Anoplura Takımı (bitler)
Anoplura Takımı (bitler) : Anoplura veya emici bitler tıbbî önemi çok büyük olan böceklerdir. Küçük, kanatsız, yassıdırlar, 3-5 eklemli antenleri, uçları tarsal kıskaçlı üç çift büyük bacakları vardır. Mallophaga takımındaki ısıran bitlerle benzerlikleri varsa da emici bitlerin ağız parçaları emmeğe elverişli şekilde sokucu ve emicidir. Baş göğüsten daha dardır ve dış göğüs seg- mentleri ayrı değildir.Anopîura takımında dört aile içinde 200 kadar tür vardır. Bunlardan Pediculidae ailesinde insan için parazit olanlar bulunur.Üç tip insan biti vardır
1 — Baş biti: Pediculus humanus var.capitis (1-2 mm büyüklükte)
2 — Vücut biti: Pediculus humanus var. corporis (2-4 mm büyüklükte)
3 —• Pubis biti (Kasık biti, ane biti): Phthirus pubis (0,8 - 1,5 mmbüyüklükte)
Baş ve vücut bitleri birbirine çok benzer ve bir türün variyeteleri olarak görünmektedirler. İnsanlar elbise giydikten sonra baş bitinin vücuda adapte olmuş şeklinin vücut biti olduğu sanılmaktadır. Vücut biti daha büyük ve daha açık renktedir. Bir variyetenin dişisi diğerinin erkeği ile çiftleşebilir ve elde edilen soy da döletli olur. Bit dendiği zaman Pediculus humanus anlaşılır. Phthirus pubis bitlerden tamamiyle ayrı yapıdadır ve vücuttaki yerleşme yeri de farklıdır. Bitlerin dişileri erkeklerinden biraz daha büyüktür.Bitler dünyanın her tarafında yaygındırlar.
Bunların insan vücudun' da yaşadıkları çok eskidenberi bilinmektedir.Bitin vücudu baş, göğüs ve karın olmak üzere üç ayrı kısımdan yapılıdır. "Sırttan bakıldığında baş köşeli, ovoid görünüştedir. Başta bir çift lateral göz vardır. Bunların önünde bir çift kısa 3-5 eklemli anten bulunur.Gözlerin ve antenlerin arası fronsdur, fronsun ön kısmi klipeusdur. Klipeusun yana doğru uzantısı labrum veya üst dudağı teşkil eder. Bunun ön kısmı yuvarlak bir zardır, buna epifarinks veya haustellum denir. Haustellumda altı çift küçük diş (prestomal diş) vardır. Bunlar bit beslenirken ağızm konağın derisine sıkıca tutunmasına yararlar. Haustellumun içinde
1 — besinlerin geçtiği farinkse bağlı ağız borusu ve
2 — maksilla, hipofarinks ve labiumdan husule gelen delici veya sokucu organı içeren delme kesesi (stylet sac) vardır.
Kan emeceği zaman bit önce haus- tellumunu deri yüzeyine değdirir. Prestomal dişlerini epiderme geçirir ve delici organını derinin içine sokar. Bu yaraya hipofarinksdeki tükürük kanalından tükürük damlaları bırakır ve farinksin emmesi ile kanı veya doku sıvısını alır, ağız borusundan farinkse geçirir. Göğüsteki üç segment birleşiktir.
Bunların dorsal ve ventral yüzeyleri az, lateral yüzeyleri iyi kitinize olmuştur. Her segmentde bir çift beş segmentli kuvvetli bacak bulunur. Her bacağın ucunda bulunan eklemsiz tars çengel gibi bir tırnak taşır. Bu tırnağın karşısında tibiyanın ucunda başparmak gibi bir çıkıntı vardır ve bu suretle bit kıllara ve liflere kuvvetle tutunur. Ortadaki göğüs segmentinde bir çift solunum spirakli vardır.Bitin karnı elips şeklinde ve dokuz seğmentlidir. Ön segment serbest olmayabilir. Son iki segmentde seksüel kısımlar bulunur. Altı karın spiraklinin ağız kısımlarının bulunduğu yan plöral tabakalardan türlerin ayırdedilmesinde faydalanılır. Bir çift protoraks spirakli 1. ve 2. bacakların çıktığı yerde dorso-lateral olarak açılır.
