Kronik Hipertrofik Hiperasidli Dastrit ve Gastroduodenit

Mide salgınının artması ve aşırı ekşime ile, başlayan kronik gastrit hiperasid veya hipertrafik olarak görülür. Bazı ilim adamları bu gastridin mide ülserirıden evvel vukua geldiğini söylerler. Kronik, gastrit iki şekilde görülür- DİsPEPTİK VE A!GRILI. Dispeptik şekli geğirtiii ve yanma karakterindedir. Bazan kusmalar da görülür. İştiha yerinde olduğu gibi, aşırı iştiha da görülür. Sadece mide ifrazatının artışı ve ekşimede fazlalık, bu bozukluklarım tek sebebi değildir. Burada muharrik mide fonksiyonu değişikliklerinin de payı vardır

Hiperasidli gastrit şekli ise kısa ağrılı karakterdedir. Umumiyetle mide ülserlerinde olduğu gibi yemeklerden 2 - 3 saat sonra kısa mide ağrıları olduğu gibi geceleyin ve sabah uykudan uyandıktan sonra da görülür. Bazı vakalarda bağırsak bozuklukları da- (spastik kabız) oluşur

1. SÜT VE SÜTLÜ MADDELER Müsaade Edilenler: Tamyağlı süt, taze mayalanmış inek, koyun, manda yoğurdu, yoğurt, (% 12) tatlı, az yağlı kaymak, tuzsuz diyetik ekşimik, diyetik ekşimikle hazırlanan türlü hamurlu tatlılar, taze mayalanmış peynir, az tuzlanmış taze peynir, suda tuzu alınmış salamura peyniri (inek ve koyun), az tuzlu paynir, türlü sütlü çorbalar.

Sınırlananlar : Taze kaşkaval, hollanda peyniri, grevier peyniri, ayran.
Yasaklananlar: Bayat yoğurt, bayatlamış kefir, «Rokfor», «kamember» ve saire peynirler

2. ET VE ET MAMULLERİ

Müsaade Edilenler: Sinir, zar ve kıkırdaksız körpe etler, yağsız tavuk, horoz, hindi, piliç, Japon bildirimi, pelte etler, yağsız paça, piliç ve kuzu ayaklarından yapılmış çorbalar.

Sınırlananlar : (Köfte şeklinde körpe ve iyi kıyılmış) sığır etleri, iyi kaynatılmış sade dil, dana karaciğeri, yağsız ördek veya kaz, diyetik piliç ve dana etinden yapılmış sosis, diyetik salam, diyetik sucuk.
Yasaklananlar : Ekstraktlı etli maddeler, et suyu, yağlı etler, acılı etli soslar, çok pişmiş etler, hayvanların iç oranları --ciğerler, dalak, haya, böbrekler, mide üstübezleri, bağırsak, bazı av cinsleri- yabani ördek, yabani tavşan, yabani domuz, geyik, çulluk, yabani güvercin, bıldırcm, yabani kumru, geyik budu, pastırma, kavurma, sucuk, yaş ve kuru salamlar.

3. BALIK VE BALIKLI MAMULLER

Müsaade Edilenler: Pişirilmiş ve kızartılmış yağsiz dere ve deniz balıkları, tekir, alabalık, sazan, mercan balığı, ilkbahar us kumru su ve ilkbahar safridi, kalkan, karagöz, kefal, kılıç.

Sınırlananlar : Yağlı deniz ve dere balıkları- som, palamut, ton, torik, sonbahar uskumrusu, yağlı sazan, yılanbalığı.
Yasaklananlar: Balık konserveleri, salarnuralı ve tuzlanmış balıklar, salarnuralı ve tuzlanmış sardalya, sı-cak ve soğuk buğulanmış uskumru, başsız tuzlanmış us kumru, çiroz, garozlar, havyar- kırmızı (lososov), siyah (esetrov) ve tarama, balık ezmesi, balık olmayan okya nus ve deniz ürünleri- midyeler, istiridye, karides, ahtapot, yengeç, ıstakoz.

4. YUMURTA VE YUMURTALI MADDELER

Müsaade Edilenler: Az pişirilmiş (rafadan) tavuk yumurtası, su banyosunda çırpılmış yumurta, türlü omletler, müsaadeli besin maddeleriyle buğulama veya fırında pişirilen, yumurta akı, krem karamel, suflet.

Sınırlananlar : Yumurta sarısı.
Yasaklananlar: Yağda kızartılmış yumurta, çok pi şirilmiş (kaynatılmış) yumurta, mayonez, ördek ve kaz yumurtası. toz halinde yumurta

5. YAGLI MADDELER

Müsaade Edilenler: İnek tereyağı, nebati salatalık yağlar- susam, zeytin yağı, ayçiçeği, ceviz ve fıstık yağları.

