Kronik Enterit,Enterokolit ve Gastroenterkolit Tedavisinde Beslenme ve Hayati Rejim

KLİNİK BİLGİLER

Kronik enterit, enterokolit ve gastroenterkolit'in karakteristik vasfı, ince ve kalın bağırsak ve mide duvarlarında iltihaplanma dejeneratif tebeddülatın vukua gel. mesi ve sindirim ve gıdaların emilmesindeki bozukluk lardır. Bundan dolayı albumin, yağ, karbonhidrat, vitamin ve madeni maddelerin mübadelesi bozulur. Karaciğer, mide ardı bezler, iç salgı (endokrin) sisteminde vs. de değişiklikler meydana gelir.

Kronik enteritin ana belirtileri, kronik ishal, karın şişliği, ağırlık, bağırsak gurultusu, karın şişmesi, genellikle göbek etrafında karın sancıları peyda olur. Gıda maddelerinin fena' kullanılmasından muannid şekilleri zuhur eder ve hasta hızla zayıflar.

Kronik enterit ve enterokolitin en karakteristik vasEI süt ve bazı başka maddelere karşı mütehammil olmamasıdır. Süt alındığında karın şişmesi, bağırsaklarda gaz oluşumu, ağrı ve ishalli dışarı çıkmalar çoğalır.

BESİN MADDELERİNİN SEÇİMİ

1. SÜT VE SÜTLÜ MADDELER

Müsaade Edilenler: Taze yapılmış veya diyetik ek-şimik, taze mayalanmış peynir, tuzu alınmış inek peyniri, 24 - 48 saatlık mayalı kefir.

Sınırlananlar: İnek sütü veya yağı alınmış süt. (su, hafif rize çayı, veya hafif kahve, veya unlu bulamaç şeklinde, yulaf içi.. karabuğday. nişasta, irmik, pininç ve saire karıştırılarak), ayran, taze mayalanmış yoğurt, asidofil süt, yoğurt, kaşkaval, «gravier» peynir, diyetik peynir, düşük yağlı kaymak % 12 yağlı.

Yasaklananlar : Tamyağlı inek sütü, tamyağlı koyun. manda ve keçi sütü, koyun, manda veya karışık tamyağlı kaymak, peynir suyu, lor, tuzlu salarnuralı beyaz koyun peyniri, kaşkaval, «rokfor» peynir, buğulu ve eritilmiş peynir.

2. ET VE ETLİ MAMULLER

Müsaade Edilenler: Sinirsiz. zarsız ve kıkırdaksız kğrpe etler- dana, gevrek sığır eti, kuzu, ev tavşanı, kaynatılmış, ıskara veya fırında kızartılmış, (iki kere kıyılmış püre, puding, sufle şeklinde), kuş eti- genç tavuk, piliç, üveyik, bıldırcın, tokat tavuğu, (derisiz, pirinçli sufle şeklinde) pelte ve pelteli mamuller, pelteli yi yecekler iltihaplı bağırsak duvarlarına çok elverişlidir. koyu et suyu kuzu ayaklarından (paça) da bu meyandadır.

Sınırlananlar : Yağsız sığır eti, bazı av hayvanları-az evvel öldürülen çil, diyetik- kuş ve sığır etinden yapılmış salarnlar, diyetik kuş ve dana etleri.

Yasaklananlar ; Yağlı ve kart etler- yağlı sığır ve koyun etleri, kızartılmış etler, acılı soslu etler, yağlı ev ve suda yüzücü kuşlar- kaz, ördek, yabani ördek, yağlı tavuk, koyu ve yağlı et suyu, etli konserveler, et konserveleri, şarküteri, tuzlanmış etler.

3. BALIK VE BALIKLI MAMULLER

Müsaade Edilenler: Yağsız tatlısu balıkları- tatlısu kefalı, beyaz balık, tekir, alabalık. yağsız sazan, turnabalığı, kızılkanat. çin sazanı- kaynatılmış, kızartılmış, ezilmiş veya un halinde.

SınırlananIar: Yağsız taze deniz veya okyanus balıkları- ilkbahar uskumrusu, karas, safrid, kefal, sayda, kılıç, kalkan, pisi.