Erkeğin karnı dişininkinden daha dardır ve daha yuvarlak şekilde sonlanır. Dişinin son segmenti V şeklinde içeriye dönüktür ve bunda bir median dorsal genital delik ile yumurtlama esnasında kılı tutan iki lateral kör gonopot bulunur. Erkek genital organı bir çift iki loblu testis, vas deferens, salgı bezi, vesika senıinalis ile ejakülas- yon kanalı ve son segmentin dorsal yüzünde görülen aedeagusdan (penisten) yapılıdır.Sindirim kanalı, ağız borusu, kaslı farinks, uzun dar özofagus, önü geniş, arkası dar orta barsak, Malpighi tubulülerini alan son barsak, genişlemiş bir ampula içeren rektum ve 8. segmentin dorsal yüzeyine açılan anüsden yapılıdır. Orta bar- sağın ön kısmına yakın olarak dört tükürük bezi bulunur ve anti-koagulin salgılarlar.
Phthirus pubis baş ve vücut bitlerinden daha küçük ve daha topludur. Vücudu kısa ve bodurdur, göğüs karın gibi geniştir, karın kısadır. Kuvvetli kavrayıcı bacaklarının da bulunmasından dolayı akrep biti de denir.Bulunduğu yerBaş biti baştaki saçlara yerleşir. Tercih ettiği yerleşme yeri başın arkasındaki saçlardır.Vücut biti özellikle iç çamaşırlarla, diğer giysilerin dikiş yerlerindeki kumaş liflerine yerleşir ve saklanır. Çoğunlukla beslenme sırasındada kumaşlara yapışmış durumda olduğundan, çok bitli vücutta bile görülmeyebilir. Şüpheli bireylerde giysiler dikkatle muayene edilmeli, dikiş yerlerinde bitler ve yumurtaları aranmalıdır. Vücut . biti göğüs ve koltuk altındaki kıllara da yerleşir. ,Pubis biti pubis bölgesindeki kıllarda, daha seyrek olarak koltuk altı, göğüs ve karın kılları, saç, kirpik ve bıyıkta yerleşir.Bitler insanın vücudunda ya da çamaşırlarında devamlı olarak yaşarlar, konaklarından ayrı yaşayamazlar. Bitler ölü, ateşli, ya da hareketle ısınmış vücudu terkederler.
Hareket
Baş ve vücut bitleri oldukça çabuk hareket ederler. Konak vücuduna temas eden diğer konağa geçerler. Erişkinler nimflerden daha hareketlidirler. Düşük ısı derecelerinde hareket edemezler. Pubis biti tırnakları ile tutunduğu kıldaki durumunu fazla değiştirmez ve ancak kısa mesafede hareket eder.BeslenmeBitlerin konakları çok özeldir. İnsan bitleri insanda ektoparazit olarak kan emerek yaşarlar.
Pediculus humanus bazı maymunlarda bulunmuş ve Phthirus pubis’e nadiren köpekte rastlanmıştır.Beslenen bitin dışkısı koyu kırmızı renktedir. Beslenmiş baş ve vücut bitleri 5° C de on gün canlı kalabilirler. Pupis biti ise konaktan ayrı olarak ancak iki gün yaşayabilir. Baş ve vücut bitleri ve bunların yumurtaları 0° C de ancak birkaç gün canlı kalabilirler. 15° - 38° C arasındaki ısı yaşamaları için uygundur. Yumurtalar 21° -36° C ler arasında gelişir. 60° C nemli ısı yumurtaları 15-30 dakikada öldürülür.EvrimEvrim eksik metamorfoz (hemimetaboli) şeklindedir.
Dişi bit döllendikten 1 - 2 gün sonra yumurtlamaya başlar. Yumurtaya dilimizde sirke de denir, beyaz, elips şeklinde, 0,8 mm uzunluktadır. Baş biti yumurtalarını baş ve ensedeki saçlara, pubis biti pubis bölgesindeki kıllara, daha nadir olarak göğüs, koltuk altı kıllarına, kaşlara ve kirpiklere, vücut biti giyilen çamaşırın yapıldığı kumaşın liflerine, bazen göğüs ve koltuk altı kıllarına bırakırlar. Dişi bit iki gono- podu arasında bir kılı vücuduna yapışık olarak tutar. Genital delikten çıkan yumurta kılın üzerine sıkıca yapışır. Vücut bitinin yumurtası kumaş liflerine kitine benzer sement ile yapışır.
Bit vektörlüğü:Vücut biti epidemik tifüs, siper humması ve Avrupa dönümlü hummasınınvektörüdür. Bu hastalıkları insandan insana bulaştırır Baş bitinin bu bulaşmalardaki rolü fazla değildir. Bit vücut ısısı yükselen vücutlardan uzaklaşarak, diğer konakları arar. Bu suretle hastalığın yayılma olasılığı artar. Epidemik tifüslü hastanın kanını emen bit infekte olur. Rickeitsia prowazeki bitin orta barsağının barsak epitel hücrelerinde çoğalır, ikinci günden sonra dışkıya geçer. Bit hayatı boyunca infekte kalır. Riket- siya insana, bitin soktuğu veya zedelenmiş deriden riketsiya içeren infekte bitin dışkısının veya ezilen bitin vücudunun bulaşması ile geçer. Bitin ağız organları, ancak dışkısındaki riketsiyalar ile bulaşmışsa soktuğu zaman riketsiyayı nakledebilir. Bitin sokması ile deri kaşınır. Fazla kaşınma ile deri zedelenir, bu esnada bitin vücudu da ezilirse, barsağındaki riketsiyalar zedelenen deriden bulaşırlar.
