Zencefil Nasıl Yetişir

Hakkında Bilgiler: Zencefilin nasıl yetiştirildiği ile ilgili makalede aşağı yer almaktadır. Zencefilin anavatanı Hindistandır, bu bölgeden diğer bölgelere yayılmıştır.
Taze kökleri sökülüp bazı uzak doğu yemeklerine katılmaktadır. Zencefil yetiştiriciliği ile ilgili makalemiz aşağıda yer almaktadır.

Bilimsel sınıflandırma
Alem: Plantae (Bitkiler)
Bölüm: Magnoliophyta (Kapalı tohumlular)
Sınıf: Liliopsida (Bir çenekliler)
Takım: Zingiberales
Familya: Zingiberaceae (Zencefilgiller)
Cins: Zingiber
Tür: Z. officinale
Binominal adı: Zingiber officinale

Zencefil, Zingiberaceae familyasına dahil bir türdür. Bu familya 24 kadar cinsi ve 300 civarında türü kapsar. Zingiber cinsi de 20 kadar türe sahiptir. Zencefil bitkisi çok yıllık yumru veya rizom köklere sahiptir. Bitki 60-90cm yüksekliğinde dik, koyu yeşil yapraklı tek yıllık sap (yalancı gövde) oluşturur. Sapları, saptan ayrılan düz kınla kaplıdır.

Gövde üzerinde iki sıralı 8-12 yaprak bulunur. Yapraklar uzun kınlı, alternat (almaşık), mızraksı, şeritsi-mızraksı, sivri uçlu, düz ve sapsız kınlı, 10-21 cm uzunluğunda, 2-2.5 cm genişliğindedir. Çiçek kümesi kökten tek başına küçük bir sap ile yükselir.

Çiçek kümesinin yerden yüksekliği 12-30 cm dir. Kınlarla sarılmış bir kafa şeklindedir.

En sondaki kın katlanarak ayrılır. Çiçek kümesi aşağı yukarı bir baş parmak büyüklüğündedir. Çiçekler küçük ve soluk sarı renklidir. Anterler çift, taçlı uzun, ince kumlu, oluklu ve boynuz şeklindedir. Ovaryum oval, üç hücreli her birinde pek çok yumurta ile iplikçik biçimli, stigma huni biçimli, sınırsal tüylü ve zirvenin hemen altında boynuz şeklinde anter vardır.

YETİŞTİRİCİLİĞİ
Zencefil ılıman ve nemli iklimlerde çok iyi şekilde yetişmektedir. Mevsimlere dağılmış olarak yıllık 2000 mm yağış ister. Bu temin edilemediği durumlarda sulama gerekir.Işığı sever ve gölgeli ortamlardan hoşlanmaz. Kültürel yetiştiriciliği deniz seviyesinden 1000 m. ye, Hindistan‘da ise deniz seviyesinden 1500 m. ye kadar olan yerlerde yapılmaktadır.

İyi drene olan, besin maddesince zengin, kumlu, killi ve çürümüş bitkisel atık içeren organik maddece zengin topraklarda çok iyi yetişebilmektedir. Toprak yapısı ve nemi rizomların şekil ve gelişimine büyük etki yapar.

Zencefilin yetiştirilmesi bir ölçüde patatese benzer.Vejetatif olarak çoğaltılır ve rizomları tohumluk olarak kullanılır. Sulamalı tarım koşullarında en uygun ekim zamanının şubat ayı olduğu bildirilmektedir. Hindistan‘da zencefil yetiştiriciliğinde; yastığa ekimlerde, yastıklar aşağı yukarı 1m eninde, 15cm yüksekliğinde ve uygun uzunlukta hazırlanır. Yastıklar arasında 50-60 cm mesafe olacak şekilde sıralanırlar. Yastıklarn arasına drenajı sağlamak amacıyla her 25 yatak arasına kanallar açılır.

