Eşek Hıyarı

EŞEK HIYARI AÇIKLAMA 1

Eşek hıyarı (Ecballium elaterium), bir çiçekli bitkiler familyası olan Cucurbitaceae (kabakgiller) içinde bulunan Ecballium cinsinin bilinen tek türü.

Acı hıyar olarak da bilinir. Bu bitkinin taze meyvesi sıkıldığında, bitkinin tohumlarını da içeren mukus benzeri bir salgı fışkırtır. Bu özelliği nedeniyle, örneğin İngilizce'de "squirting cucumber" (fışkırtan hıyar) olarak anılır. Meyvanın içindeki basınç 6 bar'a ulaşarak, içindeki tohumların kapsül patladığında 36 km/h ulaşmasını sağlar.

Sinüzit tedavisinde kullanılabildiğine dair yorumlar olmasına karşın ciddi zararlara yol açabilir. Bu zararlar arasında mukoza tabakasında hasar, boğazda yanma, nefes almada güçlük sayılabilir. Uzman hekime danışılmadan kullanılması son derece tehlikelidir.

Meyvesi zehirli olan ve antik çağlarda hamilelikte düşük yapmak için kullanılan bu bitkinin taze sıkılmış suyu, Türkiye'de bitkisel kocakarı ilacı olarak sinüzit tedavisi için doğrudan burun deliklerine uygulandığı belirtilmiştir. Gönüllü hastalar üzerinde uygulanan klinik testler, çift yüksek dozda uygulanan iyileşme oranının tek düşük doza göre daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur (iyileşme oranı sırasıyla %71.0 ve %56.6).

Sinüslerin tamamen röntgen muayenesinde tahliye edilmemiş olmasına rağmen ek olarak, görülen tüm sendromlardan tamamıyla kurtulma oranı ise hastaların %20'sinde görülmüştür.

2 gramdan fazla alınan bitki dojazı, ciddi alerjik reaksiyonlardan dolayı ani nefes durmasına yol açabileceğinden öldürücü etkiye sahip olup sinüzit için doğru kullanımı en iyisi bir doktor eşliğinde yapılmasını gerektirir. Bu bitkinin 1 tatlı kaşığı meyve suyu bir çay bardağı suyla seyreltilerek sadece 2 - 3 damla buruna damlatılır.

EŞEK HIYARI AÇIKLAMA 2

Diğer isimler: Acı dülek, Acı kavun, Ağaç kavunu, Cırdatan.

Latince Adı: Ecballium Elaterium.

Bitki: Sürünücü gövdeli, yaz aylarında içinde bir sıvı olan yeşil meyvalara sahip, Haziran - Ağustos aylarında sarı renkli çiçekler açan, yol kenarlarında rastlanan bir bitkidir.

Yetiştiği Yerler: Güney Avrupa ve Asya'da Balkanlarda ve tüm Anadolu'da yaygın bir bitkidir.

Kullanılışı: Eşek hıyarının meyva ve köklerinden faydalanılmaktadır.

Meyvalar olgunlaştıktan sonra toplanıp sıkılarak, içlerindeki usare alınır ve bir süre bekletilip tortusunun dibe çökmesi sağlanır. Tortu süzülerek suyundan ayrılır ve elaterium isimli madde elde edilir.

Eşek hıyarı kökü de, taze iken lapa ve merhem yaparak veya kazınıp özü çıkarılarak kullanılabilir.

Taze yapraklar basit yaralanmalarda kanama dindirici olarak bilinir.

İçindeki Maddeler: Etkili maddesi elaterindir.

Tıbbi Etkiler: Meyvalardan çıkan sıvı müshil etkilidir. Fakat çok tahriş edici olduğundan kanlı is hallere sebebiyet verebilir. Bu nedenle sıvıdan elde edilen elaterium aynı maksatla verilir. Elaterium aynı zamanda idrar söktürücü etkiye de sahiptir,

Meyvalardan elde edilen sıvı sinüzite karşı, buruna çekilerek kullanılmaktadır. Kanalları açarak sinüslerdeki cerahatın bir kısmını boşaıtabilir.

Kökler haricen egzemada sürülmektedir. Kısa süreli iyileşmeler sağlayabilir. Köklerden elde edilen öz haricen romatizmal ağrıları dindirmek ve basit yaraları tedavi etmek maksadıyla tüketilmektedir.

