Yams Kökü

(Jamswurzel, Dioscorea villosa L.)

Diğer İsimler: Dioskor kökü,Hormon kökü,Sancı kökü,Korunma kökü,Kızılderili patatesi,Meksika Yams kökü

Familyası: Yamsgillerden, Yamsgewachse, Dioscorea

Drugları: Yamskökü; Dioscorea rhizom Yams kökü çay, tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır.

Yams dövülmüşavratotugillerden olup takriben 250 türü mevcuttur ve bunlardan Meksika yamsı olarak bilinen Dioscorea villosa en yaygın olarak bilinen ve kullanılan türdür. Ayrıca Çin Yams kökü; Dioscorea oposita, Japon Yams kökü; Dioscorea japonica, Afrika Yams kökü; Dioscorea sambewie, Barbasko; Dioscorea composita ve Yabani Yams kökü; Dioscorea hypoglauca''yı sayabiliriz.

Dioscorea ismi eski Yunanlı doktor Dioskorides''in adı bu bitkiye verilmiş ve villosa kısa ve sert tüylü anlamına gelir. Kızılderililer tarafından doğum kontrolü yapmak için Yams kökünün çayını içtikleri veya çiğnedikleri gözlemlenmiştir. Buraya araştırmaya giden doktorlar tarafından fark edilen bu özelliği üzerine bu yönde araştırmalar yapılmıştır. Asıl vatanı Meksika olan bitki günümüzde birçok ülkede kültür bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Ben de Mayıs- Eylül ayları arasında evde süs bitkisi olarak yetiştirdim. Bitki kısa sürede çok yer kaplayınca atmak zorunda kaldım.

Yams 2-5m boyunda, çok yıllık, çevresindeki ağaç, çalı, odun, duvar vb. eşyaya sarılarak yükselir ve kökleri yere düzey olarak yayılır ve oldukça çok çatallaşan kökleri esmer, kahverengimsi veya sarı renkte olabilir. Yaprakları kalp şeklinde, uca doğru sivrice, kenarları bütün, üzerinde 9-11 adet baştan uca doğru uzanan yay şeklinde, leylaki renkli, derin damarları vardır. Yapraklarının üst yüzeyi koyu yeşil ve parlak alt yüzeyi donuk ve tüylüdür. Çiçekleri sarımsı yeşil küçük, sapsız, üstteki yaprakların dibinden topluca çıkarlar ve salkım gibi görüntü verirler. Meyveleri ceviz büyüklüğünde, patates şeklinde ve içinde tohumları vardır.

Yetiştirilmesi: Türkiye''nin hemen her yöresinde bahçe, tarla ve seralarda yetiştirilebilir. Ayrıca süs bitkisi olarak saksıda da yetiştirmek mümkündür.

Hasat zamanı: Çiçekleri solduktan sonra sonbaharda (eylül-ekim) kökleri çıkarılır, temizlenir, havadar bir yerde kurutulur ve kaldırılır. Tentür yapmak içinse taze kökleri kullanılır.

Birleşimi: Birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz:
a) Steroid sapogenin türevleri %4-6 arasında olup en önemlileri: Diosgenin, gentrogenin, dioscin ve yamogenin içerir.
b) Ayrıca nişasta, tanen ve alkaloitler içerir.

Tesir şekli: Kramp çözücü, ağrı ve sancıları giderici, iltihapları önleyici özelliklere sahiptir.

Araştırmalar: ABD''den kimyacı Doktor Russel 1943''de Meksika''da 400 bitki üzerinde araştırma yapmış ve Yams kökünün Diosgenin içerdiğini keşfetmiştir. Diosgenin kadınlardaki progesteron hormonunun ön maddesi olup alındığında progesterona dönüşür veya onun gibi etki eder. Bu buluştan sonra bitkinin değeri artmıştır. Günümüzde Diosgenin elde etmek için geliştirilir.

Kullanılması:
a) Araştırmalara göre başta steroid hormonlar; gestagenen, östrojen ve corticossteroidle elde etmek için yetiştirilir ve kullanılır.
b) Homaopati''de mide-bağırsaklar, dalak, safra ve cinsel organlardaki krampları çözer, cinsel güzü artırır, kadınlarda ağrılı, sancılı adet görme, rahim ve yumurtalık iltihaplarına karşı kullanılır.

Progesteron hormonu yetersizliği hamile kadınların düşük yapmasına neden olur. Çünkü rahime yeterince kan (besin) gitmez ve cenin ölür. Hamilelikten hemen önce ve sonra Yams kökünden elde edilen preparatlardan (çay, tentür vb.) alınmaz, zira rahime aşırı kan hücumu hamile kalmayı önler veya hamile ise ceninin düşmesine neden olur. Bu nedenle bu bitkiye korunma kökü de denir. Adet öncesi kramp ve sancılar, hormon yetersizliği nedeniyle oluyorsa o zamanda yams preparatları alınır.

Çayı: Kurutulmuş ve ince kıyılmış Yams kökünden iki kahve kaşığı demliğe konur ve üzerine 300-400 ml kaynar su ilave edilerek 5-10dk demlenmeye bıraktıktan sonra süzülerek içilir.

Homeopati''de: Taze Yams kökünden 20gr ince kıyılarak bir şişeye konur ve üzerine 80ml %70''lik alkol ilave edilerek 4-6 hafta güneş görmeyen bir yerde bekletilir. Şişe iki günde bir çalkalanır ve bu süre sonunda süzülerek homeopatide (Dioscorea villosa) ismi ile anılan tentrü elde edilir. Bu tentürden günde 3-5 defa 15-20 damla 4-6 hafta süreyle alınır.

Hastalığın Belirtileri (Semptom);
1) Kramplı ağrılar genellikle yer değiştirir ve bulunduğu yerden çevresine yayılır.
2) Ağrılar genellikle göbekten başlar ve yayılır.
3) Sancılar ve şişkinlik aynı anda.
4) Geceleri cenabet olma
5) Hayada belirli soğukluk hissetme
6) Kadınlara karşı soğuk davranma
7) Nöbetlerle (Belli aralıklarla) sancının gelmesi
8) Cinsel organların ve çevresinin aşırı terlemesi
9) Adet yetersizliği ve kramplı sancıların bacaklara doğru yayılması
10) Erkeklerdeki cinsel yetersizliği ortadan kaldırdığı iddia edilmektedir.
Bu gibi durumlarda yamas tentürü alınır.

Yan Tesirleri; Bilinen bir yan tesiri yoktur. Sadece hamile kalmak isteyen kadınlarla hamilelerin ilk 2-3 ayda kullanmaması gerekir.