Tiamin

Tanımı ve Özellikleri:

B grubu vitaminIeri içerisinde ilk tanınanıdır. Bulunuşu sırasında bu vitamine "suda eriyen B etmeni", "antineuritik etmen", "antiberiberi etmeni" gibi isimler verilmiştir. Daha sonraki yıllarda diğer B vitaminIeri de bulununca Bı vitamini diye adlandırılmıştır. Vitaminin kimyasal yapısı ve sentezi 1936 yılında R.R. Williams tarafından gerçekleştirilmiş ve tiamin adı verilmiştir. Tiamin "kükürt bulunan amin" anlamına gelmektedir. Bu vitamin, "aneurin" adı ile de anılmaktadır. Tiamin bir molekül pirimidinin metil köprüsü ile bir molekül tiazol grubuna bağlanması ile oluşmuştur.

Pirimidin ve tiazol gruplarını bağlayan metil köprüsü oldukça zayıftır. Özellikle alkali çözeltide ısıtılırsa bu köprü kopar ve molekül vitamin özelli-ğini yitirir. Bazı çiğ balıklarda bulunan tiaminaz enzimi de metil köprüsünü kırarak molekülün dağılmasına yol açar. Çayda da antitiamin faktörü bulunur

. Yapayolarak hazırlanan vitamin, tiamin hidroklorid şeklindedir. Bu şekil dayanıklıdır. Timain hidroklorid sarımsı-beyaz kristallerdir. Kendine özgü kokusu ve acımsı tadı vardır. Suda çok kolayerir. Yiyecekler pişirildiği zaman tiamin pişirme suyuna geçer. Tiamin, asit ortamda dayanıklıdır. Yüksek sı-caklık molekülde parçalanma yapar. Yalnız bu parçalanma sulu ısıda, özellikle alkali çözeltide yüksek oranda, kuru ısıda daha düşük oranda oluşur.

Yiyeceklerle biyolojik sıvı ve dokulardaki tiarnin miktarını ölçmede çe-şitli yöntemler kullanılır. Bunlardan biyolojik yöntem daha çok vitaminin bulunuş zamanlarında kullanılmıştır. Bugün, daha çok mikrobiyolojik ve kimyasal yöntem kullanılır. Mikrobiyolojik yöntemde tiamine gereksinmesi olan Laktobasillus fermentum gibi organizmalar kullanılır. Kimyasal yöntemde tiamin, potasyum ferriksiyanid ile tiokroma okside edilir. Tepkime sonucu oluşan koyu mavi floresans kolorimetrede ölçülür.

Tiamin, bitkilerde serbest, hayvanlarda ise pirofosfat veya protein e bağlı olarak bulunur.

Tiamin bitkiler tarafından yapılır. Mikroorganizmaların bir kısmı da tiamin yapabilir. Hayvanların barsaklarında bakteriler tarafından yapılır. İş-kembeli hayvanlar barsaklarda yapılan vitaminden yararlanırlar. Laboratuvar fareleri pisliklerini yiyerek tiamin alırlar. Yetersizlik belirtisi oluşturulması için bunun önlenmesi gerekir. İnsanların barsaklarda yapılan tiarninden yararlanma olanakları çok sınırlıdır. Tiamin yetersizliğinde verilen antibiyotik zararlı mikropları öldürerek diğerlerinin daha kolay tiamin yapmasını sağlar. Tiaminin insan vücudunda pirofosfat şekline gelmesi' ATP kullanılmasını gerektirir.

Tiamlnln Vücutta Kullanılması:

Yiyeceklerle alınan tiamin ince barsaktan aktif taşınma sistemiyle emilir. Günlük 5 mg dan çok alınırsa pasif diffızyonla emilir. Alkol emilimi azaltır. Mükozada fosforlanarak pirofosfat şekline dönüşür. Kandaki tiaminin çoğu pirofosfat şeklinde. kırmızı kan hücrelerinin içindedir. Az miktarda plazmada bulunur. Ortalama plazmada 1 mikrogram /100 ml ve kan hücrelerinde 6-12 mikrogram / 100 ml düzeylerinde tiamin ve tiamin pirofosfat bulunur. Dokuların tiamin depolamalan çok sınırlıdır. Aynca değişik dokulardaki tiamin yoğunluğu ayncalık gösterir.

En yoğun olan dokular karaciğer, kalp ve böbreklerdir. lskelet kaslan ve beyinde daha az miktarda bulunur. Diyetle günlük gereksinmeyi karşılayacak kadar (günlük 1.2 mg) alındığı zaman bunun, en az %10'u idrarla atılır. İdrarla atılanlar tiamin ve tiaminin metabolizma artığı ürünlerdir.

İşlevi: Tiaminin metabolizmada etkinlik gösteren şekli tiamin pirofosfat (TPP)dır.

3. Karbonhidratların pentozfosfat yolu ile yıkımında transketolaz enzimine yardımcıdır. Görülüyor ki tiamin yardımcı enzimi en çok karbonhidrat metabolizması için gereklidir. Yağ ve protein metabolizmasında yalnız bir yerde görevaldığı için yağlı diyetlerde tiamine gereksinme azalırken karbonhidratlı diyetlerde artmaktadır.

