Yüksek Arteryal Kan Basıncı (Yüksek Tansiyon) Da Müdavi Beslenme ve Hayati Rejim

KLİNİK BİLGİLER

Yüksek tansiyon birçok hastalıkların belirtisi (kronik glomerulonefrit, piyelonefrit, endokrin vs. hastalıklar) veya hipertoni hastalığının başlangıç gelişimi olabilir

Hipertonik hastalık birkaç safhada gelişir. Birincisi nevrojen safhası olup buna profilaksi tedbir, hayati rejim ve müdavi beslenme tesirlidir. Bundan sonra geçici devre gelir. Bu devre de tedaviye yatkındır. En son üçün ü devre gelir, ki ihtilatlarla doludur. Bu devrede tedavi çok zordur. Diyetik beslenme de sıkıcıdır

BESİN MADDELERİNİN SEÇİMİ

1. SÜT VE SÜTLÜ MAMULLER

Müsaade Edllenler : Diyetik ekşimik, taze mayaları-mış peynir, inek veya keçi peyniri (en iyisi tuzu alınmış salamura peyniri), diyetik peynir, az yağlı veya yağsız süt veya peynirden günde 400 g kadar, şekerli yoğurt.

Sınırlananlar: Kefir, asidofil süt ve pasta, ayran, tuzu alınmış inek peyniri (peynirin tuzu şu şekilde alınır: ince dilimler halinde sıcak suya konur ve 12 - 24 saat bekletilir), taze kaşkaval, tatlı ve ekşice kaymak % 12 yağlı.

Yasaklarıanlar : Tam yağlı koyun ve manda sütü, salammalı koyun veya karışık beyaz peyrıir, kaşkaval, peynir «rokfor», hollanda v-e isviçre peyniri, % 45 yağlı tatlı ve ekşi kaymak, peynir suyu (sodyum ve kalsiyum tuzlarınca zengin).

2. ET VE ETLİ MAMULLER

Müsaade Edilenler: Körpe ve yağsiz etler- buzağı, gevrek sığır, kuzu, oğlak, ev tavşam (evvela kaynatılarak ekstrakt maddeler çıkarılır ve atılır), kuş etleri- piliç, üveyik, genç tavuk, genç horoz, tokat tavuğu, japon bıldırcını, hindi.

Sınırlananlar: Yağsız etler.

Yasaklananlar: Kıkırdaklı, zarlı ve sinirli kart ve yağlı etler, yağlı kuşlar- kaz, ördek, kart tavuk, horoz, yağlı hindi, konserve etler ve kolbaslar, sakatat, av etleri.

3. BALIK VE BALIK MAMULLERİ

Müsaade Edilenler: Yağsız dere ve deniz balıklarından taze olanlar- morina, beyaz balık, yağsız sazan, tatlı su kefalı, alabalık. çiga, turnabalığı, kalkan, karagöz, kefal, hek, sayda, kambala, ilkbalıar uşkumru ve ilkbahar safridi (haftada 2 - 3 defa günde 100 - 150 g kaynanlarak ekstrakt maddeler atıldıktan sonra).

Sınırlananlar: Balık olmayan deniz ve okyanus ürünleri- midye, istiridye, karides, yengeçler, ıstakoz, ahtapodlar.

Yasaklananlar : Yağlı deniz ve dere balıkları- sam, morina, estera, alabalık. yılanbalığı. ton, torik, palamud, sonbahar uskumrusu, sonbahar safridi, sonbahar lüferi, çiroz, tuzlanmış ve tütsülü balıklar- ançüez balığı, lakerda, hamsi, sasa, uskumru, tütsülü palamud, kuru uskumru, taze tuzlanmış uskumru, havyar-e- kara ve kırmızı ve tarama, balık konserveleri, balık kahvaltı ve balık ezmeler.i.

4. YUMURTA VE YUMURTALI MADDELER

Müsaade Edilenler: Yumurta akı.

Sınırlananlar: Haftada 2 - 3 adet bütün tavuk yumurtası.

Yasaklananlar: Yumurta sarısı, toz yumurta, mayonez, kızartılmış yumurta.

5. YAGLI MADDELER

Müsaade Edllenler : Salatalık nebaıi yağlar- mısır, ayçiçeği, zeytin, susam, fıstık, soya.

Sınırlananlar: Taze inek tereyağı.

Yasaklananlar : Koyun ve sığır iç yağları. ör dek ve kaz yağları, margarinler.

6. SEBZE VE SEBZE KONSERVELERİ

Müsaade Edilenler: Başta domates olmak üzre .iyi olgun her çeşit sebzeler. havuç, kabak, kırmızı pancar, beyaz ve kırmızı lahana, biber, kereviz, gamba biberi, kıvırcık, marul, soğan, karnıbahar, yeşil fasulye, yeşil bezelye, prasa, patates, sterilize sebze konserveleri, dondurulmuş sebzeler, sebze, suları.

Sınırlananlar: Bakla, mantar, mercimek, bezelye.

Yasaklananlar : Patlıcan, ıspanak kuzu kulağı, labada, ısırgan, kuru fasulye, nohut, mısır- pişirilmiş, kavrulmuş, kıtır.

