meydana gelmiştir.
Bu segmentiere ait ekstremiteler, antenler ve ağız aletlerine dönüşmüştür. Baş ağzı ve beyni taşır.Başı takip eden segment topluluğu göğüs bölgesini meydana getirir. Göğüsteki segment sayısı 2-60 olabilir. Buradaki segmentier birbirine çok sıkı bağlı veya kaynaşmış haldedir. Ayak ve kanat şeklindeki hareket organellerini oluşturan ekstremiteler göğüsten çıkar.Vücudun son segment topluluğu karın bölgesini meydana getirir. Karın segment- lerinin sayısı 90 kadar olabilir. Karın bölgesindeki segmentier genellikle birbirinden belirli bir sınırla ayrılmıştır ve bu bölgede geneUikle hareket organeli bulunmaz, çiftleşme ekstremiteleri vardır.
Artropotların en önemli özelliklerinden olan eklemli ekstremite teşekkülü bunları daha yüksek bir yaşam düzeyine ulaştırmıştır. Bu ekstremiteler vücuda eklemlerle bağlı oldukları gibi kendileri de birbirine eklemlerle tutturulmuş bir çok parçadan yapılmıştır, bağımsız hareket edebilirler. Çok ayaklı artropotlarda her segmentte bir çift ekstremite bulunur. Bunlardan ilk çifti teşkil eden antenler başın sırt tarafındaki bölgesinden, diğerleri vücudun yüz bölgesinden çıkarlar. Bazen segment sınırı belli olmayan bir vücut bölgesindeki segment sayısı, buradaki ekstremitelerin sayısı ile bulunabilir. Bunun yanında bazen ekstremiteler hiç iz bırakmadan kaybolduklarından tamamen ekstremitesiz segmentier de görülebilir.
Artropotların vücutları bilateral simetri gösterir. Omurgasız hayvanlar olduklarından kemikleri bulunmaz. Ancak derileri epidermin salgısı olan kitin içeren ve k u t i k u 1 a denilen sert bir tabaka ile kaplıdır. Vücut kaslarının dayanışmasını ve vücudun direncini sağlayan bu tabaka bazı artropotlarda kalsiyum karbonat tuzunun birikmesi ile daha da sertleşerek bir dış iskelet meydana getirmiştir. Genişlemeye elverişli olmayan dış iskelet büyümeye engel olmamak için zaman zaman atılır ve yeni dış iskelet meydana gelinceye kadar yumuşak kalan vücut biraz büyür. Kısa bir süre sonra epidermden yeni bir dış iskelet oluşur. Gelişme esnasında kitin içeren dış iskeletin ve sindirim borularının skle- rotize olmuş kısımlarının zaman zaman atılmasına deri değiştirme veya gömlek değiştirme (ecdysis) denir. Kutikula hareketsiz veya eklemlerle hareketli çeşitli eklentiler de taşır. Bu eklentiler kabartı, diken, tüy, çengel, pul vs. gibi şekillerde olabilir.Artropotlarm çoğu doğada canlılara zarar vermeden serbest olarak yaşarlar.
Bir kısmı bitkilere, bir kısmı hayvanlara, bir kısmı ise insanlara zarar verirler, insanlara zarar veren artropotlarm bir kısmı yaşamlarının her döneminde veya bazı dönemlerinde konakta dış parazit olarak bulunurlar, kan emerler. Bazı sinek larvaları miyaz yaparak iç parazit şeklinde yaşarlar. Bazı artropotlar vektör olarak çeşitli hastalıkları insanlara bulaştırırlar. Bazıları ise sokarak, kan emerek, deride iritas- yon veya duyarlık yaparak, zehirleyerek insanlara zarar verirler. Tıbbî entomoloji insanlara zarar veren artropotlarm tanıtıcı özelliklerini, verdikleri zararları ve tedavisini, artropotlardan korunma ve savaş yollarım inceler. Hastalıklarda vektör olarak rolleriArtropot şubesinde vektörlükle ilgili üç önemli grup Crustacea, Arachrıida ve Insecta (Hexapode) dır.
Crustacea grubundan siklopslar Dracunculus medinensis’in, Diphyllobothrium latum’un ara şekillerinintaşıyıcısıdır. Daha büyük şekiller olan tatlı su böceği, kerevides ve pavuryalar Pcragonimus westermani’yi taşırlar.Arachnida grubundan keneler ve akarlar çeşitli virus, riketsiya ve bakterileri insanlara bulaştırırlar.
En önemli grup insecta’dır, buna hakikî böcekler de denir. Hastalıkların çoğunun vektörü bunlardır. Böcekler grubunda bulunan 30’ dan fazla takımdan ancak beş takımda bulunan böcekler vektör olarak rol oynarlar. Bunlar :
1 — Orthoptera (hamamböcekleri ve diğerleri)
2 — Hemiptera (gerçek tahtakuruları)
3 — Anoplura (kan emen bitler)
4 — Siphonaptera (pireler)
5 — Diptera (sinekler ve sivrisinekler) dır.Bu takımlarda bulunan ailelerden ancak bazılan ve bunların da bazı türleri patojen mikroorganizmaların çoğalması ve taşınması için adapte olmuştur.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
