Akupunktur Tarihçesi

BİRİNCİ BÖLÜM
TARİHÇE

Akupunktur, binlerce yıllık geçmişe dayanan bir tedavi yöntemidir. Çin tıbbının bütünİeyici parçasını oluşturur. Çin Denizi'nin kuzey kıyılarında konumlanan verimli Sarıırmak Ovası'nda doğmuştur.Bu bölgeden süreç içinde tüm Çin İmparatorluğu'na yayılmış, sınırlardan taşarak Asya kıtasını kaplamış, özellikle Kore'de ve Japonya'da yaygınlık kazanmıştır. 17. yüzyıla doğru Avrasya ve Afrika sınırlarına dek uzandığı sırada Batı dünyasının ilgisini çekmeye başlamıştır.

Akupunktur bir tedavi etme sanatıdır. Özünü, Çinlilerin kozmogoniye ilişkin düşünce sisteminden alır. Tekniği ise, insan bedeninin belirli noktalarına, bu sisteme bağlı yasalara göre ve akla uygun biçimde, iğneler batırmaya dayanır.
Bu tedavi yönteminin temellerini, uzun gözlemler sırasında sabırla geliştirilen iki kavram oluşturur:

1.Enerji Kavramı - Birlik düşüncesinin içerdiği Qi, Çin felsefesi ile tıbbının temeli olan enerji kavramıdır. Bu enerji, evren-makrokoc.moz ve yansıması olan insan-mikrokozmozu yönetir. Ardışık ve bütünleyici olmak üzere iki şekilde kendini ortaya koyar: Kaynağı olasılıkla, Ta Hi ilkesinin ilk ve sü* rekli kutuplanması olan artı enerji Yang ile eksi enerji Ym'dir. Ta Hi, varlık ve özü, madde ve ruhu

doğuran, ancak hiçlik olmayan büyük ilkel boşluk olarak tanımlanır. Dünyanın yaratıcısı olan bu ilke, etkisini büyük bir temel yasada, Beş Eleman Yasası'nda gösterir. Sözkonusu yasa bugün, evrensel dengenin önemini sezen bir kavram ve kavrama ilişkin uygulamaların ilk girişimi olarak düşünülebilir.
Şekil 1 -Çin yazısında Jing karakteri
2. Derideki Özel Bölgeler - Geometrik anlamda bir yer olmaktan çok nokta tanımına girerler. Bu gerekçeyle Batıda nokta olarak anılırlar. Çinliler ise daha doğru bir şekilde Zing (kuyu) diye adlandırırlar. İnsan bedeni üstünde doğrusal yollar halinde yayılmışlardır. Batıda meridyenler, Çinlilerde Jing'-ler olarak anılan bu yollar boyunca, iğneler yoluyla enerji üstünde bir etki yapılabilir.

Meridyen, Fransa'da Soulie de Morant tarafından önerilen ve dilbilim bakımından yoğun tepkilere yolaçmış bir terimdir. Yalnızca yolun görünmez-liği anlamını içerir, enerjiye ilişkin yönünü karşılamaktan uzaktır.
"İpek bir iplik" diye tanımlanan Jing, görülemeyen ince bir çizgidir. Jing boyunca Ybu'lar (kozalar) birbirini izler; bir tür damar gibi görünmez bir sıvı içerir. "Yeraltı seli" denilen bu sıvı üretir ve doğuştan dinamizme sahiptir (dik açı = üretme). * Tüm bu kmramlar düzenli bir biçimde, önemli ve çağlara göre değişik nitelikteki arkeolojik belgeler ve ilk binlerden günümüze dek üstünde uygulamalı olarak çalışılan bilginin, ustadan öğrenciye sözlü gelenek yoluyla aktarılması sonucunda bize ulaşmıştır.