Tifüsün insana bulaşması, kurumuş ve havaya yayılmış mikroplu dışkının solunum yolundan alınması veya bit dışkısı ile bulaşmış parmaklarla gözlerin oğuşturulması ile de olur. İnfekte bitte riketsiyalar orta barsak hücrelerinde fazla çoğaldıklarından kan sindirimi durur ve bitin vücudu şişer Orta barsak hücreleri fazla tahrip olduğundan bit 12 gün içinde ölür. Riketsiya bitin yumurtasına ve yavrusuna geçmez.R.typhi bite bulaşırsa bitte infeksiyon yapar ve bit birkaç gün içinde ölür. R.tsutsugamushi bite bulaştırılırsa bitin vücudunda çoğalır. Siper hummalı hastanın kanını emen bit R.quintana ile infekteolur, 5-9 gün sonra hastalığı bulaştırabilir. Riketsiya bitin orta barsa- ğmın epitel hücresinin kütiküler kenarında ekstrasellüler çoğalır. Bit sokarak riketsiyayı bulaştırır. Bit en az dört ay infeksiyöz kalır. Bitin dışkısı veya ezilmesi ile de riketsiya insana bulaşır.
Dönümlü hummalı hastanın kanını emen bit Borreîia recurrentis’i alır Bakteri bitin vücudunda hemosöle geçer, buradan bacakları dahil olmak üzere bütün vücuduna yayılır ve çoğalır. Altı gün içinde hemosöl sıvısında, bol miktarda Borreîia bulunur. Borreîia’lar bitin sindirim kanalında ve dışkısında bulunmazlar. İnsana ancak bitin ezilmesi ile serbest kalan Borreîia'larm derideki sokma yerleri veya zedelenen kısımlardan girmesi ile bulaşır. Bit hayatı boyunca infekte kalır. Borrelialar bitin yumurtalarına geçmezler.insan vücut bitine deneysel olarak Pasteurella tularensis bulaştırıla- bilir. İlk nimf döneminde infekte olan bit erişkin hale gelinceye kadar infeksiyöz kalır. Bitin tulareminin potansiyel vektörü olabileceği düşünülür. Birçok kemirici biti türünün tularemiyi konaktan konağa naklettikleri deneysel olarak kanıtlanmıştır.
Pedikülöz (Pediculosis, bit dermatiti)
Bitler özellikle geceleri insanı sokarak kan emerler. Yavru ve erişkin bitlerin sokması sonucu deride karakteristik lezyonlar oluşur. Baş bitinin husule getirdiği lezyonlar en ziyade başın arka kısmında ve ensededir, mamafih başın her tarafında olabilir. Vücut bitinin lezyonları vücudun elbiselerle sıkı teması olan her yerinde bulunur. Pubis bitinin lezyonları pubis bölgesinde, ayrıca vücudun kıllı kısımlarında karın, göğüs, koltuk altı ve başta görülür (phthiriasis).Bitin sokması, bit beslendikten saatlerce sonra da rahatsızlık verir. Duyarlılaşmış bireylerde belirtiler günlerce devam eder. Beslenme esnasında bit soktuğu yere iritasyon yapan salgısını bırakır. Burada küçük, kırmızı bir papül belirir. Bunu şiddetli kaşıntı takip eder.
Duyarlı derilerde 2-15 mm büyüklüğünde soluk lekeler oluşur. Dar bir alanı birçok defa bitler ısırmışsa yaygın şişme ve eritem meydana gelebilir. Kaşıntı sonucunda çoğunlukla nemli bir dermatit oluşur. Bu da sekonder infek- siyonlara yol açar. Ciddî vakalarda iyileşen deriden çok defa paralel yara izleri, sertleşme, çatlama, hiç geçmeyen kahverengi pigmentasyon görülür. Bit infestasyonu sonucu oluşan bu dermatite pedikülöz denir.Bitlerin birçok defa sokması sonucu deri aşırı duyar hale gelir, bitin dışkısının da bunda rolü vardır. Fazla kaşıntı aşırı duyarlılığın belirtisidir.