7. MEYVE VE MEYVE KONSERVELERİ

Müsaade Edilenler: Hemen her çeşit meyvelerElma, çilek (bahçe ve dağ çileği), çin tarçini (vitamince zengin ve kandamarları duvarını kuvvetlendirici), ananas, muz, meyve püresi, meyve salatası, çocuk meyve yiyecekleri, sterilize komposto, nektarlar.

Sınırlananlar : Natürel ve sterilize meyve suları, bazı kuru yemişler- mavi bardakeriği, incir (kabıza karşı).

Yasaklananlar : Kabuklu meyveler- badem, fındık, fıstık, leblebi, ayçiçeği ve kabak çekirdeği (çok yağ ihtiva ederler).

8. EKMEK VE EKMEK MAMULLERİ, TAHIL VE HAMURLU MAMULLER

Müsaade Edilenler: Tuzsuz buğday ekrneği, tuzsuz sütlü diyetik ekmek, pirinç, pirinç unu, yulaf içi, irmik, nişasta, makarnalı mamuller- makaron, şehriye, kuskus, yufka, kara buğday, bulgur, kaynatılmış buğday, aşüre, keşkek, tuzsuz peksimet, basit bisküviler, ekmekli kahvaltılar- çörekler (viyana, marmelatlı, paskalya çöreği), gevrekler.

Sınırlananlar: İnek tereyağından yapılmış bisküvi, margarin veya nebati yağlarla yapılmış bisküviler, evde yapılmış bisküvi, sıcak ekmek.

Yasaklananlar: Tuzlu krakerler, yağlı börekler, gözleme, tuzlu ekşimik ve peynirli börekler, kızartılmış kahvaltılar vs., tuzlu kahvaltılar

9. ŞEKER, ŞEKERLEME VE TATLI MAMULLER

Müsaade Edilenler: Saf kovan balı, arı tozu, arı sütü, sıvı ve kristal glikoz, kamış ve pancar şekerinden günde 50 g (şekerli ve tatlı mamullerdeki şekerlerde hesaba katılarak), marmelat, tatlılar, ezme, reçel, sun'i şekerler+- sorbit, ksilit, sakarin, dulsin (bunlar şişmanlığa karşı kullanılır).

Sınırlananlar: Lokum, bonbon, beyaz helva, tahin helva (ayçiçeği ve susam tahini), vafla.

Yasaklananlar: Çikolata, çikolatalı mamuller, bonbonlar, (kakaolu ve çok yağlı) torta ve pastalar, yağlı kremler. yufkalı, yağlı ve şerbetli tathlar-+- savarin; baklava, tulumba tatlısı, revane.

10. İÇECEKLER

Müsaade Edilenler: Hafif rize çayı, kuşburnu, maydanoz, kereviz, haşlama suyu, ıhlamur, papatya, nane, yemişken çiçeğinden çay (yüksek tansiyonu düşürür), sulandırılmış şurup, balşerbeti, kalevi maden suları, tatlı boza.

Yasaklananlar: Kahve, kakao, bira, her çeşit şarap, bütün konsantre alkollu içkiler, gazozlu içecekler, ekşi boza, lahana turşu suyu.

11. BAHARATLAR

Müsaade Edilenler: Limon suyu, domates -, püresi, vanilya, maydanoz, cubrika, dereotu, tatlı kırmızı biber, sarımsak. (tansiyon düşürücü olup mide ve bağırsak hastalığı yok ise kullanılır).

Yasaklananlar: Kara biber, bahar, tarçin. karanfil, hindistan cevizi, mercanköşk, defne yaprağı, sirke, hiren, acılı, acı kırmızı biber, yakıcı. çuşka ve biberler. salça, iştiha açıcı soslar- «Ketçup», «Tangra».

12. MUTFAK TUZU: Günde 3 - 5 grama kadar dü-şürülür. Yemeklere tekrar tuz atılmamalı, yukarıda gösterilen tuz miktarı gıda maddeleri muhtevasında mevcutdur.

MÜDAVİ BESLENME PRENSİPLERİ

Hastalığın ilk devresinde, kan basıncının devamlı yüksek olmadığı, yani ikircimli olduğu zamanda ciddi diyete lüzum yoktur; yalnız beslenmede hayati rejim iyice düzenlenmeli, rasyonel rejime ehemmiyet verilmeli. Bu usul sağlam insanlarada tavsiye olunur. Kan basıncı devamlı yüksek seviyede bulunursa, artık hastaya müdavi beslenme uygulanır. Çiinki hastalık kronikleşmiştir. Hastalara tatbik edilecek diyet gıdalan vitamin, madeni tuzlarca zengin, tam değerde gıdalar seçilmeli. Bu rasyonel beslenmeden farklıdır. Burada tuz, sıvılar ve kolesterolce zengin maddelerde kısıtlanma yapılmaktadır.