I. Kaynakları

Akupunkturun kökenleri tarihöncesine çıkar. İlk Çinliler, bedeni kaplayan deride, bazı organik rahatsızlıklara eşlik eden ve çoğunlukla belirli bir nokta biçiminde kendini gösteren ağrılı bölgeleşme olgusunu saptamışlardı. Hastalan, bu noktalara sivri çakmaktaşları sokarak tedavi ediyorlardı. Bu, amacı kötücül ağrı cinini öldürmek olan boşinanca dayalı bir davranış mıydı ya da önemi süreç içinde ortaya çıkan karmaşık mekanizmaların başlangıç açıklaması mıydı?
Sorunun yanıtı ne olursa olsun, adları çevresinde söylenceler yaratılmış ustalara yaşama gücü veren köklü bir geleneğin varlığı kesinlikle yadsınamaz. Bu ustalardan üçü, Fou Hi, Zhen Nong, Huang Di, ardılları yoluyla Çin felsefesine ve tıbbına ilişkin tüm verileri aktarmışlardır.

Fou Hi ustaların ilkidir. Çinlilerdeki evren kav-ramlarının oluşturulması ona dayandırılır.Fou Hi'ye göre, doğayla yakın ilişkideki canlı, onun destekleriyle kuşatılmıştır. Bu görüşünü açıklayan aşamalar şöyle sıralanır:
- Yukarıda gökyüzünü gözlemledi. Her zaman görülebilen yıldız kümeleri gökkubbenin tavanında bulunuyordu. Çevresindekilerle kuşatılmış Kutup Yıldızı, onu bir eksen bölgesi belirlemeye yöneltti: "Göğün Merkez Sarayı". Eğrilerini ufuk çizgisi üstünde çizen öteki yıldızlar, yalnızca dönem dönem görülüyorlardı. Gökyüzündeki görünüşleri ve konumları Güneş'in hareketleriyle, mevsimlerin çevrimiyle belirlenebiliyordu. Bu gözlem ona dört Saray düşündürdü: İlkbahar, Yaz, Sonbahar, Kış ve on iki aylık ilk ay-güneş takvimi.

- Aşağıda Dünya'yı gözlemledi. Dünya'da, zamanda ve uzayda geçenlerin yansımasını buldu: gündüz ve gecenin ardışıklığı; sıcak ve güneşli dönemler ile soğuk ve karanlık dönemler; gür bitki örtüsü, sonra toprağın kabuğunu çıkarması; dağdaki güneşli sağ yamaç ve karanlık sol yamaç arasındaki benzemezlik. Sonuçta evinin çevresindeki sabit yerde Güneş'in gözle görülen hareketi: dört yönle çevrilmiş Dünya'nın Merkez Sarayı ve batı, güney, doğu, kuzey.
Bu evren gözlemi Fou Hi'yi önce bir gücün varlığı sonucuna ulaştırdı: gezegenlerin hareketlerini ve yersel yaşamın gözle görülebilen çevrimlerini yöneten enerji (Qi). Sonra büyük ilkelerin temellerini ortaya attı: Çin felsefesinin temel doğması olan ikili ve beşli.