Duyarlılaşma sonucu deride iltihabı reaksiyonlar görülür. Uzun süre bitli kalanlarda «dilenci hastalığı» denilen ve derinin esmer pigmentli olması (melanodermi) ile özellik gösteren durum ortaya çıkar. Vücutta kırıklık, ruhsal depresyon ve kızamıkçığa benzer deri dökmeleri ile müterafik sistemik belirtiler de görülür.Deri iritasyonu sonucu olan belirtiler bireyin uykusunu kaçırır. Kaşıntı ilk çıkan ve devamlı olan bir belirtidir. Pubis bitleriyle kaşıntı bilhassa gece olur. Kaşıntı sonucu kalan sekeller çok karakteristiktir.
Saçlı derinin tedavi edilmemiş pedikülozunda püstüllü lezyonlardan çıkan eksüda ile saçlar birbirine yapışır ve pis koku husule gelir. Mi- kotik infeksiyon da varsa durum daha ağırlaşır.Phthirus pubis tutunduğu kılın dip kısmında deriyi hortumuyla sokarak kan emer. Sokulan yerlerde lezyonların oluşması ile beliren dermatite ptiriyaz (phthiriasis = morpion hastalığı) denir. Sokulan yer çok kaşınır ve kaşıntı günlerce devam eder. Duyarlı kişilerde sokulan yerlerde basmakla kaybolan mavimtırak ya da koyu mavi renkte kasıntısız makûller husule gelir. Çaplan 0,5 cm kadar olanbu makûller vücudun yan taraflarında ya da kalçaların iç taraflarında bulunur, on gün kadar sonra iz bırakmadan kaybolurlar.
Phthirus pubis hastalık etkenlerini taşımaz ve bulaştırmaz.
Epidemiyoloji
Pediküloz insidensi insan hijyeni ile ilgilidir. Temiz olmayan, sık yıkanmayan, sık çamaşır değiştirmeyen kimselerde bit fazla görülür. Soğuk iklimlerde yaşayanlar fazla giyinirler ve sık yıkanmazlar. Buralarda vücut biti fazla bulunur. Tutuklular, dilenciler, çocuk yuvalarındaki çocuklar, harp zamanında askerler ve hijyen şartı iyi olmayan diğer toplu yaşayan kimselerde bitlenme süratle olur. Bitli bireyle, elbiseleri ile, yatağı ile temas eden, bitli bireyin bit ve sirkelerini içeren giysi, şapka, baş örtüsü, tarak ve diğer eşyasını kullanan kimseye bitler geçer. Baş biti tarak, fırça ve şapka ile kolay bulaşır. Çocuklarda, bilhassa kız çocuklarda fazla görülür. Kışlalarda, okullarda, bakım yuvalarında epidemiler olur.
Pubis biti çoğunlukla cinsel birleşme esnasında bulaşır. Alafranga helâ, çamaşır ve yataktan da bulaşabilir. Pubis biti genellikle iki kıla tutunduğundan ve fazla hareket etmediğinden başka konağa pek geçmez. Başka konağa, kırılan kıllar ve yumurtaları ile bulaşır.En fazla baş bitine, en az pubis bitine rastlanır.Korunma ve savaşBitlerden korunma
1 — bitli bireylerin veya küçük grupların tedavisi,
2 — toplumun kontrolü olarak düşünülmelidir. Toplumdaki bireylerin veya küçük grupların tedavisi oldukça kolaydır. Harp zamanında, hijyen şartlarının yeterli olmadığı toplumlarda bitlenme oldukça sık görülür. Böyle toplumlarda epidemik tifüs görüldüğünde hastalığın kontrolü oldukça güçtür.Vücut bitinin yokedilmesi için vücudun iyice yıkanıp temizlenmesi, insektisitlerin kullanılması, elbise ve yatak takımlarının ilaçlanması veya otoklava konması gereklidir. Epidemi tehlikesinde halkın kontrolü için özel tertibat alınan hamamlarda, halk bir taraftan girer, bütün elbiselerini dezenfestasyon için verir, saçları kesilir, banyoya girerek insektisitli sabunla iyice yıkanır, çıkarken dezenfeste edilmiş olan elbiselerini giyer.
Bitli çamaşır ve diğer eşya ısı ya da kimyasal maddelerle muamele edilerek veya 30 gün depolanarak bitlerden temizlenir, insektisitlerin kullanılması ile bitlerden temizlenme çok kolaylaşmıştır. Giyeceklere talk gibi inçrt bir toz içinde °fo 5 - 10 DDT tozu, % 1 lindan veya malationda, 3 mm genişliğinde ve 0,5 mm kalmlığındadır. Cimex lectularius’un yassı, piramit şeklindeki başında bileşik gözler, dört eklemli antenler ve uzun hortum şeklindeki ağız parçaları bulunur.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