Yasaklananlar: Çok yağlı dere ve deniz balıkları-yağlı sazan, som, mersinbalığı.. morina, yılanbalığı, palamut, torik, ton, sonbahar uskumrusu, lüfer, safrid, kanada uskumrusu, havyar, balık olmayan deniz ve okyanus ürünleri- midye, istiridye, karides, ahtapot, özel soslu balık konserveleri, domates soslu veya acılı soslar (sardalya, sayra, şprot, balık kahvaltı vs.), tuzlu balıklar- hamsi, ringa, palamud, taze tuzlanmış uskumru, koyu balık peltesi, balık ezmesi, buğulanmış balık, kurutulmuş balık, yunus balığı eti, ahtapod, salarnuralı balıklar.

4. YUMURTA VE YUMURTALI MADDELER

Müsaade Edilenler: Yumurta akı, rafadan pişirilmiş yumurta, omlct ve suflet, yumurta akından krem karameL, kartopu.

Sınırlananlar : Yumurta sarısı.

Yasaklananlar : Suda sert pişirilmiş yumurta, bayat yumurta, yağlı omlet, kızartılmış yumurta, mayonez, ördek ve. kaz yumurtası

5. YAĞLI MADDELER

Müsaade Edilenler: Taze inek tereyağı, rafine ed il memiş nebati yağlar - zeytin, mısır, susam, ayçiçeği

Sınırlananlar: Rafine edilmiş salatalık nebati yağlar- ayçiçeği olio.

Yasaklananlar: Koyun ve sığır iç yağı (donyağı), margarin, ördek, kaz ve tavuk yağları. balık vaüları

6. SEBZE VE SEBZELİ KONSERVELER

Müsaade Edilenler: Körpe ve taze sebzeler (haşlanmış, buğulanmış, fırında kızartılmış veya püre şeklinde), patates (kaynatılmış, az inek yağı ve süt karıştırılarak püre şeklinde patates), havuç- kaynatılarak çiğ, ince rendelenen kabak, baharat ve az yağ ilavesiyle, ve limon suyu sıkılarak yapılan çorba, kabak- pişirilmiş veya kızartılmış, karnibahar, sterilize sebze konserveleri, kaba sellulozlu olmayan sebzeler, yeşil bezelye, terbiyeli püre, sebzeli çocuk sebze püreleri, tuzu alınmış zeytin.

Sınırlananlar: İyi olgun taze domates- günde 100• 150 g dan fazla olmamalı, bamya, kızartılmış biber, kayna tılmış kırmızı pancar, taze natürel sebze suları, körpe ve taze kıvırcık ve marul salatası (ihtiyatlı).

Yasaklananlar : Çiğ sebze yaprakları, salata, marul, hıyar, kereviz, karahindiba, enginar, beyaz ve kırmızı lahana, turşu lahana, turp, alabaş, aspara, yeşil fasulye, yeşil soğan, ıspanak, kuzukulağı, labada, ısırgan, patlı-can, taze biber, gamba biberi, kızartılmış patates, her türlü turşu, salarnuralı sebze konserveleri, hıyar turşu su, yağlı salata, mantar, kuru fasulye, bezelye, nohut, soya, bakla.

7. MEYVE VE MEYVE KONSERVELERİ

Müsaade Edilenler: Başlıca pişirilmiş meyvelerelma, ayva, bazı taze meyveler-e- servis yapılmadan evvel rendelenmiş elma,' çilek, çobanüzümü, muz, portakal, mandalin, greyfurt, nar?, güvem? (başlıca çiğ, veya sulandırılmış taze meyve suları), sulu armutlar, kabak, kuş burnu, pektin, muşmula?