ikili ilkesi, evrendeki her şeyin karşıtlıklarla dolu ve bütünleyici iki öğe arasında bölüşülen uyumu ve ardışıklığı olgusundan doğar: Yang ve Yin. Bu terimlerin Çin düşünce yazılarına göre tam karşılığı "güneşi sergileyen taraf (sağ) ve "karanlığı sergileyen taraf (soZ)'dur. İlk genel sınıflandırma ikili ilkesinden çıkmıştır:
- Yang olan her şey sıcaklık, etkinlik, aydınlık, sağlamlık, sertlik, hızlılık, basınç ve erkekliktir;
- Yin olan her şey soğukluk, edilgenlik, karanlık, dayanıksızlık, esneklik, akışkanlık, yavaşlık, yayılma ve dişiliktir.
Gökyüzünde gezegenlerin çevrimlerinin belirli bir düzene göre gerçekleştiği gibi, Dünya'da da Yin ve Yang birbirinin içine sızarak, birbirinin ardı sıra gelir. Hiçbir şey tümüyle Yang değildir; hiçbir şey
Bir bütün halinde tüm bu karşıtlıkları ve ardışıkları, bu evrensel salınımı içeren Tao (tam çevirisi Yol) bir simgeyle somutlaştırılmıştır. Bu ünlü simge şöyle açıklanır: bir bölümü Yangı bir bölümü Yin'i belirtirken S şekliyle ikiye bölünmüş bir daire; bunların içinde de Yang'da Yin'i, Yin'de Yanğ\ gösteren küçük birer daire.
Beşli ilkesi ya da Beş Eleman Yasası, Çin dü-şüncesinin besini olan, ancak bizim hâlâ tartıştığımız, uygunluk kavramından türemiştir. Bu yasa bir çözümlemenin değil, canlılarla cansızlar arasındaki görünen ya da öz ilişkileri kadar yakınlıklarla ben-zerliklerin de incelenmesinin sonucudur. Değişmez-liğini sürdüren ikinci sınıflandırma, kaynağını bu yasadan alır. Temel öğeleri şunlardır:
- Gökyüzünün Merkez Sarayı ve Dünya'nın Merkez Sarayı (başlangıçta yalnızca şefin kulübesidir, daha sonra saray ya da kent-devlet olacaktır): yılın ortası (yaz sonu), Toprak elemanı, sarı renkli (Toprağın orta Çin'de olduğu gibi sarı renkte);
- İlkbahar Sarayı: doğu yönü; Odun elemanı; yeşil renkli (yeniden yeşeren bitki örtüsünün simgesi);

- Yaz Sarayı: güney yönü; Ateş elemanı; kırmızı renkli (sıcaklık ve aydınlığın simgesi);
- Sonbahar Sarayı: batı yönü; Metal elemanı; beyaz renkli (karla kaplı Batı Dağlarının simgesi);
- Kış Sarayı: kuzey yönü; Su elemanı; siyah renkli (soğuğurt ve karanlığın simgesi)
Gökyüzü ve Dünya arasında insan bu kozmogoniye katılır; fiziksel etkinlikleri ve organik işlevi aynı evrensel uyumu izler. Bu, Çin. imparatorlarını, kendilerinin ve uyruklarının yaşamını sözkonusu ilkelerin ışığında yürütmeye; saraylarını, kent-devletlerini, imparatorluklarını Beş Eleman Yasa-sı'na göre kurmaya götürmüştür.
Fou Hi ayrıca, evrensel sentezi simgeleyen sekiz trigram (Pa-Goua) ya da Logos Çubukları ile de tanınır.

Pa-goua'lar ya da Logos Çubukları, Yin ile Yan^'ın büyümesinin ve küçülmesinin, kesiksiz açık (Yang) ve kesikli koyu (Yin) çizgilerle gösterildiği soyut bir sistemdir. Üç çizgiden ilki gökyüzünü, sonuncusu Dünya'yı, ortadaki ise insanla Ay'ın evreleri gibi her fenomene uygulanabilen mutasyonla-n ve soyut anlatımda parçadan tüme, tümden parçaya geçişi gösterir. Bu sistemin bilgisayar, mors ve özellikle Georges Boole'nin (değişimlerin modern matematik analizinin babası sayılır) matematiksel mantık dilleri gibi, modern dillerle olan benzerliklerini belirtmeden geçmeyelim. Üç çeşit bir araya gelme olasıdır:
- 4 olasılık veren ve 4 ana yön gösteren bigram-
lar;
- 8 olasılık ve rüzgâr gülü veren trigramlar;
- Heksogramlar: 6 çizginin bir araya gelmesi 64 farklı olasılık sağlar.
Mutasyonları yoluyla nesnelerin ve evrenin toplam evrim sentezini temsil ederler. Ayrıca Goua'larm ayrıntısını açıklayan en eski Çin kitabı, Yi Jing ya da Mutasyonlar Kitabı, hemen hemen birçok buluşun kaynağı gibi görünür. (Bu kitabı Leibnitz de incelemiştir. Çinlilerin atom bilimlerindeki gecikmeyi Yi Jing sayesinde kapattıkları söylenir.)
Zhan Nong (çiftçi ruhu), söylencelere konu olmuş ikinci ustadır. Tarımın gizlerine ilişkin yazıları kadar, beş tahıl ve tedavi edici bitkiler üstüne yaz-dıklarıyla da tanınır.
Huang Di, ününü hâlâ koruyan bir fermanda saray hekimlerine, o güne dek kullanılan çakmaktaşından iğneler yerine metal iğneleri öğütleyerek Çin tıbbına özerkliğini, akupunktura ise atılımını kazandırmıştır. Gerçekte bu dönem, bakırın ve öteki metallerin bulunduğu dönemdir.

