Hasta Hakları Nelerdir?

Toplumda yaşayan her bireye ayrıcalıksız olarak ve eşit bir biçimde bu haklardan yararlanabilecekleri bir ortam yaratılmalıdır. Aksi halde yukarıda hak olarak zikredilen durumlar birer ihlal olarak karşımıza çıkabilecektir.Gerçekten de, durum ülkemiz gerçekleri ve sağlık sistemi tahtında değerlendirildiğinde, toplumda tüm bireylerin bakım ve tedaviye ulaşma hakkının varlığından söz etmek hiç de gerçekçi olmayacaktır. Hasta haklarının temelinde oturan bakım ve tedavi hakkına ulaşamayan kimsenin, bilgilendirilme, onam ya da mahremiyet gibi haklarından da söz etmek mümkün değildir.Ayrıca ayrıcalıksız olarak herkesin eşit bir biçimde hasta haklarından yararlanamadığı bir ortamda, fırsat eşitliği, yurttaş eşitliği, şartlarda eşitlik, erişim veyararlanma eşitliği gibi özünde eşitlik barındırmayan tanımlar / yaklaşımlar üretilerek durumun kabullenmesini sağlamak da etik bir yaklaşım olmamak gerekir. Fırsat eşitliğinde herkese, ticaret yapma, okuma, çalışma, sağlık hizmetlerinden yararlanma gibi haklar tanınmışsa da bunların kullanılabilir olmasıyla ilgilenilmemektedir. Şartlarda eşitlik ise, herkesin önceden tanımlanmış ölçülerde/düzeyde eğitim, sağlık, sosyal güvenlik gibi haklara ulaşabilmesini ve yararlanabilmesini ifade etmektedir. Kişi daha fazlasını istiyor ve/veya gereksinim duyuyorsa para karşılığında satın almak durumundadır.

Oysa sağlıklı bir toplumsal yaşantı için, sağlık hizmetlerinin yanı sıra, hasta hakları gibi sağlığı etkileyen bütün hizmetlerin ve koşulların gereksinim duyulduğunda ve gereksinildiği kadar erişilebiliyor ve kullanılabiliyor olması gerekmektedir. "Sonuç eşitliği" olarak tanımlanan, esasen eşitlik denildiğinde anlaşılması gereken bu durumun gerçekleşebilmesinin koşulu da devletin sosyal görevlerini ve sorumluluklarını yerine getirmesidir.Yukarıda belirtildiği üzere 1994 Yılında yayımlanan Amsterdam Bildirgesinde hasta hakları beş ana başlık altında toplanırken, 2002 yılında Avrupa Birliği Parlamentosunun oluşturduğu komisyon tarafından hazırlanan AB Hasta Hakları Ana Sözleşmesinde (2002) hasta hakları 14 başlık altında toplanmaktadır.Bu ana başlıklar incelendiğinde ikili bir ayrım yapmanın mümkün olduğu görülmektedir. Birinci ayırımda; kişinin sağlık hizmetine ulaşana kadar olan hakları (Hastalığın önlenmesi, Sağlık hizmetine ulaşım, Hekimini seçme, Yeniliklerden yararlanma) incelenirken, ikinci ayırımda ise; sağlık hizmetine ulaştıktan sonra söz konusu olan hakları (Bilgilenme, Rıza, Özel Hayata Saygı, Hastanın zamanına saygı, Kalite standartlarına uygunluk, Güvenlik, Gereksiz acıdan kurtulma, Kişiselleştirilmiştedavi, Şikayet, Tazminat) incelenebilecektir.Birinci ayırımda sayılan hakların gerçekleşmediği bir ortamda, yani sağlık hizmetine ulaşma noktasında sıkıntıların olduğu durumlarda, bilgilenme, rıza, güvenlik gibi sağlık hizmetlerinin sunumu sırasında söz konusu olan haklardan bahsetmek pratik olarak mümkün olmayacaktır.

Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan Hasta Hakları Yönetmeliği *1 2’"Hasta, adalet ve hakkaniyet ilkeleri çerçevesinde sağlıklı yaşamanın teşvik edilmesine yönelik faaliyetler ve koruyucu sağlık hizmetleri de dahil olmak üzere, sağlık hizmetlerinden ihtiyaçlarına uygun olarak faydalanma hakkına sahiptir." denmek sureti ile, TC. Anayasası'nda da ifadesini bulan sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkının altı çizilmiştir. Bu düzenlemeler karşısında, sağlık hizmetine ulaşma ve ondan yararlanma hakkının yerine getirilmesi için gerekli organizasyonu kurma yükümlülüğünün devlete ait olduğunu söylemek doğru olacaktır.Benzer şekilde, hastalığın önlenmesi*3’ yeniliklerden yararlanma*4’ sağlık kuruluşunu seçme ve değiştirme *5’ ve hekimini seçme*6’ hakları da anılan Yönetmelikte sıralanmıştır.Ülkemizin temel sağlık göstergeleri dünya ülkeleri ile karşılaştırıldığında ortaya çıkan tablo, sağlık hizmetlerine ulaşım hakkının ne durumda olduğunu göstermektedir. Bu eksende eksiklikleridüzeltmekle yükümlü olan devletin, sadece Hasta Hakları Yönetmeliği gibi bir düzenleme ile yetinmesi, yeterli, etkin ya da sonuca ulaşmaya matuf bir çabanın göstergesi olmayacak, sadece göstermelik bir düzenleme olarak kalacaktır.