Çünkü zencefil, iyi drenajlı fakat aynı zamanda uygun nemi bulunan topraklardan hoşlanmaktadır. Sıraya ekimler ise, sıra üzeri 20-25 cm., sıra arası 40-45 cm. olacak şekilde yapılmaktadır. Dikim derinliği 5 cm. kadardır. Dikim için tohumluk olarak ayrılan rizomlar 2,5-5,0 cm. uzunluğunda ve 20-25 gr ağırlığında, her birinde en az bir tane canlı göz olacak şekilde kesilir. Hektara yaklaşık olarak 1500-1800 kg tohumluk rizom dikilir.

Tohumluk, ekimden önce % 0.3‘lük mancozeb‘de 30 dakika bekletilir. Gölgede 3-4 saat kurutulduktan sonra ekim yapılır. İlk sürgünler 10-20 günde toprak yüzeyine çıkarlar. Sulama 4-10 gün arayla ve gerekli olduğu zaman yapılır. İlk dönemlerde hava sıcaklığı 32º C üzerine çıkarsa genç sürgünlerde güneş yanığı olma ihtimali vardır. Sulama genellikle sıcaklarda, bitkiyi güneş yanığı, kuraklık stresi ve su stresine sokmadan yapılmalıdır.

Gübreleme
Zencefile uygulanabilecek en iyi gübre çiftlik gübresi veya kompost gübredir. Çizelge 1‘de hektara uygulanan gübreler, uygulama zamanları ve dozları gösterilmiştir. Buna göre ekim esnasında hektara 25-30 ton kompost, 2 ton Neem küspesi (öğütülmüş tespih ağacı tohumu), 50 kg/ha P2O3 uygulanır. Ekimden 40 gün sonra 37,5 kg/ha N, 90 gün sonra ise 37,5 kg/ha N ve 25 kg/ha K20 verilmesi tavsiye edilmektedir. Ekim sırasında Neem küspesi uygulanması rizom hastalıklarının oluş yüzdesini düşürür ve verimi artırır.

KULLANIM ALANLARI
Dünya üzerinde çok eskiden beri önemli bir baharat ve tıbbi bitki olarak kullanılmaktadır. Taze veya kuru olarak tükettiğimiz zencefil Zingiber officinale rizomlarından elde edilen Rhizoma zingiberis drogudur. Bugün yetiştirildiği ülkeler dışında, özellikle ABD, İngiltere ve İskandinav ülkelerinde kullanımı olduça fazladır. 2500 yıl önce Çin‘de kullanımı; sindirime yardımcı, mide bulantısını giderici, diş ağrısına karşı, kanamayı düzenleyici, romatizmal etkili, kelliği giderici, yılan sokmalarına ve solunum düzenleyici şeklindedir. Günümüzde de geleneksel Çin tıbbında zencefil büyük önem taşımaktadır.

Hindistan‘da da geniş bir üretim ve kullanım alanı vardır. Geleneksel Hint tıbbında, pıhtılaşmayı ve kollestorolü önleyici, mafsal iltihabını tedavi edici olarak kullanılmaktadır . Arap kültüründe kullanım şekli afrodizyak şeklindedir. Ayrıca bazı Afrikalılar zencefili düzenli olarak yedikleri zaman sivrisineği uzaklaştırdığına inanmaktadırlar. Epstein-Barr virus enfeksiyonu kanser nedenleri arasındadır. Zencefilin bu virus enfeksiyonu durdurarak kanseri önlediği bildirilmektedir. Zencefilin insanlar üzerinde ki direkt etkisi, mide bağırsak sisteminde, mide bulantısını azaltıcı şekildedir.

HASTALIK VE ZARARLILARI
Kök ve Rizom çürüklüğü Yumuşak çürüklük, zencefile en çok hasar veren hastalıktır. Bu hastalık, önemli yumru kaybına neden olur. Hastalık yumrularla taşınır ve topraktan geçer. Hastalık etmeni Pythium aphanidermatum‘dur. Fakat P. myriotlum‘un da aynı zararı yaptığı bildirilmiştir. Toprak nemli olduğu zaman etken çoğalır. Genç sürgünler patojene karşı dahaduyarlıdırlar.