Sınırlananlar : Kavun, sterilize komposto, tatlı rneyve suları (sulandırılmış olarak), kabuk ve çekirdeksiz üzüm, sterilize meyve konserveleri, şekerli ve şekersiz

Yasaklananlar: Karpuz, kayısı, ahududu, böğürtlen, frenküzümü, sert cinsten armut ve elma, ham ve az olgun meyveler, çekirdekLi meyveler (özellikle çekirdeksiz ve kabuksuz kompostolar), kurutulmuş meyveler- hurma, incir, kuruüzüm, bardakeriği, kayısı, badem, ceviz, fındık, fıstık, kestane kabak ve ayçiçeği çekirdekleri, susam, haşhaş tohumu

8. EKMEK VE EKMEK MAMULLERİ TAHIL VE HAMURLU MAMULLER

Müsaade Edilenler: Peksimetler, kızartılmış ekmek, bayat beyaz ekmek, francala, has unlu çörekler, sodalı çörekler, türlü bisküviler, pirinç, pirinç unu, pıirinç suyu, keşkek, yulaf içi, nişasta, yumurtasız makarna mamulleri, has buğday ve mısır unu, ekmekli kahvaltı-ve viyana çörekleri ve gevrekler.

Sınırlananlar: Tereyağından yapılmış bisküviler, pideler.

Yasaklananlar: Buğday veya çavdar ve buğdaylı ekmek, çavdar ekmeği, yumuşak veya iyd pişmemiş ekmek, tip ekmek, paskalya çöreği ve simitler, bisküvi türleri, vafla.

9. ŞEKER, ŞEKERLEME VE TATLICLIK MAMULLERİ

Müsaade Edilenler: Jöle ve tatlılar, özellikle ayva, kızılçık. çobanüzümü, kuşburnu ve başka büzücü tesirde meyveler, reçeller, kuşburnu, elma marmeladı, saf susam tahini.

Sınırlananlar: Pancar ve şeker kamışından mamul şeker, saf kovan balı, glikoz- sıvı ve kristal, Irukıoz, beyaz tatlı, lokum, bonbon, susam ve ayçiçeği tahininden yapılmış helva, çikolata ve çilealata mamulleri.

Yasaklananlar: Dekstroz, levuloz, laktoz, yağlı tatlı-lar, torta, pasta, kızartılmış tatlılar- tulumba tatlısı, vs., koyu şerbetli tatlılar- baklava, kadayif, şerbetli börekler, yağlı kremalar, yumurtalı ve yağlı kremler, dondurma, beyaz kağıt helva, nurhelva, çikolata ve çikolata mamulleri.

10. İÇECEKLER

Müsaade Edilenler: Ihlamur çayı, ceviz içi perdeleri çayı, rize çayı, hafif kahve, ayva, elma kabukları çayı, kutu çobanüzümü, kuru dut meyveleri, çin tarçini, kuru dağ ve tarla çileği, kuru ayva çekirdek ve yatakları, kı-zılcık, kuşburnu ve çekirdek, anason, nane, maydanoz, haşlamaları, portakal, limon, çilek, elma suları (natürel veya sulandırılmış olarak).

Sınırlananlar: Madeni unsurları az madeni sular, günde 150 ml, olmak üzere iki defa, daha sonraları günde 4 - 5 defa yudum yudum, pipet (kamiş)le, aç karına ve küçük porsiyonlar halinde, kahve yerine çavdar, leblebi kahvesi içilmelidir.

11. BAHARATLAR

Müsaade Edilenler: Dereotu, maydanoz, vaniliya, cubrika, limon suyu.

Sınırlananlar: Tatlı kırmızı biber, domates suyu. domates püre.

Yasaklananlar: Sarımsak, hiren, acılı, sirke, kırmı-zı biber, acılı soslar, «ketpup», «tangra» ve saire, karabiber, bahar, karanfil, defne yaprağı, hindistan cevizi, tarçın, mercanköşk, zencefil, salça, şarap asidi, limontuzu.

12. MUTFAK TUZU: Hastalığın seyrine göre günde normal veya sınırlı olarak verilir.

MÜDAVİ BESLENME PRENSİPLERİ

Hastalığın ağırlığına göre az veya çok, mutlaka diyetik rejim uygulanır. Yemeklerde vitamin ve madeni maddelerce zengin olan selulüzden az bir miktar bulunması yararlıdır. Seluloz albüminleri kolaylrkla benimser, karbünhidrat ve yağlar, özellikle nebati yağlar sindiricidir.Yumuşak .olduğundan bağırsakları tahriş etmez. Yemeklerirı ayni cinsten hazırlanması aklı işi değildir, zira hastalık seyri aniden fenalaşır.

