Yanıklar 3

Doğrudan ateş ya da yüksek ısı veren fiziksel, kimyasal etkenlerin karşılaşması sonucu yanıklar oluşur. Bu etkenler ateş, elektrik, güneş, sıcak su, yağ, kimyasal maddeler, sıcak metal cisimler olabilir. Yanık; vücutta genel bozukluklar meydana getirmesi, hastaya olan aşırı hasarı ve meydana gelen psikolojik yönlerinin yanında, aileye yüklediği masraf ile de büyük bir felaket olarak karşımıza çıkar. Ülkemizde elektrik yanıkları çok sık görülmektedir. Sıcak su yanıklarından kaynaklanan ölüm de oldukça sık görülür. Sıcak su ile haşlanmalara çok küçük çocuklar yakalanmaktadır. 3 -14 yaş arası çocuklarda ise alev ve elektrikle olan yanıklar fazla görülmektedir. Yanıklar küçük bir alanda ve yüzeysel ise kendiliğinden iyileşme olasılığı çok fazladır. Elektrik yanıklarında direkt ısınma sonucu dokularda hasar meydana gelir. Akımdan oluşan enerji dokulardan geçerken cilde girdiği ve çıktığı noktalarda çizgili kas ve kan damarlarında doku ölümlerine yol açar. Yanan bölgedeki damarların geçirgenliği bozulur ve sıvı kaybolur. Yanıklı bir insanda ilk 8 saatte sıvı kaybı fazla olur, 48 saatte sıvı kaybı az olur. Yanıklı şahıs daha büyük ise sıvı kaybı fazla olur ve hastanın şoka girmesi daha kısa bir zaman alır. İleri derecede yanıklı bölgede bakteriler üremeye başlar. Yanıkta ortaya çıkan ölü dokular mikroplar için çok iyi bir beslenme yeridir. Yanıklarda mikropların vücuda yayılması en sık görülen ölüm sebebidir.

Yanığın Derecelendirilmesi

Yanıkların sebebi ne olursa olsun, derinliğinin tayin edilmesi gerekir. Bu da derecelendirilmeyle yapılmalıdır.

Birinci Derece Yanık Derinin üst tabakaları yanmıştır. Deri bütünlüğü bozulmamıştır. Ve deride su toplanmaları yoktur. Deride sadece kızarıklık vardır.

İkinci Derece Yanık Derinin üst katları yanmıştır. Deri kızarır ve kabarcıklar oluşur. Bu yanıklar genellikle ağrılıdır.

Üçüncü Derece Yanıklar Alt tabakalarla birlikte (yağ, kas, kemik, sinirler) tüm deri tabakası yanmıştır. Yanık sahası kemiğe kadar inen bir derinlikte olabilir. Bu tür yanıklar ağrılı olabileceği gibi sinirlerin ölmesinden dolayı ağrı duyulmayabilir de. (Bu tür yanıkta komplikasyon olarak büzülmeler görülür.)

Yanık Genişliğinin Tayin Edilmesi

Yanık bakımına ve tedavisine yön verilmesi için yanık yüzdesi hesaplanır. Yanık yüzdesinin hesaplanmasına dokuzlar kuralı denir. Bu kurala göre;
Kolun bir tanesinin yüzeyi % 9
Göğüs ve karın ön kısmı % 18
Göğüs ve karın arka kısmı % 18
Baş ve yüz % 5
Bacağın bir tanesi % 18
Genital organ % 1
Yanık yüzeyin vücut yüzeyine olan oranları yukarıdaki gibi değerlendirilerek hastaya verilecek sıvıların hesaplanması yapılır. Yaruk yüzdesi % 20'nin üzerinde ise hastanın hayatı tehlikededir. Yapacağımız iyi bir bakınıla yanık oranı fazla olsa bile ölüm oranı oldukça azalır.

GİYSİLERİN TUTUŞMASI

Giysileri tutuşan bir kişi ölüm korkusu içinde olur. Bu korku onun paniğe kapılmasına neden olur. Panikte olan kişi bulunduğu yerden koşarak ayrılmak ister. Kazazedenin koşması alevlenmeyi arttırır.
İlk yardımcı, yanmakta olana arkadan yaklaşmalı ve battaniye, palto gibi şeyler örterek alevi n hava ile temasını kesmelidir. Hava ile teması kesilen yüzeyin yanması sona erer.
İlk yardımcı kazazedeyi ayakta tutmamalıdır. Telkin ederek kazazedenin yere yatması sağlanmalıdır. Aksi taktirde alevler yukarı doğru ilerler, kişi toprağa veya yere yatırıldığında yanan yüzeylerin yanması sona erer ve alevlerin etkisi ortadan kalkar. Kazazedenirı yanmasını önlemek içirı üzerine su veya başka söndürücü maddeler atılabilir.
(Naylon veya benzeri yanıcı maddelerle alevleri söndürmeye kalkışmayınız.)

YANIKLARDA ŞOK VE BELİRTİLER

Bakımı geciktirilen yanıklı hasta, çok hızlı bir şekilde şoka girebilir.
Şok Belirtileri:
• Hastada ileri derecede susuzluk hissi
• Kusma, bulantı
• Huzursuzluk, ajitasyon
• Böbrek fonksiyonlarında azalma, hipotansiyon
Yanıklı bir hastanın bakımı yapılırken bu belirtilere dikkat etmek gerekir. Eğer hastada susuzluk hissi oluşmaya başlarsa, kusması yoksa ağızdan ılık, tuzlu sıvılar vererek şoka sokmadan yanıklının bakımına devam edilmelidir.