Sınırlananlar: Tavuk yağı, mandıra koyun yağları.
Yasaklananlar : Koyun ve sığır iç yağları. Eritilmiş yağlar. hayvan i menşeli margarinler.

6. SEBZELER ve SEBZE KONSERVELERİ

Müsaade Edilenler: Az yağlı püre şeklinde, kaynatılmış veya kızartılmış patates, kabak, karnıbahar, Brüksel lahanası. havuç, kırmızı pancar, pişirilmiş ve soyulmuş kırmızı biber,soyulmuş olgun domates, bamya, kıvırcık, körpe ve gevrek marul, püre ve yemek şeklinde kapçığın . dan soyulmuş bezelye, sterilize edilmiş sebze konserveleri.

Sınırlananlar: Ispanak, kabuksuz mercimek.
Yasaklananlar : Patlıcan, turp, kırmızı turp, alabaş. bakla, olgun kuru fasulye, bezelye, nohut, soya, hıyar, ısırgan, soğan, sarımsak, lahana turşusu, turşular, salamuraIı konserveler, acı soslar- «ketçap», «tangra», tuzlu zeytin

7. MEYVELER VE MEYVE KONSERVELERİ

Müsaade Edilenler: İyi olgun meyveler- elma, çilek (az miktarda), meyve ezmeleri. ahududu, şeftali, mandalin, portakal suları, kavrulmuş meyveler, komposto : (müsaade edilen meyvelerin kurusu ile), badem sütü_

Sınırlananlar: Balözleri, bir kaç saat suda bekletilmiş soyulmuş badem, muzlar.
Yasaklananlar : Sert yaş ve ekşi meyveler- limon, greyfurt, caneriği, portakal, Çin tarçini. güvem, üzüm ve üzüm suyu (şirası), -rnuşmula, kurutulmuş meyveler• den -kuru üzüm, hurma, incir, vişne, kiraz, erik, şeftali, kayisı, armut, elma, ceviz, fıstık, fındık, kabak ve ayçiçeği çekirdeg, kestane, çok tatlı komposto ve nektarlar.

8. EKMEK VE EKMEK MAMULLERİ

Müsaase Edilenler: Sıcak olmayan taze ekmek, piş-kin beyaz ekmek, peksimetler. sodalı dçkiler. Yumurtalı ve yumurtasız makarna mamulleri- makaron, fide, şehriye, yufka, kuskus, aşurelik buğday, yulaf içi, pirinç unu, (muhallebi), türlü cins nişastalar- mısırdan. patatesten, buğdaydan, adi bisküviler, viyana ve sade çörekler, gevrekler, çocuk bisküvileri
Yasaklananlar : Sıcak ekmek, safi buğday unundanekmekler, buğday ve çavdar karışımı ekrnekler, kaçamak, pişirilmiş ve kavrulmuş mısır, buğday, bulgur, börekler, sıcak paskalya çöreği, pideler. marmelatlı çörekler, vafla, simitler.

9. ŞEKER, ŞEKERLEME VE TATLICILIK MAMULLERİ

Müsaade Edilenler: Endüstrial şekerler (kamış veya pancar), glikoz, fruktoz, saf kovan balı, türlü marmelatlar, ezme, reçel, susam tahini (mide duvarı üzerinde iyi- tesiri olduğundan kronik gastritden muztarip hastalara günde 3 çorba kaşığı kadar yemeklerden yarım saat evvel veya sabahleyin aç karına) verilebilir.

Yasaklananlar : Ayçiçeği veya susam tahıni helvası, bademli, fıstıklı helva, türlü şekerlemeler (bonbonlar)-akidc, karamel çeşitleri, çikolata ve çikolata mamulleri ve şekerleri, soyalı. bademli şekerler. yağlı ve çikolatalı turtalar, pastalar. şuruplu tatlılar- - baklava, tulumba, kadayif, şeı betli börekler, kekler, lokum, vafla, kokteyil bisküvileri- karabiberli veya başka baharatlarla yapılanlar.

Müsaade Edilenler: Rize çayı, ıhlamur çayı, papatya çayı, şifalı t.esirde sarı ve kırmızı kantarorı, kuşburnu çayları. sütlü kakao, kalevi tesirde madeni sular, tuzla içmeleri. Kızılay Afyon Kara hisar madensuları, tatlı boalar.

Yasaklananlar: Koyu Rize çayı, neskafe, kakao, kahve, gazozlu maden suları, alkolsuz gazozlu içkiler- soda,şveps, koka-kola, limonata. serinletici ve sıcak içkiler,her türlü alkollu içkiler

11. BAHARATLAR

Müsaade Edilen baharat yoktur.

