Beyaz Yaban Kabağı

BERYONIA ALBA L.

(Cucurbitaceae - fam)

BEYAZ YABANKABAGI

Başka milletlerce adı - Bul. diva tikva; Rus. perestupen belii; İn. bryony; Al. Zaunrube; Fr. bryone.

Karakteristik vasfı. (şekil-az) Yaban kabağı tırmanıcı, tekevli, çokyıllık otsu bitkidir. Kök turp kökü gibi etli, dış tarafı sarımtrak iç kısmı beyaz, aykırıhğına buruşuk, çok acı tat dadır. Örken sürüngen, 3-4m kadar uzun, bıyıklan ile etraftaki eş-yaya tutunabilir. Yapraklar almaşık, genellikle yapraklar 5 bölümlü, pürtüklü, uzun saplı. Çiçekler sarımtırak, tek döllü, munlu. Çanak ve taç beşer yapraklı, kaynaşmış durumda. Alt yutazam.

Erkek çiçekler uzun saplı. salkım vaziyetinde. Erkek çiçekler daha iri, dişiler iS6 daha ufak, salkım gibi bir arada topmurtalıklı ve tekevli. Dişi çiçeklerin çanak yaprakları, taç yaprakları kadar uzun. Meyve yuvarlak, önce yeşil, sonra kara, düz, 4-6 adet tohumlu. Yaz mevsiminde çiçek açar.

Yayılışı. Balkan yarımadası, Orta ve Güney Avrupa, SSSR'nin Avrupa kısmı, Kafkasya, ıskandinavya memleketleri, Orta Asya. Bizde rutubetli yerlerde, dere kenarlarında, çalılıklar arasında, avlu boylarında, gürlük halinde, seyrek de olsa her tarafta rastlanır. (Türkiye'de: Doğu Anadolu bölgesi)

Kullanılan kısımlar. Kökler CRadix Bryoniae) körpe kökler tercih edilir, kuru köklerin az etkili olduğu tespit edilmiştir.

Toplama zamanı. ağustos-ekim ayları.

Toplama usulü. Kökler yerüstü kısımların olgunlaşmasından, yaprakların solmağa başlamasından sonra topraktan çıkarılır. Kökler yerüstü kısımlardan ve topraktan temizlendikten sonra yıkanır, süzülür, sonra şifalı ot toplayan teşkilata verilir veya siparişe göre, kökler aykırı veya uzunluğuna dilimler halinde kesilir ve kolayca kuruması te' min edilir.

Sakınılacak karışımlar. Kökler toplanırken benzeri karışımlardan (Bryonia dioica J a c k.J, sakınılmalıdır, bunun meyveleri kırmızı, dişi çiçeklerin çanak yaprakları, taç yapraklarının yarısı kadar kısa. Bu cins henüz kafi derecede incelenmemiştir.

Kurutma usulü. Toplanan materyal çerçeve üzerine yayı-larak, hemen havadar binalarda veya 40 dereceye kadar ısılı fırınlarda kurutulur. Köklerin iyice kurumasına dikkat edilmeli.

Randıman. 7 kg taze kökten ı kg kuru alınır.

Kuru drog'un vasfı. Kuru yabani kabak köklerinin dış görünüşü sarımtrak, iç kısmı beyaz, tadı-çok acı.

Paketleme. Standard ağırlıkta torbalarda.

Depolama. Bitki zehirlidir. Zehirsiz bitkilerden ayrı kuru ve havadar binalarda.

Muhteviyatı. Bitkinin tamamında (özellikle köklerde) nişasta, sepi maddeleri, brionidin alkaloidi, briorezin sakızı, çok kuvvetli purgatif etkende ihtiva eder. Daha başka çok acı brionin glikozidi, brionisin, briomarid, briodulkozid, briobiozid ve brionol glikozidleri, az eterik yağ, brionaz, amilaz, invertaz ve peroksidaz enzimleri ihtiva eder. Son zamanlarda (1967 y.) bitkinin köklerinden 4 aktif cevher izole edilmiştir.

Elaterin A, elaterin B, kukurbitasın B ve kukurbitasın L. bunlar antitümür etkenlikte. Muhtevasında fitosterol ve katı yağ, bulunduğu tesbit edilmiştir, sabun sanayiine elverişlidir. Bitki köklerindeki zehirlilik, brionin glikozidj ve Brionidin alkaloidlerinden ileri gelmektedir. Köklerde bulunan eterik yağın bakterisid tesirde olduğu tespit edilmiştir.

Kullanılışı. Halk hekimliğinde küçük dozlar halinde purgatif ve diüretik araç olarak: İnce kıyılmış kökten 0,5 çay kaşığı 2 çay bardağı kaynar su ile haşlanır, elde edilen mayi doktor nezaretinde 2 gün zarfında içilir. ishal tevlit edebilir. Haricen dinlendirme usulü ile elde edilen ispirto mahlulü, taze kök ile - revulsion (kanın deriye doğru hücumunu tevlit edici> tatbik olunur. Mahlul şöyle hazırlanır: İyice ezilen taze bitkiden 1 çay kaşığı 100 gr saf zeytin yağı ile karıştırılır, elde edilen mahlul ile mafsal romatizmalı yerler yağlanır ve ovuşturulur.

Hasta yerlerden başka yerlere sürülmemesine dikkat edilmelidir. Bitkinin bütünü zehirlidir. Zehirli madde dokuları şiddetle tahriş ve tahrik eder, bundan sonra da sinir sistemi merkezinde paraliz husule gelir. Köklerde çok miktarda nişasta bulunduğundan ispirto imalatında kullanılabilir. Bal verici ve dekoratif bitkidir.