Eğer sindirim normal olursa, mutfak [şlerinde önemli tahdit gerektirmez. Hastaların aldıkları gıdaları çok iyi çiğnerneleri tavsiye .olunur. Hayvani menşeli gı-dalar albümin kaynağıdır- ekşimik, yumurta, et, balık ve başkalarından istifade edilir, bunlardan çeşitli yemekler pişirilir veya kızartılır. Buzağı, genç dana, gibi körpe hayvan etleri az hararetle çabuk pişer. Sovyet ilim adamlarına göre yağsız salarn. sucuk gibi etli maddeler, 'rafa• dan yumurta, soslar, peynir, sütlü ekşili maddeler ve sairenin kullanılmasında' mahzür olmadığını ileri sürmektedirler. Süt sınırlı olarak veya hastalığın klinik belirtnerine göre tamemiyle yasaklanır. En uygunu sütün pişirilen yemeklere katılmasıdır, bu suretle kolayca alı-nır ve ürganizma tarafından benimsenir. Meyve ve sebzeler çok miktarda selüloz elyafı ihtiva eder. Prensip itibariyle bunların kullanılması sınırlanmalıdır. Diğer taraftan vitamin ve madeni tuzlar bakımından zengin dirler. Bunun için uyumlu olan meyve sebze suları natiirel veya suIandırılmış olarak kullanılmalı, sebzeler çorba şeklinde, meyveler de komposto şeklinde alınmalı. Diyetik gıdalara meyve ve sebzenin alınmaması doğru de-ğildir, ancak en uyumlu meyve ve sebzenin iyi olgun olanları seçilmeli ve çok iyi kaynatılmalıdır

Krünik enterit, enterokolit ve gastrüenterkülit has talar için diyetik yiyecekler alttaki esaslara göre hazırlanmalı

1. Diyetik yemekler mihaniki, kimyevi ve .fiziki (termik) bakımdan uyumlu olmalı, bu şekilde bağırsak duvarlarının çabuk iyileşmesine zemin hazırlanır.

2. Hastaya her zaman çeşitli ve taze pişirilmiş verilmeli. Bağırsakların zarar göreceği, enfeksiyona maruz kalacağı ve hastalık seyrini şiddetlendirecek gibi rizikolardan kaçınılmalıdır.

3. Bazı yiyecek maddelerin hasta tarafından kabul edilemediği de hesaba katılmalı. Laktoz, maltoz, sakaroz enziminde yetersizlik (defisit) varsa, diyetik yemeklere maltoz muhtevalı süt, endustrial şeker ve mamulleri karrştmlmamalı, ayrıca kaba seluloz muhtevalı gıdalar da yemek listesinden çıkarılmalıdır.

4. Mideyi hafifletmek maksadiyle en az haftada veya 10 günde bir defa sadece çilek, elma ve saire verilmeli.

5. Organik ekşi yemekler (ekşi ve .iyi olgun meyve ve ekşi yoğurt) verilmeli.

6. Albüminler vücut ağırlığına göre düzenlenıneli. Kilogram ağırlığına günde 1 - 1,5 g veya günlük fizyolojik sınırlamaya göre günde- 80 - 100 g- bu miktar çürüklük bozukluk dipepsi halinde azaltılır 'veya büsbütün kaldırılır.

7. Diyetde yağlar en alt seviyede dir- günde 70 - 80 g, tercihan nebati yağlar alınmalı.

8. Karbonhidratlar da sınırlıdır. Vücut tarafından abuk emilerıler. genellikle şekerler- sakaroz, glikoz, fruktozdır. Günlük karbonhidrat alımı 300- 350 g, çabuk emilenler ise günde 30 - 49 gramı geçmemeli. Fermentatif dispepside karbonhidratlar diyetden çıkarılır.

9. Yemeklere helmeli maddeler katılmalı- pirinçli çorbalar, kuzu paçaları gibi.

10. Yemeklerde kafi miktarda madeni maddeler, genellikle demir muhtevalı maddeler bulunmalı. Enterit ve enterakalit hastalar demir yetersizliğinden anemik durumlara düşerler.

