Mantar

Mantar Nedir - Nasıl Beslenir?

Mantarlar klorofil içermeyen, bu yüz­den de yaşamları için gerekli besini üreteme­yip dış kaynaklardan sağlayan bitki benzeri canlılardır. Yapıları ve yaşam biçimleri açısın­dan gerçek bitkilerden çok farklı özellikler taşıyan bu canlıların yeryüzünün hemen her yerine dağılmış 100 bini aşkın türü vardır. Bazıları tekhücreli ve ilkel, bir bölümü ise çokhücreli ve gelişkindir. Çok karmaşık bir grup oluşturan mantarlar geleneksel sınıflan­dırma sistemlerinde bitki olarak kabul edilir ve bitkiler âleminde sınıflandırılır. Oysa gü­nümüzde bu canlıları ayrı bir âlem altında toplama eğilimi daha yaygındır.

Toprakta, suda ve havada yani hemen her yerde bulunan bu canlılar doğrudan hayvan­lar ve bitkiler ya da bunların artıkları (ölü organik maddeler) üzerinde yaşarlar. Birbi­rinden çok farklı yapıda olabilen mantarların biçim ve boyutları, çıplak gözle görülemeye­cek kadar küçük ilkel mantarlardan, nemli orman ve çayırlarda yetişen şapkalı mantarla­ra kadar değişir. Çürük meyve, bayatlamış ekmek ve peynir gibi çeşitli yiyecekler ile çürümüş odun ve deri gibi bazı maddelerin üzerinde çoğalarak sarımsı ya da mavimsi yeşil renkli küf katmanı oluşturan küf mantar­ları ile ekmek ve bira yapımında kullanılan mayalar da bu gruptandır. Ayrıca, tekhücreli ilkel cıvık mantarlar, yaşlı ağaçların üzerinde rafsı katmanlar oluşturan kav mantarları ve çeşitli bitkilerde hastalıklara yol açan pas mantarları ile yanık mantarları da bu grupta yer alır.

Mantarlar çok basit yapılı canlılardır. Ger­çek bitkiler gibi kök, gövde ve yaprakları bulunmayan bu canlılar "hif" denen dallanmış ince iplikçiklerden oluşurlar. Bu iplikçiklerin oluşturdukları dokuya miselyum denir. Hifler yani mantar iplikçikleri kolaylıkla beslenebi­leceği herhangi bir ortamda örneğin bir odu­nun, toprağın ya da yiyeceklerin üzerinde hızla büyüyerek gelişir.
Eğreltiotları ve suyosunları gibi mantarlar da tohumlarla değil sporlarla ürer. Spor, üzerinde koruyucu bir örtü bulunan ve pro-toplazma içeren, çıplak gözle ayırt edemeye­ceğimiz minik bir hücredir. Çok hafif oldu­ğundan en ufak bir esintide bile uçuşarak çevreye dağılabilir. Bu yüzden dünyanın he­men her yerinde hatta Kuzey Kutup Bölgesi'nde bile havada sporlara rastlanır. Çevreye dağıldıktan sonra bir süre canlılığını koruya­bilen spor hücreleri nemli bir yüzeye kondu­ğunda gelişerek hif oluşturur.

Nasıl Beslenir?

Mantarlar klorofil içermedikleri için fotosen­tez yapamazlar yani bitkiler gibi kendi besin­lerini üretemezler (bak. bitki). Bunun yerine besinlerini dış kaynaklardan başka bir deyişle bitki ve hayvanlarca üretilmiş organik madde­lerden sağlarlar. Bunun için çevredeki besinleri dönüştürürler. Bitkisel ve hayvansal artıklar gibi ölü organik maddeler üzerinde yaşayan mantarlara çürükçül, doğrudan canlı bitki ya da hayvanlardan beslenen mantarlara ise asa­lak mantarlar denir. Örneğin, şapkalı mantar­ların çoğu çürükçül, tarım ürünlerine büyük çapta zarar veren pas mantarları ise asalaktır. Bir de suyosunlarıyla birleşerek ortaklaşa bir yaşam sürdüren mantarlar vardır, bu ortakya­şar canlılara liken adı verilir

Mantarların sporları ya doğrudan hifler üzerinde ya da özel sporkeselerinde oluşur. Bunları taşıyan yapıya yani spor üreten or­ganlara da sporofor denir. Örneğin, şapkalı mantarların şemsiyeye benzeyen organları aslında bir sporofordur. Eğer, yenebilen yani zehirsiz bir şapkalı mantarın şapkasının altına bakacak olursanız merkezden çevreye doğru ışınsal olarak yayılan yan yana dizilmiş ince levhacıklar görürsünüz. "Lamel" denen bu levhacıkların üzerinde yeni mantarlar üretebi­lecek milyonlarca spor hücresi bulunur.

Mantar yapısı ve gelişimi nasıl olur?

Bu gün dünyada nereye bakarsak bakalım, bir mantar türü yaşamaktadır. Toprakta, suda ve havada yaşayan bu canlılar, hayvanların ve bitkilerin ya da artıkların üstünde yaşarlar. Gözle görülmeyen çok küçük mantarlardan, büyük şapkalı mantarlara kadar farklı türleri de vardır.  Bayatlamış ekmek, peynir ve salça gibi ürünlerde çoğalarak, yeşilimsi sarı ya da mavi küf katmanları oluşturan mantarlar ile bira ve ekmek yapımında kullanılanlar aynı soydandır. Ayrıca ağaçlar üstünde raf şeklinde olanlar, çeşitli bitkilerde hastalıklara neden olan pas mantarları, yanık mantarları da bu grubun mantarlarıdır. Mantar, yapı olarak basit bir bitkidir. Yapısı genellikle ince ipliklerden oluşmaktadır. Bunlara hif denilmektedir. Hifler, yani mantar iplikleri kolaylıkla besleneceği bir ortamda hızla yayılır ve büyürler. Eğreltiotları ve suyosunları gibi mantarlar da tohumla değil sporları ile ürerler. Çevreye dağıldıktan bir süre sonra, nemli bir yüzeyde tutunduklarında gelişerek, hızla hifler oluşmaya başlar.

Mantarların Sınıflandırılması

Mantarlar yapısal gelişmişliklerine göre ve giderek sporlarını oluşturma biçimlerine göre sınıflandırılırlar. Ayrıca büyüklüklerine göre de ikiye ayrılırlar. Çıplak gözle görülebilenler, yani büyük mantarlar (macrofungi) ve mikroskopik olanlar (microfungi).

Mantarlarla ilgili diğer yazılarımızda ele alacağımız mantarlar işte bu büyük mantarlardır. Esas olarakta biçimleri şemsiyeye benzeyen, sapı (ayağı, gövdesi) ve sapının üstünde de bir şapkası olan mantarlardan onlarca yazıda daha bahsedeceğiz. Bu mantarlara literatürde “Şapkalı Mantarlar” adı da verilmektedir.

Öte yandan, mantarları tanımak için değişik pratik şemalar veya çizelgeler yapılmaktadır. Mantarları pratikte global olarak belirlemekte oldukça yardımcı olan böyle bir şemayı, mantarların sınıflandırılması bölümüne koyduk.

Bildiğiniz gibi bizim mantar olarak topladıklarımız mantarın meyveleridir. Mantar esas olarak yer altında yada kütük veya benzerlerinin içinde yaşayan ince iplikçiklerden oluşur (miselyum). Miselyum çoğu kez bir yıldan uzun ömürlüdür. Ancak meyvelerinin çoğu birkaç gün/hafta ömürlü olurlar.