Sınırlananlar : Maydanos, dereotu. sulandırılmış limon suyu, vanilya, domates püresi,
Yasaklananlar : Sarımsak, acılı, hircn, acı biber, çuşka biberi, acı kırmızı biber, defne yaprağı, karabiber, habar, tarçin, karanfil, zencefil, hindistan cevizi,mercanköşk, salça, özellikle yağda kızartılanlar

12. MUTFAK TUZU: Tam bir gün zarfında 6 - 8 g kadar. Mide salgısında tuzruhu muhtevası ziyade olursa mutfak tuzu günde 4 - 5 g olarak sınırlandırılır

GENEL OLARAK BU PRENSİPLER ŞU ŞEKİLDE SIRALANIR:

1. Mide ifrazatma en uygun diyetık besinler:

a. Mihaniki uygunlukda- ufalanmış, püre şeklinde ezilmiş besinlerden sütlü bulamaç. terbiyeli yemekler, meyve suları vs.

b. Kimyasal uygunlukta- acı, baharatlı yemeklerden, gazozlu içkilerden. mide salgılamasında tuzruhu terlcibinin artmasına sebep olan mutfak tuzundan kaçınilmalı.

c. Fiziki uygunlukta-ı- buzlu ve soğuk yiyeceklerden ve içeceklerden sakınılmalı ve çok sıcak yemek ve içeceklerden kaçınılmalı. Yemekler vucut hareketi derecesinde ısıtılmalı, ne çok sıcak ve nede doğrudan buz dolabından çıkarıldığı gibi kullanılmamalı.

2. Albüminler normal fizyolojik hudutlar dahilinde cereyan eder, yani vucudun ihtiyacı olan günlük albümin miktarı 100 g albümin temin edilmeli ve bunların çoğunu hayvani menşe'li besinler oluşturmalıdır. Bu o kadar da kolay değildir. Genellikle devamlı olarak alınan et ve etli yemeklere karşı isteksizliğe, hatta nefrete de neden olabilir. Et albümin kaynağıdır. Beyaz etler kızıl etlerden daha iyidir. Et yağlı olmamalı, söğüş ve ıskarada pi-şirilen etler daha makbuldır. Çiğ etler sıhhi değildir. Yağlı etlerden, genellikle konserve etlerden, acılı yemeklerden - 'Sebzeli yahni, soslardan kaçınılmalı. Balıklar kaynatılarak veya kızartılmış olarak yenmelidir. Yumur-. ta kaynatılmış veya elverişli başka maddeler karışımı ile omlet şeklinde alınmalı. HiperasidIi gastrit ve gastroduodenit hastalara süt mükemmel gıdadır. Süt kronik anasidlı gastrit hastalara hiç yaramaz, fena tesir yapar. Taze mayalanmiş yoğurt çok yararlıdır.

3. Karbonhidratlar normal miktarda alınır. Vücut tarafından çabuk emilerı şekerlerden kaçınılmalı. Günlük karbonhidrat ihtiyacı 300 - 350 arasında olmalı. Genellikle pişkin beyaz ekmek şeklinde verilmeli. Makaron-!u çeşitler, kaynatılmış patates, pirinç çok yararlı yiyeceklerdendir.

4. Meyveler, umumiyede hiperasid gastrit'li hastalara çok yararlıdır, fakat kronik anasidli gastrit hastalara da çok fena tesir yapar.

5. Şeker, özellikle mide ifrazatında tuzruhu az olan hastalar, şekeri az miktarda aldıklarında, mide salgısına basınç yapar.

6. Diyetik yiyeceklerde yağlar' fazla azaltılmarnalı, çünki mide motoruna ve tuzruhunun oluşumunu zorlaş-tırır. Pişirilmiş yemeklere katılacak nebati yağ içine az miktarda inek tereyağı da karıştırılma!ı. Kaynatılmış hayvaniyağlar kadar margarin yağları da mideyi zorlar. Kaynatılmış nebati yağlar da mideye fena gelir. En uygun olanı nebati yağların çiğ olarak kullanılmasıdır.

7. Normalolarak alınılacak su miktarı- günde 1500 - 2000 ml olmalı.

8. Ekstrakt maddeler mide ifrazatını tahrik ettiklerinden, bunların alınmasından kaçınılmalı, et ve balık evvela kaynatılmalı, ekstrakt maddeler atıldıktan sonra yenmelidir.