Zira kağıtlar üzerinde yazılı olan ve pratik olarak uygulanmayan düzenlemelerin kimseye bir yararının ol(a)mayacağı açıktır.Bu belirlemeden sonra, ikinci ayırımda yer alan hakları (sağlık hizmetine ulaştıktan sonraki haklar) şu başlıklar altında incelemekteyiz:Bilgilendirilme Hakkı *7’Kişiler, sağlık hizmetinin sunumu sırasında kendilerine uygulanacak her türlü tıbbi ameliye hakkında bilgi edinme hakkında sahiptirler. Bilgilenme hakkının karşısında Aydınlatma Yükümlülüğü yer almaktadır. Başka deyişle sağlık çalışanı, uygulayacağıtıbbi ameliye hakkında hastayı aydınlatmak durumundadır. Bilgilendirilme hakkı, hastaların durumları ile ilgili tıbbi gerçekleri, önerilen tıbbi girişimleri ve her bir girişimin potansiyel risk veya yararlarını, önerilen girişimlerin alternatiflerini, tedavisiz kalmanın sonuçlarını tanı, prognoz ve tedavinin gidişi konularını içerecek şekilde sağlık durumları konusunda tam olarak bilgilendirilmesini kapsamaktadır. Bilgilendirme hakkının bir diğer yönü hastaların kendilerine bakan sağlık personelinin kimliği, mesleki durumu, o kurumda kaldığı ve bakıldığı sürece uyacağı kurallar ve rutin işlemler konusunda bilgilendirmesi oluşturmaktadır. Bilgilendirilme hakkının iki istisnası vardır. Hasta bilgilendirilme hakkından vazgeçebilir. Bu durumda kendisi bilgilendirilmeden de tıbbi işlemler gerçekleştirilebilir. Diğer istisna ise hastaya verilecek bilginin onun yaşamı veya sağlığı üzerinde ciddi zararları olacağına hamlıyorsa hastanın bilgilendirilmeyeceğidir.

Rıza(8):

Kendisine uygulanacak tıbbi ameliye konusunda aydınlatılmış hastanın bu ameliyeyi kabul etmesi rıza hakkı olarak adlandırılmaktadır. Hastanın rızası, her türlü girişimin ön koşuludur. İradesi yerinde olan ve yasal ehliyeti olan hastanın önerilen tıbbi girişimi reddetme veya durdurma hakkı vardır.Bu durumda hekimin görevi reddedilen veya durdurulan tıbbi girişimin getireceği sonuçları hastaya dikkatli bir şekilde açıklamaktır. Rıza ile ilgili olarak, gerek 1219 sayılı Kanun *9) gerek Organ Nakilleri Kanunu*10*nda, gerekse yeni Türk Ceza Kanunu*1 ^ muz da bazı düzenlemeler bulunmaktadır.

Özel Hayata Saygı, Mahremiyet, Gizlilik*12»

Hipokrattan beri tıp mesleğinin en önemli ilkelerinden birisi hastalara saygıdır. Hastalar ancak yeterli ölçüde güven duydukları hekimlere veya sağlık personeline doğru bilgi verirler. Günümüzde hasta verilerinin bilgisayar ortamına yüklenmesi, sigorta kuruluşlarının hastalara ait bilgileri paylaşma istemeleri gibi sorunlar nedeniyle mahrumiyet ve özel hayata saygı hakkı ayrıntılı hale getirilmiştir. Bu hakkın temelinde hastanın sağlık durumu, tıbbi durumu, tanısı, prognozu tedavisi ve kişiye özel diğer tüm bilgilerin "Hastanın ölümünden sonra bile gizli olarak korunmalıdır" ilkesi yatmaktadır. Hastaya ait bilgiler, yalnızca hastanın açık izni veya mahkemenin kesin isteği üzerine açıklanabilir. Bu koşullar dışında hastanın yakınları için sağlık riski bulunan durumlarda vekonsültasyon için başka bir sağlık personelinden yardım istendiğinde (tıbben zorunluluk olması şartıyla) hastaya ait bilgiler paylaşılabilir. Hastaların kendilerine ait dosyalara, kayıtlara bakabilme ve bunların bir kopyasını alabilme hakkı vardır.

Başvuru (şikayet) ve Tazminat Hakkı(13)

Sağlık hizmetlerinin sunumu sırasında hasta haklarının düzenleyici ve belirleyici role sahip olabilmesi için, hak ihlalleri karşısında etkin ve yeterli başvuru mekanizmaları olmalıdır. Ülkemiz sağlık mevzuatı incelendiğinde, hastaların başvuru ve şikayet mekanizmaları ile sağlık hizmeti verenlerin sorumluluk esaslarının çok açık olmadığı görülmekte, konuyu düzenleyen özel hükümlerin bulunmadığı anlaşılmaktadır. Bu nedenle konu, genel hükümler çerçevesinde ve mahkeme kararları ile çözümlenmeyeçalışılmaktadır. Yukarıda özellenmeye çalışılan hakların ihlali durumunda hastalar, sağlık çalışanlarının üyesi olduğu meslek örgütlerine başvurabileceği gibi, bağımsız mahkemeler önünde de haklarını arayabilirler.