Enfeksiyon yalancı gövdenin kök boğazı bölgesinde başlar, aşağıya ya da yukarıya doğru ilerler. Enfeksiyon almış yalancı gövdenin kök boğazı bölgesi sulu bir görünüm arz eder. Çürüme rizomlara yayılır ve yumuşak çürüklük oluşur. Bitkilerin daha geç dönemlerinde de enfeksiyon görülür. Yapraklarda belirtiler, alt yaprakların uçlarının hafifçe sararması ile başlar. Bu sararma yavaş yavaş derece derece yaprak kınına doğru yayılır. Erken dönemlerde yaprağın orta bölümü yeşil kalır. Oysa yaprakların kenarları sarıdır. Sararma alt bölgenin ucundan tüm yaprağa yayılır. Yaprakta pörsüme, solma ve daha sonra bunu yalancı gövdenin kuruması takip eder.
Tohumluk rizomlar depolamadan önce hastalık etkisini azaltmak için 30 dakika süre ile % 0.3‘lük mancozeb ile uygulamaya tabi tutulur. Bu uygulama ekimden önce tekrarlanır. Ekim için iyi drene olan toprakların seçimi hastalığın önlenmesinde önemlidir. Durgun su bitkinin hastalanmasını kolaylaştırır. Tohumluk rizomlar hastalıksız bahçelerden seçilmelidir. Yastık başına 1 kg neem ile birlikte Trichoderma harzionum uygulanması da hastalığı engellemede yardımcı olur.

Hastalık tarlaya bulaştıktan sonra zarar gören ocakların uzaklaştırılması, yastıkların ve yastık çevrelerinin %0.3 lük mancozeb ile muamele edilmesi hastalığın yayılmasını kontrol eder.

Bakteriyel Solgunluk
Ralstopnia solanacearum‘un neden olduğu bakteriyel solgunluk tohum ve toprak kaynaklı bir hastalıktır. Sulama suları ve kültürel işlemler ile yayılmaktadır. Genç bitkilerde toprak neminin yüksek olduğu zamanlarda ortaya çıkar. Çürükler, yalancı gövdenin kök boğazı bölgesinde sulu görünümlü olarak ortaya çıkar. İlk belirgin semptomu alt yaprakların, yaprak ayalarının kıvrılması ve aşağıya doğru hafifçe sarkması şeklindedir. Bu belirtiler üst yapraklara doğru yayılır. Sararma en alt yapraktan başlar yavaş yavaş üst yapraklara doğru ilerler.

İleriki dönemlerde bitkilerde şiddetli sararma ve solgunluk belirtileri görülür. Etkiler yalancı gövdenin damarlarında koyu çizgiler şeklindedir. Hafifçe basıldığı zaman, rizom ve etkilenmiş yalancı gövde damar çizgilerinden sütsü bir sıvı salgılanır.

Yumuşak çürüklük hastalığından korunma ve önlemede en iyi yöntem kültürel uygulamalardır. Bakteriyel solgunluk için uygulanan yöntemler bu hastalık için de geçerlidir. İlaçlı mücadele için, tohumluk rizomlar ekimden önce 30 dk süre ile 200 ppm streptocycline ile muameleye tabi tutulur ve gölgede kurutulur. Hastalık tarlada bir defa görüldükten sonra bütün yataklar %1 lik borda bulamacı ile ya da % 0.2 lik bakıroksikolorid ile ıslatılmalıdır.

Yaprak Lekesi
Yaprak lekesine Phyllosticta zingiberi neden olur. Hastalık temmuz ayından ekim ayına kadar görülür. Hastalık, bitkilerde su ile ıslanmış gibi lekeler halinde başlar daha sonra çevresi kahve rengi olan beyaz beneklere ve sarı lekelere dönüşür. Lezyonlar genişler nekrotik lekeler oluşur. Hastalık, aralıklı olarak devam eden yağışlarla artar. Bitkilerin ışığa maruz kalan yerlerinde şiddetlenir. Hastalık %1 lik borda bulamacı ya da % 0.2 lik mancozeb ile kontrol edilebilir.