II. İmparatorluk Öncesi Dönem

Bu zaman dilimi Tunç Çağı sonuna, Demir Çağı başına (Zhang (İ.Ö. 1766-1112) ve Zhou (İ.Ö. 1111-221) hanedanları) rastlar. Çin İmparatorluğu'nun ortaya çıkışına (İ.Ö. 221) dek sürer. İmparatorluk öncesi dönemden bize, bir yandan kemiklere, kaplumbağa kabuklarına, tunç levhalara kazılmış re-simyazının ya da en ilkel düşünceyazıların ilk karakterlerini içeren çok sayıda arkeolojik belge ulaşmıştır. Öte yandan da hızla düşünceyazıya dönüşen karakterde bambu tabakaları, küçük tahtalar, ipekliden tomarlar üstüne yazılmış Çin felsefesinin temel bağıntılarını kuran belgeler kalmıştır. Gerçi Çin felsefesinin ana yapıtları henüz özellik kazanmamıştır. Ama sözkonusu belgeler, akupunktura ilişkin başlıca önemli verileri kapsarlar. Bunlar şöyle sıralanırlar:
- 'Yi Jing" (Mutasyonlar Kitabı) (İ.Ö 10. - 9. yüzyıl): Günümüze dek ulaşan en eski ve en önemli yapıttır. Yorumcuların, bunda büyük Fou Hi'nin çalışmasının derlemesini bulduklarını belirtelim.
- "Zhou Jing" (Tarih Kitabı) (İ.Ö. 9. - 8. yüzyıl): "Hong Fan" başlıklı tek bölümden oluşan yapıt, küçük bir kitaptır. İnsan ve kozmoz arasındaki tüm dengeleri anlatan, evrenin yapıları hakkında bir meditasyondur. Unvanını hakeden bir hükümdarın bilmesi gereken tüm yollan anlatır ve daha önce yapılan genel sınıflandırma sistemini açıklayarak Beş Eleman'ın ilk sıralamasını - su, ateş, odun, metal, toprak - verir.
- "Lu Zhe Chouen Zieu" (Lou Krallığı Yıllıkları) (İ.Ö. 772-481): Tanıları, cerrahi başarıları ve deri arasından hasta organları görebilme yeteneğiyle ün kazandığı söylenen olağanüstü hekim Bian Zio'nun büyük olaylarından sözeder.
- "Zhou-Li, Yi-Li, Li-Ji" (Ayin Kitapları): Kong Zi'nin (Konfüçyus) öğretisini anlatır.
- "Dao De Jing" (Tao ve De Kitabı): Lao Zi'ye maledilir. Zhouang-Zi, Lie-Zeo ve Hounai-Nan-Zeu'nun yayınlarıyla (İ.Ö. 4., 1. yüzyıl) birlikte Tao,-culuğun öğretilerini oluşturur.