4. Tiamin yardımcı enzimi dolaylı olarak asetilkelinin oluşumu için de gereklidir.

Tiamin yetersizliğinde tiamin yardımcı enziminin rol aldığı tepkimeler yürümediğinden biyokimyasal ve klinik değişiklikler görülür. Tiamin yetersizliğinde görülen biyokimyasal değişikliklerin başında; kanda piruvik asidin artması, idrardaki tiamin ve metabolizma ürünlerinin miktarının azalması, kırmızı kan hücrelerindeki transketolaz enzimi ve tiamin pirofosfat yardımcı enzimlerinin aktivitelerindeki değişmeler gelir. Eritrosit transketolaz doymuşluğu azalır. İdrardaki tiamin miktarının 27 mikrogramlg kreatinin altına düşmesi, 1 mg alındığında idrarla atırnın 70 mcg dan az olması yetersizlik işareti sayılmaktadır.

Tiamin yetersizliğinin klinik belirtileri sinir ve sindirim sistemi bozukluklan şeklinde görülür. Bu nedenle hastalığa beriberi (polineuritis) denir. Tiamin yetersizliğinin hafif belirtileri; iştah azalması, yorgunluk ve sindirim sistemi bozukluklandır.

Beriberi: Özellikle kabuksuz pirinçle beslenen Uzak Doğu ülkeleri halklarında çok görülen bu hastalık- alınan önlemlerle birçok ülkede yok edilmiştir. Sinir sistemi bozukluklan şeklinde gözüken beriberi hastalığında, eklemlerdeki şişmeler ve ağrılar yüzünden refleks hareketinin dunnası ile denge kaybolur. Ayrıca kalp büyümesi ve yetmezliği de belirtilerdendir. 'I'iamin zamanında verilmezse hastalık ölümle sonuçlanır. Ödemle birlikte akut olarak görülene yaş; ödemsiz, kronik şekline kuru beriberi denir.

Tiaminsiz bir diyetle beslenen hayvanlarda 3-4 hafta sonra hastalık belirtileri görülmeye başlar. Bu hayvanlar uçamaz, yüreyemez, ayakta duramazlar. Hayvanın iştahı azalır, zayıflar, baş arkaya çekilir, tiamin verilmezse ölür. Tiamin yetersizliği olan annelerin çocuklarında da beriberi görülebilir.

Halk çoğunluğunun diyeti tam buğday türevlerine dayandığı için ülkemizde tiamin yetersizliğine rastlanmaz. Yalnız, alkoliklerde timain yetersizliğine bağlı beriberi görülebilir. Alkol, tiaminin emilimini azaltır, gereksinmeyi arttırır ve koenzim (TPP) şekline düşünümünü azaltır.

Gereksinim ve Kaynakları:

Tiamin için günlük gereksinmenin saptanmasında idrardaki tiamin ve tiaminin metabolik ürünleri ile kırmızı kan hücrelerinde transketolaz ve TPP aktivitelerinin düzeyleri ve klinik belirtilerin iyileştirilebilmesi için gerekli dozlar esas alınır.

Tiamin gereksinmesi enerji tüketimi ile ilgilidir. Bu alanda yapılan araştırma sonuçları'" günlük alınan 0.27 - 0.33 mg/1000 kalori tiaminin yetersizlik belirtilerini önlediğini göstermektedir. Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım ile Sağlık Örgütlerince kurulan ortak uzmanlar kurulu, deneysel bulguların yanında bireysel ayrıcalıkları da düşünerek günlük 0.4 mg/1000 kalori (4184kj) tiamin alınmasını salık vermiştir."? Eneıjisi sınırlı diyette günlük alım en az 1 mg olmalıdır. Tiamin gereksinmesi yüksek enerji alınımında özellikle fazla alkol tüketiminde, diyette karbonhidrat oranının protein ve yağa göre ar~mış olduğu durumlarda, enerji metabolizmasını hızlandıran enfeksiyon, hipertiroidizm, gebelik, emziklilik ve büyüme gibi durumlarda artar.

Tiaminin en zengin kaynakları bitkilerin tohumlarıdır. Yalnız,tiamin, tohumların dış kısımlarında ve embriyolarında, endosperm kısmından daha yoğun olarak bulunur. Bu nedenle de tahıl taneleri öğütülürken kepeğin ve embriyonun ayrılma durumuna göre vitamin kaybı olur. Örneğin, tam buğday tanesinin 100 gramında 0.55 mg tiamin bulunurken, bu miktar 80 randımanlı unda 0.26, 60 randımanlı unda 0.03'e düşer. Bulgurda vitamin kaybı olmaz.

Bulgur yapmak için önce buğday taneleri kaynatıldığı için kaynama sırasında suya geçen tiamin, tanenin iç kısmına kadar emilir. Böylece ayrılan kepekte tiamin azdır. Tablo: I-32 bazı yiyeceklerin tiamin değerlerini göstermektedir. Sebzeler suda pişirilip suyu atılırsa, tiamin pişme suyuna geçer ve kaybolur.

Pişirmede soda eklenmesi de vitamin kaybını arttırır. Mayalarda tiamin bulunduğu için mayalı ekmeklerde mayasızdan daha çok tiamin vardır. Bazı ülkelerde öğütülme esnasında tahıl tanelerinden ayrılan tiamin tekrar eklenmektedir.

Ağızdan 500 mg alındığında toksik etki görülmemiş, parenteral yolla verildiğinde görülmüştür.