Nematod
Meloidogyne spp., Radopholus similis ve Pratylenchus spp. Zencefil yetiştiriciliğinde karşılaşılan en önemli nematodlardır. Bodurlaşma, kloroz, zayıf sürgün ve yaprak nekrozları en yaygın yeşil aksam belirtileridir. Kök yumruları ve yaralar karakteristik olarak gözükür. Rizomlarda çürümeye neden olur. Bulaşık rizomlar; kahverengi, en dıştaki dokularda sulu görünüştedir. Rizomlara nematod bulaşması rizom çürüklüğü hastalığını hızlandırır. Nematod ile bulaşık rizomlar, 50ºC sıcaklıktaki su ile 10 dakika muamele edilerek ari hale getirebilir.

Zararlılar
Yalancı sürgün kurdu Conogethes punctiferalis gövde içine girer ve iç dokuları yer. Zararlı ile gövdenin yaprakları sararır ve kurur. En önemli semptomu gövdelerin üzerindeki galerilerin varlığı ve galeri deliklerinden dışarı atılan atıklar, solmuş ve sararmış merkezi sürgünlerdir. Zararlının kanat açıklığı 20 mm kadar olup, kanatlar turuncu sarı renkte ve küçük siyah beneklidir. Larvalar son dönemlerinde açık kahve renkte ve seyrek kıllıdır. Böcek populasyonu Eylül-Ekim aylarında artar.

Sürgün kurduna % 0.1 lik malathion, % 0.075 monocrotophos veya % 0.3 lük Dipel (Basillus thuringiensis ) ile Temmuz-Ekim ayları boyunca 21 günlük aralarla uygulama yapılır. Uygulama, böcek zararının ilk belirtileri, gövdedeki en üst yaprakta görüldüğü zaman başlatılmalıdır. Entegre mücadele, Temmuz- Ağustos ayları boyunca yeni bulaşmış gövdelerin toplanması ve imhası, Eylül-Ekim ayları boyunca da % 1 lik malathion (bir aylık ara ile) uygulanarak yapılır.
Rizom Böcekleri Rizom böcekleri Aspidiella harfii rizom bulunan tarla ve depolarda bulunur. Erişkin böcekler daire şeklinde aşağı yukarı 1 mm çapında hafif kahve renginden griye doğru ve kabuk bağlamış şekilde rizomların üzerinde bulunurlar. Rizomların üzerinde aşırı çoğaldıklarında, rizomların öz suyunu tüketerek onların büzülmesine ve filizlerinin kurumasına sebep olurlar. Epidemi durumunda depolamadan ve ekimden önce % 0.075 lik quinalphos materyali ile 20 dakika muamele edilmelidir. Şiddetli bulaşık rizomlar depolama öncesi uzaklaştırılmalıdır.

Minor zararlılar
Udaspes folus‘un larvaları yaprağı yuvarlar keser ve sürgünleri katlayarak yerler. Yetişkin orta boy kelebekler kahverengimsi siyah renkte kanatlı ve beyaz beneklidir. Larvalar koyu yeşildir. Epidemi durumunda % 0.1 lik carbaryl veya % 0.05 lik dimethoate sprey şeklinde sıkılır. Köklerdeki larvalar rizomları kolaylıkla yerler. Köklerin ve gövdenin taban kısmının sararmasına ve sürgünlerin solgun olmasına neden olur. Kontrolü ise toprağı % 0.075 lik chloropyriphos ile ıslatarak yapılır

HASAT
Zencefilin hasadı ve ürünün işlenmesi yoğun iş gücü gerektirir ve patatesin hasadına benzerlik gösterir. Sebze olarak tüketilecek ürünün hasadı 6 ay içerisinde olabilir. Kuru ürünün hasadı ise ekimden yaklaşık 8 ay sonra yapılır. Eğer sulu tarım şartlarında yetiştiricilik yapılıyor ise hasattan üç hafta öncesinden sulama işleminin kesilmesi önerilmektedir (Hepperly, 2004). Hindistanda hasat rizomlara zarar vermeyecek şekilde belleyerek yapılmaktadır. Rizomların üzerinde bulunan toprak, sap ve benzeri bitki kısımları rizoma zarar vermeyecek şekilde temizlenir.