III. İmparatorluk Dönemi

Bu dönem öteki büyük temel yapıtların yayı-mıyla özellik kazanır:
- "Nei Jing" (İç Kitabı) (İ.Ö. 453- İ.S. 220): Çin düşüncesinin gerçek anıtı olan bu yapıt, ortaya çı-kışlarından beri çeşitli okullar yoluyla aktarılan bilgileri özetler. İlk bölümü "Sou-Ouen", iğneler ve ilaçlarla iyileştirilen tüm patolojiyi, hijyeni ve tedavi yöntemlerini kapsar. İkinci bölümü olan "Ling-Zhou" ise gerçek bir klasik akupunktur kitabıdır. Tüm akupunktur uzmanlarının kaynak yapıtı olma özelliğini bugün de korumaktadır. Yakın dönemlerde Çin Halk Cumhuriyeti'nde yeni bir çevirisi yapılmıştır.
Yapıttan çıkartılan anafikir, içerdiği özdeyişlerden birinde şöyle özetlenir: "İnsan, tedavi etmek zorunda kalmamak için hastalıkları önlemeye çalışmalıdır; sağlığına özen göstermek için hasta olmayı bekleyen, susuzluktan kıvranırken kuyu kazmaya çalışan kişiye benzer."
- "Nan-Jing" (Güç Sorunların Kitabı) (İ.Ö. 4. yüzyıl): Yapıtta, Nei Jing'in güç bölümlerinin, Bian Zio yönünden bir açıklaması ve yorumu yapılmak istenir. İncelemesi hâlâ sürdürülen "nabızlar kuramı" ayrıntılı biçimde anlatılır.
- "Jin-Gouei-YaoJ^io-Fang" (Altın Kasa Yollurının Özeti) (1.0. 2. yüzyıl): Yapıtın yazan Zhang-Zhong-Jing, tıbbi tanının (semptomatoloji ve pülso-loji) ve tedavinin öğelerini anlatır.
Bu temel yapıtların sistemi kurmasından sonra
fırçanın bulunuşu, kâğıt hamuru, düzbaskı, basım-
cılık ile gözlem ve ölçme araçlarının geliştirilmesi
gibi teknik ilerlemelerin sayesinde, genellikle birbi-
rini izleyen alıntılar biçiminde birçok yapıt ortaya
çıkmıştır. Günümüzde de büyük ilgi toplayan yapıt-
lar şunlardır: >
- "Jia-Yi-Jing (Gerçekler Kitabı) (İ.S. 220-265): Yazarı Huang Pou Mi'dir. Kitap Çin noktalarının konumlarını ve sayılarını anlatır.
- "Mo Jing" (Nabızlar Kitabı) (İ.S. 265-289): Wang Zhou He tarafından yazılmıştır.
- "Tong Ren Zhen Jieu Jing" (Bakır Adam Kitabı) (İ.S. 1020): Yazarı Wong Wei Yi'dir. Song Hanedanı döneminde basılmıştır. Bu sırada akupunktur dikkate değer bir gelişme göstermiştir. Kitap, aku-punkturcu adaylarını sınavdan geçirmek üzere kullanılan bakır heykelcikler ya da akupunktur mankenleri üstüne bir açıklamadır. Heykelcik balmumu ya da kâğıt tabakası ile kaplanır ve adayın, bu tabakasının arasından akupunktur noktalarını bulması istenirdi.
Bu yayınlara koşut biçimde, konuyla ilgilenen çalışma grupları da giderek önemli ölçüde artmış ve 1068 yılında akupunktur eğitimi için bir fakülte açılmıştır.

IV. Cumhuriyetin Kuruluşu

1911 yılında Sun Yat Sen'in cumhuriyeti kur-masından sonra akupunktur Batı tıbbı karşısında gerilemeye uğrar. 1929'dân itibaren Avrupa'da ya-yılmaya başladıktan sonra yeniden önem kazanmıştır.

V. Çin Halk Cumhuriyeti

Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana akupunktur yeni bir ivmeye kavuşmuştur. Büyük klasik yapıtlar yeniden yayımlanmış ve araştırmanın yönünü gösteren birçok önemli yapıt ortaya çıkmıştır.
- "Zhorig Gouo Zhen Jieu Zhe Liao Hiue": İğnelerle tedavinin ve Çin moksalarının incelemesidir (1930).
- "Zhong Gouo Zhen Jieu Hieu Jiang Yi": İğnelerle tedavi ve Çin moksaları üstüne tamamlayıcı bilgiler verir (1940).
- "Zhong Gouo Zhen Jieu Hiue": İğneyle tedavi ve Çin moksaları hakkında bir incelemedir (1955).
Bu üç çalışma, modern akupunktur okullarının kurucusu Chen Tan-An tarafından gerçekleştirilmiştir.
- "Sin Zhen Jieu Hiue": Pekin Deneysel Akupunktur Merkezi yöneticisi Bn. Zhou-Lian tarafından, iğnelerle tedavi ve Çin moksaları üstüne yaRil-mış yeni bir araştırmadır (1955).
- "Zhen Jieu Liao Fa Jing Hiue Zhen Zhe Pei Gao": Ziang You-Po tarafından yazılan kitapta, iğneler ve moksalarla tedavi için özet bilgilerin yanı sıra, damarlar ve noktalar üstüne bir inceleme de yeralır (1956).
- "Tian Zhen Liao Fa": Zhou Loung-Yoünun kaleme aldığı yapıt elektropunktur ile tedavi yöntemini anlatır (1957).

