İrigöz (Alabezek Menekşe)

Menekşe (Violaceae) familyasından olup bir yıllık veya iki yıllık bitkidir. Dört köşeli gövdeye sahiptir. Bazen buna üç renk menekşe de denir. Küçük ve değişik ölçüde yaprakları vardır. Gövdesinin aşağı kısmındaki yaprakları kalp, yukarı kısmındaki yaprakları ise Ianset şeklindedir. Çiçekleri simetrik olup, gövdenin tepesinde yerleşir. Taç yapraklarının sayısı beştir. Menekşe nisan ayından başlayarak son bahara kadar çiçek açar. İrigöz menekşenin çiçekleri en çok üç renkte olur, yukarı çiçekler tam mavi, diğerleri ise beyaz veya sarı renkte, merkezde olanlar ise pembemsi sarı renkte olur.

Çiçeklerinin rengine ve çiçek tacının ölçüsüne göre menekşe bitkisi bir kaç çeşide ayrılır. Bunlardan tıbbi önemi olanın biri de çimen menekşesidir. (Viola arvensis Murr.) Bunların tacı, çiçek çanak yaprağının boyundadır, çiçek tacı yaprakları beyaz veya sarı renkte olur. Her iki çeşitte, Avrupa'nın doğusunda, Kafkasya'da, Sibirya'nın batısında ve Türkiye'de yayılış göstermektedir. Tıpta en çok kullanılan irigöz ve çimen menekşeleridir. Bunlara çimenlerde, açık çöllerde, ekin yerlerinde rastlanır. İlaç için bitkinin yer üstü kısımları yazın toplanır. Her iki tür ayrı ayrı toplanmalıdır. Toplanan ürün gölgede kurutulur.

İrigöz menekşenin terkibinde birkaç önemli madde bulunur. Bunlardan selik maddesi, çakır, salisil asitleri ve sarı renkli violakversitrin glikozitini sayabiliriz. Buna ilaveten üç renk menekşenin terkibinde %0.29 kadar C vitamini de bulunur. Halk tababetinde üç renk menekşenin yer üstü kısmından demleme şeklinde sarılık hastalığına karşı ayrıca balgam sökücü ve idrar söktürücü ilaç olarak kullanılır. Son yıllarda üç renk menekşeden "triviolin" isimli yeni Galen preparatı alınmıştır ki, bundan öksürüğe karşı damla ilacı olarak faydaIanılır.

Menekşe bitkisinin tıpta kullanılan diğer türlerinden biride kokulu menekşedir (Viola odorata L.). Bu menekşe Rusya'da, Azerbaycan'da, Türkiye'de doğada yaygındır. Halk tababetinde kokulu menekşenin sonbahar'da toplanmış köklerinden ve mayısta toplanmış çiçeklerinden demleme şeklinde balgam sökücü öksürük ilacı olarak faydalanılır. Oldukça yaygın olan menekşe bitkilerinin araştırılması ve öğrenilmesi büyük önem taşır.