11. Bağırsaklarda fermentasyon ve gaz oluşumunu tahrik edici bütün gıdalar sınırlı alınmalıdır

BESİNLERİN MUTFAK İŞLERİ

Yemeklerin suda, buharda, su banyosunda, fırında, ıskara. çevirme pişiriImesine, terbiye, yoğurma ve gıda maddelerini hemogenize etmek, çeşitli püreler, meyve ve sebze soslar ve saireye müsaade edilir. Kızartma, tavada kavurma, terbiyeli, salarnuralı, sarımsaklı, türlü yahniler, acılı soslar, yağlı tatlılar yasaktır

BESLENME REJİMİ

Yemeklerden yararlanmak ve iyi hazım edilmesi için, hastaların muntazam ve mutlaka muayyen saatlarda yemek yemeleri temin edilmeli. Azar azar günde 5 - 6 öğün yemek yenmeli. Uykuya yatmadan evvel hafif bir kahvaltı yapılmalı. Akşam yemeği uykuya yatmadan 2 - 3 saat evvel yenmeli. Akşam yemeği hafif ve hazmı kolay (çeşit ekşiler, bulamaçlar, sebzeli yemekler) olmalı.

PROFİLAKSİ VE HAYATİ REJİM

Bu ıztraplar karşısında profilaksi her şeyden evvel rasyonel beslenmeye dayanır. Kronik enterit belirtilerine sebebiyet verilmeden, beslenme hatalarından kaçınmak lazımdır. Kalın ve incebağırsak, türlü dispepsi ve enfeksional bozukluklar, enfeksiöz bağırsak ve hadenterit hastalıklarının düzenli şekilde tedavi edilmesi için, çok zararlı olan alkol ve sigara kullanmaktan vazgeçme şuuruna varmak lazımdır. Bununla beraber bazı iç salgı bez hastalıkları ve maddeler mübadelesi, triotoksikoz, şeker hastalığı, podagra, oksalat diatezi ve saire gibi, bundan başka karaciğer, safra yolu ve safra kesesi vemide hastalıkları, mide ardı bezler. kalın bağırsak (spastikkolit). böbrek, kalp-damar sistemleri gibi hastalıkların da düzenli bir şekilde tedavisi şartdır. Yaşayiş ve sınai zararlarından kaçınınak zaruridir. Parazit hastalıklara karşı mücadele etmek lazımdır. Her türlü alerjik faktörlerin bertaraf edilmesi gereklidir, bunlar eninde sonunda kronik eriterit'in zuhur ve inkişafına kadar varabilir. Organizmanın ne çok sıcaklamasına ve ne de üşümesine müsaade edilmemelidir.

Hayali rejim, fizik tedavisi ve banyo tedavisi faktörlerinden istifade etmek hususu şöyle birkaç noktada hulasa edilebilir:

1. Kronik enteriti önlemek hususunda, özellikle iş ve evdeki yaşayiş tarzına önem verilmesi şarttır.

2. Hastalar yaşadıkları ve çalıştıkları yerlerde huzur ve sükün bulmalı. Hiç bir zaman münakaşa, kavga, geçimsizlik gibi durumlara müsaade etmemeleri. çalış-tıkları yerde terbiyeli, dostane münasebetler kurarak, işini rahatlıkla yapma imkanını temin etmeleri.

3. Hasta her zaman devamlı beden ıerbiyesi, sabah açık hava jimnastiği, hava banyosu, masaj, kuru veya yaş bezle vücudunu oğuşturması. ılımlı güneş banyosu vs. ilc sinir sistemini kuvvetlendirmeğe gayret sarf etmesi ve ilah ..

4. Yorgunluk vermeyecek gezinti, tenezzüh (uzun yürüyüş), seyyahat, tarla ve bahçede hafif çalışmalar yapılmalı.

5. Enteriti şiddetlendirecek gibi viruslu grip ve saire gibi hastalıklardan korunulmalı.

6. Aktif istirahata, muntazam uyku ve öğle dinlcncesine önem verilmeli.

7. Kır, yarı orman ve dağ sayfiyelerinde hava tedavisi, ılımlı güneş ve kum banyosu yapılmalı.

8. Memleketin muhtelif yerlerinde bulunan ılıcalarda kaplıca banyosu yapılmalı