Taze zencefil olarak tüketilecek rizomlar ayrılır, iyice yıkanarak güneşte bir gün boyunca kurutmaya bırakılır. Kuru olarak hazırlanacak olan materyal ise 6-7 saat boyunca suda bekletilir. Daha sonra üzerinde bulunan yabancı maddeler ovularak temizlenir. Sudan çıkarılan rizomların üzerinde bulunan fazlalık kabuk sıyrılır. Bu işlem yapılırken rizoma zarar vermemeye önem gösterilir. Temizlenen rizomlar bir hafta boyunca güneşte kurumaya bırakılır. Büyük işletmelerde veya toplama yerlerinde ürün tekrar yıkanır ve kısa süreli olarak sıcak su ile muamele edilir. Böylece rizomlar mantar, bakteri ve diğer zararlılardan temizlenir. Daha sonra büyüklüklerine göre boylama yapılır.

Tohumluk Rizom Saklama
Tohumluk amacıyla saklanacak olan rizomlar, hasattan hemen sonra ayrılır. Bu ayrılma işleminde hastalıksız ve sağlıklı sürgün gözü olanlar tercih edilirler. Rizomlar % 0.075 lik quinalphos ve % 0.3 lük mancozeb solüsyonu ile muamele edilir. Daha sonra 30 dakika gölgede kurutulur. Tohumluk rizomlar, tohumlukların muhafazası için hazırlanmış uygun yerlerde saklanır. Muhafaza esnasında 21. günde rizomlar kontrol edilir. Büzüşenler ve hastalıkla bulaşık olanlar ortamdan uzaklaştırılırlar. Bu kontrol ara ara tekrarlanır. Kaynak: Hacer KAPLAN

KULLANIM ŞEKİLLERİ
Zencefil Çayı: Zencefil çayı yapmak için, 2.5 cm uzunluğundaki taze zencefil kökü dilimlenir ya da toz haline getirilmiş şekilde kullanılır. Değirmende inceltilmiş yarım tatlı kaşığı zencefil, bir bardak dolusu soğuk suya eklenir, hafif ısıda kaynama derecesine kadar ısıtılır, 5-6 dakika hafif ısıda kaynatılır ve süzülür. Gerektiğinde bir bardak taze demlenmiş çay, yarım limon suyu sıkıp, balla tatlandırılır ve soğutulmadan içilir. Günde 1-2 bardak yeni demlenmiş çay içilmesinde sakınca yoktur. Çay özellikle sindirim sistemi şikayetlerinde tercih edilmektedir.

Tentür
D2‘den D6‘ya kadarki herhangi bir seyrelti ile zencefilin tentürü hazırlanır. Öncelikli kullanım alanları, sindirim problemleri, astım, idrar yollarına ait şikayetlerdir. Sürekli veya ihtiyaç duyulduğunda, günde 2-3 kere, 10-15 damla, yarım yemek kaşığı ılık suya eklenip içilir.

Baharat
Zencefil öyle bir bahattır ki, mide ülseri olanlar dahi rahatlıkla kullanabilirler. Çorbalara, hazmı kolaylaştırması için ızgara etlere, her türlü peynire, sebzelere, meyve salatalarına, pilavlara, keklere ve pastalara zencefil ihtiva eden baharatlar rahatlıkla katılabilir. Zencefilli baharatlar, en çok afrodizyak etkisinden dolayı tercih edilmektedir.

UYARILAR
Heparin, warfarin ve aspirin gibi kan inceltici ilaçlarla beraber Zencefil kullanılmamalıdır. Çünkü, aynı zamanda tromboksan sentetazın kuvvetli bir inhibitörü olan Zencefilin uzun süreli kullanımında kanama zamanı uzayabilir. Hamilelik dönemindeki uzun süreli kullanımı hariç (Kısa süreli olarak hamilelik bulantılara karşı kullanılabilir), bilinen herhangi bir yan etkisi yoktur.