Hipofîz (pituiter Bez)
Hipofîz (pituiter Bez) : Sfenoit (kamamsı) kemiğin tabanında yer alan Türkeyeri adlı (sella turcica) çukura yerleşmiş ve beyne ince bir sapla bağlantı yapan iç salgıbezi. Bu bezin öteki adı latince mukus (sümük) anlamındaki piluita'dan gelmektedir. Eskiçağdaki anatomi bilginleri yanlış bir biçimde bu bezin beyinden burun boşluğuna sümük akışında rol oynadığına inanıyorlardı.Hipofizde iki ayrı yapı göze çarpmaktadır: Ön hipofiz ya da adenohipofiz ve arka hipofiz ya da nörohipofiz. Farklı işlevleri olan bu iki bölümün embriyondaki oluşumları da farklıdır. Adenohipofiz ilkel ağız boşluğu tavanının yukarı doğru kıvrılmasıyla, nörohipofiz ise ara- beynin (diensefalon) tabanından gelişir. Hipofiz gelişimini tamamladıktan sonra yumurta biçiminde ve 500 mg ağırlığında bir bezelye büyüklüğüne erişir.
Bağdoku yapısındaki ince bir kapsülün sardığı hipofiz bezi iç şah- damanndan kan alır. Hipofizin portal sistemi adını alan bu bezin kılcal toplardamarları ön ve arka hipofizin beyinle olan dolaşım bağlantısını sağlar.Ön hipofiz geniş kılcal damar şeritleri boyunca bir kordon gibi dizilmiş hücrelerden oluşmaktadır. Bu hücreler histolojideki değişik boyama tekniklerinde kullanılan boyalan tutma özelliklerine göre asidofil (asit özellikteki boyalan tutan), bazofil (baz özellikteki boyalan tutan) ve kromofob (hiç boyanmayan) hücreler olarak sı- nıflandmlır. Ön hipofizin ürettiği hormonlar böbreküstü bezi kabuğu, tiroit, erbezi, yumurtalık, meme bezleri ve organizmanın genel büyümesi üzerinde etkilidir.
Yukanda sayılan bez ve organlann salgıladığı hormonlar ile hipofizden bu yapılara yönelik olarak salgılanan hormonlar arasındaki etkileşimler, hipofizden hormon salgılanmasını düzenler. Aynca hipotalamusta üretilen bazı maddeler de hipofizin portal sistemindeki kılcal toplardamarlar aracılığıyla hipofize ulaşarak buradaki hormon yapımını denetim altında tutar. Ön hipofizin salgıladığı hormonların tümü protein yapısındadır. Ön hipofizin yaklaşık yüzde 40'ını oluşturan asidofil hücreler, büyüme hormonunu (uzun kemiklerin ucundaki kıkırdak dokusuna etki ederek bedensel büyümeyi uyaran hormon) ve prolaktini (gebelikten sonra meme bezlerinden süt salgısını uyaran ve salgının devamlılığını sağlayan; aynca san cisimden [corpus luteum] progeste- ron salgılanmasını uyaran hormon) salgılar.
Ön hipofizin yaklaşık yüzde 10'unu oluşturan bazofil hücrelerin ürettiği hormonlar tiroiti uyaran hormon (TSH) ve eşey organlarını uyaran gonadotropinlerdir: Folikül uyarıcı hormon (FSH/kadmda yumurtalıktaki yumurta folikül- lerinin gelişmesini ve olgunlaşmasını, erkekte ise erbe- zinin sperm hücrelerinin gelişimini uyanr) ve lutein yapıcı hormon (LH/kadmda yumurtlamayı ve yumurta fo- likülünün sarı cisme dönüşümününü, erkekte ise erbezi dokusu hücrelerini ve testosteron yapımını uyanr). Kromofob hücrelerden üretilen ACTH, yani adreno- kortikotrophormon böbreküstü bezi kabuğundan gli- kortikoit hormonlann salgılanmasını uyanr.
Ön ve arka hipofizin arasında bulunan ve insanda fazla gelişmemiş olan ara bölge (pars intermedia) kimyasal olarak ACTH'ye çok benzeyen melanosit uyancı hormonu (MSH) salgılar. Bu hormon deriye rengini veren melanin pigmentini üreten hücreler üzerinde etkilidir. Arka hipofiz pituisit adını alan büyük hücrelerden, çok sayıdaki sinir liflerinden ve kılcal kan damarlarından yapılmıştır. Hipofizin bu bölümünden salgılanan hormonlar dölyatağı kaslarına etkiyen oksitosin ile idrar hacmini azaltan ve aynı zamanda damar duvarının kaslarında kasılmayı uyaran antidiüretik hormon (ADH) ya da öbür adıyla vazopressindir. Bu hormonlar aslında hipotalamusun paraventriküler ve sopraoptik çekirdekleri tarafından bireşimlenip sinir lifleri yoluyla arka hi-pofize taşınırlar ve burada depolanır.
Nörosekresyon adını alan bu süreç, öbür hormonlarda olduğu gibi hipo- talamustan kaynaklanan uyanlar tarafından düzenlenir. Hipotalamusta üretilen bazı serbestleyici maddeler arka hipofiz aracılığıyla salgılanarak, ön hipofiz hormonlarının salgılanmasını uyarır. Bu serbestleyici maddeler ön hipofize, hipofîzin portal sisteminin kılcal damarlan yoluyla ulaşır. Dolaşım bozukluklan (kanama, enfarktüs), iltihabi süreçler, burada görülen birincil ya da metastaza bağlı tümörler hipofizin başlıca patolojileri arasında sayılabilir. Bezin iç salgı dokusunda yıkıma yol açan tüm bu süreçler, hipofizin bir ya da birden çok hormonunun yapımında eksikliğe bağlı hastalık tablolarına yol açarHipofizin en tipik birincil tümörlerinden olan adenom- lar, ön hipofiz hormonlarından birinin aşırı salgılanmasına yol açarak klinik sendromlann belirmesine neden olur.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
