İtkasarı
İTKASARI(Orchis mascula)
Salep
Tilki husyesi
Çam çiçeği
Familyası: Salepgillerden, Salpgewaechse, Orchidaecae
Drugları: Salp yumrusu: Salep tuber,Salp yumrusu yıkanıp temizlendikten sonra suyla veya sütle haşalanır, sonra kurutulur, öğütülür vede çayı veya natürel ilaçı yapılır.
Salepin oldukca çok türü mevcuttur ve bulardan bazıları Türk salebi: orchis mascula, Anadolu salebi: o. anatolica, Benekli salep (doğu Anadolu salebi): drchtylorhiza majalis, Küçük salep: o. morio, Leylaki salep: o. purpurea ve Migferli salep: o. militaris'I sayabiliriz. Bu salepler arasında kalite bakımından herhangi bir fark yoktur hepiside çay ve natürel ilaç yapımında kulanılır.
Salep çok eskiden beri Araplar, Türkler ve Persler tarafından bilinen ve çayı içilen bir bitki iken Avrupa bu bitki 15. yüz yılla kadar tanınmamaktaydı. Günümüzdede Türk salebi az olsada içilmektedir. Vatanı Türkiye olup özeliklebatı Akdeniz, Eğe, Marmara ve batı Kardeniz bölgelerinde yaygın olarak yetişen bitki günümüzde yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır.
Aşırı talep nedeniyle yok olma tehlikesine karşı 1974 senesinden ihtibaren ihraçı yasaklanmıştır. Orchis husye (haya) anlamına gelir ve salepin yumruları husyeye benzediğinden bu isimle anılır. Bu benzerliği nedeniyle cinsel gücü artırdığı söylenmekte ve bu maksatla içilmektedir.
Botanik: Kastamonu salebi takriben 20-40 cm boyunda çok yıllık ormanlarda yarı veya tam gölgeliklerde kendiliğinden yabani olarak yetişir. Yaprakları 2-3 yaprakdirek olarak yumrulardan çıkar. Yaprakları mızrak şeklinde olup takriben 10-25 cm uzunluğunda, 5-10 cm eninde , kenarları bütün, koyu yeşil renkli ve etlidir.
Rozet yaprakları n haricinde 2 adet gövdeyi saran ve oluk şeklinde olan iki yaprağa daha sahiptir. Benekli salepte dah fazla yaprak bulunur ve genelikle rozet yerine gövde yapraklara sahiptir.
Çiçekleri gövdenin yarısı veya 1/3'ü başak şeklindeki çiçek demetinden meydana gelir. Gövdenin üst tarafına dizilmiş olan çiçekleri sadece taç yapraklardan meydana gelir. Taç yaprakları iki çenekli olup alt çenek dil şeklinde, üst çenek iki yan lop ve ortada boynuz şeklinde bir ana loptan meydana gelir ve geri kısmı boru şeklinde olup leylaki reguvan ve kırmızımsı pempe renklerde olur.
Kökleri haya şeklindeki iki yumrudan meydana gelir ve biri eski ana yumru ve diğeri daha iri vede parlak olan oğul yumrudan meydana gelir. Ana yumrunun ayrıca saçak şeklinde yan kökleri vardır.
Yetiştirilmesi: Muğlanın bazı yörelerinde Salep'in dibindeki toprak kazılarak oğul yumruları alındıktan sonra ana yumruya zarar vermeden toprak tekrar kapatılır. Böylece bitkiden hersene yumru alma imkanı doğar.
Hasat zamanı: Mayıs ve Haziranda köklerinin dibi kazılarak bitkiye zarar vermeden alınan oğul yumrular (parlak yumrular) yıkanır, suda veya sütle haşalandıktan sonra kurutulur ve sonrada öğütülerek toz haline getirilir. Şayet mümkünse sunni olarak 50-60 derecede özel olarak kurutulur. Kurutulduktan sonra un haline getirilen salepe tarçın, turunç, limon veya elma çaylarıda katılabilir.
Kulanılması:
a-) Üniversite kliniklerinde tedavi denemeleri ve araştırmalar yapılmamıştır. Bu nedenle bugünkü bilgilere göre 2. sınıf bir şifalı bitkidir. Salep yerine daha etkili olan başka bitkiler kulanılmalıdır. Örneğin ishale karşı Enginar, Nane, Papatya, Uzara preparatları daha etkildir.
b-) Halkartasında: Günümzde genelikle bebek ve çocuklardaki ishale karşı kulanılmaktadır. Ayrıca mide bağırsak iltihaplanması, bronşit ve öksürüğe karşı etkili olduğu idiea edilmektedir. Eskiden cinsel gücü artırdığı sanılmakta ve bu nedenle oldukca çok kulanılmakta idi.
Çay: Salep tozundan (salep unundan) 2-4 gram 100 ml sütle kaynatılarak içilir. Süt yerine kaynarsuda kulanılabilir.
Yantesiri: Tarife uyulduğunda bilinen bir yantesiri yoktur.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