Yüksek tansiyonlu hastaların diyetleri, aşağıda gösterilen esaslar dahilinde hazırlanmalı :

1. Gıdalar vitamince zengin, değerli ve çeşitli olmalı.
2. Normal miktarda albümin alınmalı, vücut ağırlığının her kilosuna 1 g veya toptan günlük 80 - 90 g alınmalı. Hastalığın ilk devresinde daha çok albümin alınabilir, fakat böbrek Ihtilatları karşısında, albümin birden azaltılmalı.
3. Diyetde yağlı maddeler azaltılır- günde 60 - 70 gramdan fazla alınmamalı, hayvani yağlarda çok miktarda kolesterol bulunduğundan 'Sınırlı alınmalı.
4. Diyetde karbonhidratlara. normal miktardagünde 300 - 350 g müsaade edilir, lakin karbonhidratların mümkün olduğu kadar kolay hazım edilenleri ile ko-. lesterol sentezinin mevcudiyeti de hesaba katılmalı.
Bundan dolayı günlük 90 - 100 g olarak sınırlandmlmalı. Çok miktarda sebze kullanılması' tavsiye olunur.
5. Yemeklerle enerji idhalı sınırlandırılmalı.Günlük diyet kkal 2000 - 2200 den fazla olmamalı. Bu yalnız şişrnanlamayı önlemek maksadına matuftır.
6. Devamlı tansiyon yükselişinde. yemekler ile alı-nan .sıvılar hemen sınırlandırılmalı. Hipertoni hastalığı-nın başlangıç devresinde sıvılar normal olarak-o günde 1500 - 2000 g verilir.
7. Et ve balıkda bulunan ekstrakt maddeler (evvela kaynanlarak atılır), iştihayi arttırır ve böbreklere de zararlı tesir yapar. .
8. Yüksek ıansiyonlu hastalara diyet hazırlamasında mühim olan, kolesterol muhtevalı gıdalar sınırlı kullanılmalı (bak: «safra taşı hastalığında müdavi beslerı-me ve hayati rejim»).
9. Balık olmayan deniz ürünleri de diyete katılmalı- deniz hıyarı, karides, deniz yengeçleri, yosunları, bunlar çok miktarda iyod ihtiva eder.
10. Periyodik olarak 20 - 30 günde vejeteriyan yemekleri uygulanmalı. Hastalık şiddetlenmesinde hipertonik krizler, kan dolaşımındaki kifayetsizlikten veya böbreklerdeki harabiyetdcn ileri gelir ve mutlaka tuzsuz rejim veya Kempler usulu diyet, pirinçli sebzeli yemekler uygulanır.

BESİNLERDE MUTFAK İŞLERİ

Yüksek tansiyonlu hastalara hazırlanacak yemekler haşlanır, buharda, ıskarada, çevirme ile, su banyosunda pişirilmesine müsaade edilir. Meyve ve sebze sulan, sterilize komposto vs. içilir. Sindirim organlarınca bir sakınca olmazsa sarımsak, yemeklerle birlikte alınır. Sarımsak yüksek tansiyonu düşürür

BESLENME REJİMİ

Yemekler sık, yavaş ve itidal üzre yenmeli. Sinir reflektörü yoluyla fazla miktarda yemek, tansiyonu yükseltir. En doğru olanı günde 5 öğün ve saat 10 ve 16 kahvaltı ilavesidir. Sinir ve kalp-damar sistem ini tahrik edecek, böbrekleri tahriş edecek yemek ve içeceklerden (et ve balık suları ekstrakt maddeler, baharatlar. iştiha açıcı yemekler. tütsülü ve tuzlu yemekler. çikolata, çikolatalı mamuller vs.) sakınılmalıdır

PROFİLAKSİ VE HAYATİ REJİM

Hastalar aşağıda gösterilen müşterek şemayı uygulamaIıdırlar ~
1. Sinir sisteminde sükünet temin edilmeli.
2. Vücut sinir sisteminde çelikleştir ici usuller geliş tirilmeli.
3. Hipertoni hastalığının belirti ve gelişmesinde, rizikolu faktörler ile mücadele.
4. Tütün ve alkol ile mücadele, ağır fiziki işlerin yapılmaması, hatta ileri yaşta olanların dahi fiziki ağır iş yapmamaları lazımdır. Maksimum faaliyetler, yüksek tansiyona neden olabilir. Bazan civa sütününün 200 mrrı'ye kadar yükseldiği müşahede edilmiştir. Eğer hasta aktif beden idmanları yapmak ister ise, mutlaka müdavi doktor ile istişarede bulunmalıdır. Rizikolu faktörlere dikkat etmek lazımdır. Bunlar yüksek tansiyonun oluşum ve gelişimine yardım ederler, diğer taraftan ciddi gelişmelere şerait hazırlarlar. Burada ilk akla gelen şişmanlamadır. Bunun için daha erken yaşlarda iken yüksek kan basmcına karşı profilaksi uygulanmalı, şeker hastaları da yüksek tansiyon profilaksiye ehemmiyet vermelidirler. Şeker hastalığı bazı kimselerde irsidir. Böbrek hastalıklarının hepsinde yüksek tansiyon profilaksi tedbirleri uygulanmalıdır, zira böbrek hastalıklarında yüksek tansiyon oluşabilir.