YANIKLARDA İLK YARDIM

Birinci Derece Yanıklarda
• Yanan bölgeyi soğuk suya tutunuz. Bu şekilde 10 dakika tutulmalıdır. Ağrı devam ediyorsa soğuk suya daha uzun tutunuz.
• Yanan bölgedeki bilezik, yüzük, saat gibi şeyleri çıkarınız.

İkinci Üçüncü Derece Yanıklarda

• Kazazedeyi sırt üstü yatırınız. Yanan yerin zemine değmemesine dikkat ediniz .
• Yanık bölgenin yüzeyi genişse karbonatlı ılık suya batırılmış bez ya da çarşaf örtün. (Bir çorba kaşığı karbonat bir litre ılık suya ... ) Eğer bunu yapamıyorsanız bu işlemi soğuk suyla yapabilirsiniz.
• Bu tür yanıklarda yanık bölgeyi hava almayacak şekilde streç filme sarıp kazazedeyi acil olarak hastaneye sevk edebilirsiniz. • Kaynar su ile ıslanan giysileri dikkatlice çıkardıktan sonra ilk yardımı yapınız.
• Kabarık şişlikleri deşmek, yanık deri parçalarını çıkarmak, yanıklarla oynamak çok yanlıştır.
• Yanıklara merhem, yağ gibi maddeler sürmeyin.
• Hastaneye sevki uzun zaman alacak vakalarda yanıklı, su (plazma) kaybeder.
Kusma ve bulantısı olmayan ve şuuru yerinde olan yanıklılarda su kaybını azaltmak için ağızdan ılık tuzlu su veya tuzlu, sıvılı besinler verilir.
Ağız Yanıklarında ilk Yardım

Sıcak bir maddenin içilmesiyle, kimyasal bir maddenin solunmasıyla meydana gelir. Ağız yanıkları çok ciddidir. çünkü ağızda bulunan dokular hızla şişerek soluk yolunu tıkayabilir.
Belirtilen:
Yanık bölgesinde ağrı, ağız mukozasında tahribat görülür. Kazazedede solunum güçlüğü, şuur kaybı ve şok görülür.
İLKYARDIM:
• Kazazedeyi telkin ederek sakinleştirin.
• Hastanın şuuru yerinde ise ararlıklada yudum yudum su verin.
• Kazazede baygın ise solunumu kontrol altına alın.
• Vakit kaybetmeden hastaneye sevk edin.

Kimyasal Yanıklar

Bazı maddelere karşı derinin alerjisi olabilir. Böyle durumda deri kimyasal maddelerle temasa geçince zarar görür. Kimi kimyasal maddeler deride etkisini gösterdikten sonra içeriye nüfuz ederek ağır tahribata neden olur.
Ayrıca evde kullanılan güçlü çözücü ve temizleyiciler (tuz ruhu gibi) vücuda aşırı temas ettiği zaman deride yanık.lara ve yaralara sebep olabilir.
Belirtilen:
Deride yanıklar, kızarıklık, kavlama ve dökülme görülebilir.
Amaç:
Kimyasal maddeler kazazedeye fazla zarar vermeden kazazedeyi hastaneye sevk etmek.
İLKYARDIM:
• Akan suyla kimyasal madde bulaşan yeri yıkayın (en az 20 dakika yıkayın). Sert tazyikli suda yıkamayın. (Kimyasal madde başka dokulara ulaşabilir.)
• Kimyasal madde bulaşan giysileri, takıları çıkarın.
• Kazazedeyi acil olarak hastaneye sevk edin .

Gözlerde Kimyasal Yanıklar

Gözler kimyasal maddelerden hemen etkilenebilir. Bu maddeler yara yapıp, kişiyi körlüğe kadar götürebilir.
İLKYARDIM:
• Kazazedenin etkilenen gözünü tazyiksiz akan temiz suyun altına tutunuz. Gözden akan su temiz göze değmeden, başka dokulara da bulaşmadan akıp gitmelidir. (Temiz gözü korumak için bir bezle kapatıp kimyasal madde bulaşan gözü yıkamalıdır.)
• Kimyasal madde bulaşan gözü yıkadıktan sonra temiz bir bez koyup kapayınız.
(Kalın sargı veya bez kullanın.)
• Hastayı acil olarak bir sağlık kuruluşuna sevk ediniz.
İLKYARDIM:
• Kazazedeyi gölge bir yere alıp üzerine soğuk suya batırılmış bez örterek yanık bölge serinletilmelidir.
• Yanık 2. ve 3. derecede ise önceki konudaki gibi ilk yardım uygulanır.
• Hastaya ara ara su verilmeli ve kazazede hastaneye sevk edilmelidir.

Güneş Yanıkları

Derimize direkt gelen güneş ışınları deri yüzeyinde kızarıklık ve döküntü oluşturur. Güneş yanıkları aşırı derecede ağrılı, şişliklere kadar varan yanıklar oluşturur.
Kapalı havada hava bulutluyken, hatta güneşte kayak yaparken bile ultraviyole ışınlarının etkisi ile yanıklar görülebilir.
Belirtileri:
• Deride kızarıklık, duyarlılık, kabarma görülür.
• Deri aşırı derecede sıcaktır.