EŞEK HIYARI AÇIKLAMA 3

ECBALLUM ELA TERIUM (L) A. RICH. (MOMORDICA ELATERIUM L.) (Cucurbitaceae-fam.)

ACIDÜLEK, EŞEKHİYARI

Başka milletlerce adı - BuL. diva krastavitsa; Rus. ogurets beşennii; İn. squrtinq-cusumber ; AL. Springgurke, Spritzgurke; Fr. giCıet, concombre d' attarpe, concombre d' ane.

Karakteristik vasfı. (şekil 140) Acı dülek çok yıllık otsu bitkidir. Ana kök az dallı, etli. Gövde sürüngen, yatık veya dik, dallı, sulu, 1 m kadar yüksek, pürtüklü trikomlu. Yapraklar uzun saplı, yumurta veya kalp şeklinde, sivrice, gayrimuntazam görünüşte ve dişli, pürtüklü sert kıllar ile kaplı, kısa, beyaz havlu. Çiçekler soluk sarı, bir cinsiyetli. Erkek organların bir kaçı bir arada, salkım halinde toplu. Dişi çiçekler birerli uzun saplı, yaprak koltuklarından çıkar.

Çanak ve taç beşer bölümlü. Meyve yeşil renkte, elips şeklinde veya uzunca, etli, sert kıllar ile kaplı. Tohumlar siyah, beyzi, hafif yassı, olgunlaştığında, meyvenin tutunduğu yerde teşekkül eden deliğin gürültülü çatlamasıyla, tohumlar dışarı çıkar. Haziran-eylül arası çiçek açar.

Yayılışı. Acıdülegin vatanı Akdeniz bölgesidir, Anadolu, SSSR'nin Güney kısımları. Bizde kumsal yerlerde, yol ve yar kenarlarında, daha sıcakça yerlerde rastlanır. (Türkiye de: İstanbul, hemen hemen bütün Anadolu da).

Kullanılan kısımlar. Ham meyveler (Fructus Elaterii, Fructus Ecballii) .

Toplama zamanı. Ağustos-ekim ayları.

Toplama usulü. Meyve ham iken toplanır. Meyveden usare çıkarılacak ise, alıcı müesseselere taze verilir; aksi halde meyve kurutulur.

Kurutma usulü. Kurutma hususunda acele edilmeli. Havadar binalarda veya 45 derece ısı1ı fırınlarda kurutulur. Meyvenin kolay kuruması için uzunluğuna veya enlemesine dilimlere ayrılarak iplere dizilir. Diziler havadar yerlere asılarak kurutulur.

Randıman. 12 kg taze meyveden 1 kg kuru elde edilir.

Paketleme. Standard ağırlıkta torbalarda.

Depolama. Bitki zehirlidir. Zehirsiz bitkilerden ayrı olarak ihtiyatla, kuru ve havadar binalarda muhafaza edilir.

Muhteviyatı. Genellikle A ve B - elaterin müşterek nam altında bulunan bir kaç glikozid'den ibaret olup, tadı çok acıdır. Daha albüminli maddeler, asidler, sakızlar, bir enzim (elateraz) ihtiva eder. Elaterin şiddetli zayıflatıcı tesirdedir. ancak bu etkenlik olgun meyvelerde yoktur.

Kullanılışı. Şiddetli zayıflatıcı ve purgatif araç olarak, özellikle narkotik zehirlenmelerde küçük dozlar halinde kullanılır. Halk tababetinde haricen taze vaziyette apse ve ağrılı yerlere kapamak suretiyle kullanılır. Son zamanlarda (1957 yılında) meyvelerden haşlama usulü ile elde edilen özütü, bilhassa botkin hastalığının tedavisinde çok müessir olduğu görülmüştür.

(Kullanılışı. Eskiden beri müshil ve idrar söktürücü olarak kullanılır. Kuvvetli bir tesiri olduğundan yüksek dozlarda tehlikelidir. En ziyade usaresi, hap halinde (günde 4-5 mgr) alınır. Son zamanlarda köklerinin Radix Mandragorae (Adamotu kökü) ismiyle satıldığına çok rastlanmaktadır.