VI. Çin Dışında

Japon okulu İlkçağ'da Çinlilerin çalışmalarına iyice bağımlı kalmıştır. Çağımızın büyük ustaları arasında Sakurazava, Nakujama, Morita ve Fujita'-nın adlarını sayabiliriz.
Avrupa ise bu öğretiyi 17. yüzyılda tanıdı. Asya'ya giden ilk Cizvit misyonerleri Latince'den hareketle "akupunktur"(*) terimini uydurdular ve bu şaşkınlık verici "bilimsel olaylar'ı Uzakdoğu'dan Avrupa'ya taşıdılar. Konuya ilişkin ilk kitap Gre-noble'da R. P. Hervieu tarafından Les secrets de la médecine des Chinois (1671; Çinlilerde Tıbbın Gizleri) başlığıyla yayımlandı.
18. yüzyılda akupunkturla tedavi yöntemini on sekiz kişi uyguluyordu. En önemli yayınlar Valsalva (1707), Kaempfer (1712), Du Halde (1735), Du-jardin (1774), Vicq d'Azyr tarafından yapıldı.
19. yüzyılda yüzden fazla uzman konu hakkında makaleler yayınladı. En önemlileri şunlardır: Besteci Berlioz'un babası Dr. Berlioz (Mémoire sur les maladies chroniques et l'acupuncture, 1816; Kronik Hastalıklar ve Akupunktur Üstüne Bildiri), Sarlan-diére Şövalyesi (Mémoire sur l'électropuncture et sur l'emplou du moxa Japonais en France, 1816; Elek-tropunktur ve Japon Moksasının Fransa'da Kullanımı Üstüne Bildiri). Bu sonuncu yapıt, Çin noktalarını bulan aletlerde elektronik düzenlemenin devreye girmesinden beri tümüyle güncellik kazanmış küçük bir kitaptır. Le Dantu de Vannes (Traité de l'acupuncture d'après les observations de M. Jules Cloquet, 1826, tamamlanmıştır; M. Jules Cloquet'-nin Gözlemlerine Göre Akupunktur Kitabı) ve

Dabry (La médecine chez les Chinois, 1863; Çinlilerde Tıp) öteki önemli araştırmacılardır.Çağımızda ise, 1927'deki bir soğukluk döneminin ardından Hunan, Berlin'de, akupunktur hakkında olasılıkla ilk ve tam Avrupalı çalışması sayılan Die Chinensische Medizin (Çin Tıbbı) adlı kitabını yayımladı. 1929'da Fransa'da Dr. Ferreyrolles, bir Çinbilimci olan Soulié de Morant'a eski metinlerin çevirisini yaptırdı. Bunu 1934'te Précis de la vraie acupuncture chinoise (Gerçek Çin Akupunkturu Özet Kitabı) adıyla düzenledi. O sıralarda Fransa'da gerçek akupunkturun başlamasını ve tutulmasını sağladı.

Önde gelen Fransız okulları ise şunlardır: R. de La Füye 1947'de Traité d'acupunture (Akupunktur Kitabı) adlı önemli yapıtını yayımlamıştır. Nguyen Van-Nghi ile ortak çalışan J. E. H. Niboyet, A. Chamfrault ile J. Choain'in kitapları akupunktur konusunda otorite niteliğini taşırlar. Bu uzmanlar, çağdaş Avrupalı akupunktur doktoru kuşağının öğretimini ve oluşturulmasını gerçekleştirmişlerdir.