Mide ve onikiparmak ülserinde kullanılan (bak: mide ve onikiparmak ülserinde müdavi ve hayati rejim) müdavi yiyeceklerdir. Genellikle suda, buharda, su barı. yosunda, fırında, ızkarada, çevirme gibi pişirilmiş yiyeceklere müsaade edilir. Kızartma, koyu et suyunda pişirilen unlu yiyecekler, acılı yiyecekler yasaktır. Sarımsak la terbiye edilmiş yahni, kızartılmış deserler ve çok tatlı mamulat ve yiyecekler de yasaktır

Bu hususta yemek zamanlarının kati şekilde organize edilmesi luzumunu kaydetmeliyim. Günde 4, bazı vakalarda 5 - 6 öğün yemek yenmeli. Yemek çok raha t ortamda, acele edilmeksizin yenmeli, yemeğe gereken ehemmiyet verilerek, kafi derecede vakit ayrılmalı. Hastalar başkaları gibi hızlı değil, acele etmeden yavaş ve muayyen saatlarda yemelidir. Midede sindirimiı kolaylaştırmak için ağızdaki lokma tükürük karışımıyla iyice çiğnenmeli

Kronik hipertrafik gastritden muztarip hastalar, ye• mekten kalkar kaltmaz işe başlamamalı, mecburi öğle uykusundan ayrı, yatmak suretiyle bir saatlık istirahat temin edilmeli. Bu hususta bazı uzmanlar hastanın şezlongda yatmalarını ve mide üzerine sıcak bir şeyin konmasını tavsiye ederler.

Yemekten sonra vücudun üşümesine meydan verilmemeli, bu hal 'Sindirim üzerinde fena tesir yapar, gastrit seyrini şiddetlendirir. Yemekten sonra (soğuk duş, deniz, göl gibi) yerlerde yanlış hareketlere meydan verilmemeli.

Yemek samimi bir hava içerisinde yenmeli. Yemeğin yalınız cazip kokusundan başka çeşitli olması da muhimdir. Yemek çeşitleri kronik hiperasid - gastrit ve gast roduodenit'den muztarip hastaların sindirim olayını düzenler.

Ekserya ilk ve sonbahar aylarında hastalık seyirlerinde şiddetlenmeler görülür. Bu zamanlarda günlük di. yetik yiyeceklere son derece riayet edilmelidir.

Bu mesele «mide ve onikiparmak bağırsak ülseri, hayati rejim ve müdavi beslenme» balısinde etraflı olarak gözden geçirilmiştir. Burada kaydaşayan gördüğümüz, sadece kronik gastrire sebep olabilecek hastalıkların vaktinde tedavi edilmesi lazım olduğunu ifade etmekteyiz. Diğer taraftan her türlü enfeksiyoz- bademcik, sinüzit, burun içi, apandisit, safra kesesi, safra yolları iltihabı, mide motor ve ifrazatı üzerinde ters etki yapan kaynakların aktif tedavisi la:z:ımdır. Netice itibariyle bunlar kronik hiperasid gastrit oluşumuna neden olurlar. Bununla beraber had mide-bağırsak ve karaciğer ıztrapları da vaktinde tedavi edilmeli. Had gastritlerin doğru dürüst tedavi edilmeleri, müzminleşmeyi önler. Bu hususta kronik gastritin giderilmesi hususunda profilaksi imkanlarından yararlanmak lazımdır. Profilaksi planında, kronik hiperasid gastrit oluşumuna neden olabilecek paraziter hastalıkların tedavisi de çok mühimdir. Hiperasid gastrit profil akside mühim olan bütün profesiyonal zararlıların bertaraf edilmesidir. İş ortamında sıhhat, düzenli şekilde hijyen bakımı birinci derecede ehemmiyeti haizdir. Bu münasebetle sinirsel heyecan dan kaçınmak için, aile ve iş yerinin psikolojik havası göz önünde tutulmalıdır. Genellikle organizma ve sinir sisteminin kuvvetlenmesi babında bunların kıymet ve ehemmiyeti vardır. Sistemli çeliklenme hususunda fiziki tedavi prosedurinde, müdavi jimnastik, sabah jimnastiği, çalışma ve istirahat rejiminde intizam söz konusudur. Gezintiler. hafif turizmler. açık havada fiziki çalış-malar çok yararlıdır. Yorulmadan düzenli spor yapılmalıdır. Tedavi şartlarından biri de uykudur. Kafi derecede uyku almak (günde 8 - 9) saat profilaksi kuralıdır. Günlük, haftalık ve yıllık tatilIerden rasyonel şekilde yararlanmak lazımdır. Hava tedavisi, yüksek dağ sayfiyeleri (çam, genişyapraklı ormanlar) tavsiye olunur

Profilakside alınacak tedbirlerden biri de romatizmaya karşı ilaç almaktır- atofan, irgapirirı, butadion, indornetasin, başka ilaç (sakinleştirici, ağrı kesici, uyku verici ve başkaları) almaktan kaçınılmalıdır. Bunlar mide ifrazatını tahriş ederek gastrit oluşumunu tahrik ederler.

Profilaksi meselesinin en muhimlerinden olan sigara ve alkollu içkiler kat'i suretde yasaktır ve kullanılmamasıdır.