Dölüt Sağlığının İzlenmesi Kontrol Araçları

Ultrasonografi en çok gebeliğin 18- 24. haftalan arasında uygulanır, çünkü bu zaman diliminde dölütle amniyon (su kesesi) sıvısı arasındaki oran ideal ve dölüt yeterince küçüktür; bu yüzden de dölyatağı içinde kolaylıkla görülebilir. Üstelik bu dönemde, dölütün kafa çapı, göğüs çapı ve kann çevresi gibi ölçülerini belirleyen etkenler henüz gelişmenin azlığına ya da çokluğuna fazlabağlı değildir; bu yüzden de gebeliğin hangi devrede olduğu daha kesin olarak saptanabilir. Anne ve dölütle ilgili çeşitli ölçülerin normal olduğu görülürse, düzenli dölüt hareketleri varsa ve ultrasonografi normalse, artık ileri tetkiklere gerek yoktur.Doğum önceden hesaplanan tarihte gerçekleşmemişse ve gebelik daha dauzama eğilimi gösteriyorsa zaman geçirmeden başka incelemeler yapılmalı, öncelikle de amniyoskopi uygulanmalıdır. Amniyoskopide metalden yapılmış bir boru dölyatağı boynuna sokulur ve dölütü saran zarlara kadar itilir; boruya bağlı bir ışık sisteminin yardımıyla amniyon sıvısının görünümü incelenir.

Eğer sıvı berraksa, dölüt iyi durumdadır. Ama sıvının rengi bulanık, san, yeşil tonlardaysa dölütün mekonyum (ilk kaka) denen maddeyi bağırsaklanndan dışan attığı ve sıkıntı içinde olduğu anlaşılır. Bu inceleme özellikle gecikmiş gebeliklerde yapılır.Bazı gebeliklerde kromozom anormalliklerinin, gelişim bozukluklarının, metabolizma hastalıklannın ve Akdeniz kansızlığı gibi kalıtsal kan hastalıklan- nın dölütte görülme olasılığı, genel nüfusa oranla daha yüksektir. Bu durumlarda gebeliğin 16-18. haftalan arasında dölütün cinsiyetini belirlemek, kromozom anormalliklerini ve herhangi bir metabolizma bozukluğunu ortaya koymak için amniyosentez (amniyon sıvısından iğneyle örnek alma) tekniğinebaşvurulur. Ultrasonografide görülebilen spina bifida (omurganın arka bölümlerinde gelişme bozukluğuna bağlı açıklık), hidrosefali (beyin karıncıklarında aşırı beyin-omurilik sıvısı birikimi) ve cücelik gibi bozukluklar dışında anormalliklerden kuşkulanıldığında henüz pek yaygın olmayan fetoskopi yöntemi uygulanır. İster annenin içinde bulunduğu kötü koşullardan, ister dölütün gelişme bozukluklarından kaynaklansın bütün riskli gebeliklerde kontrollar çok sıkı tutulmalıdır.

Pek çok olguda risk altındaki dölüte gerekli aygıt ve laboratu- var desteğini sağlamak, anne adayını da daha yakından izlemek için gebeler hastaneye yatırılabilir.Etene yalnızca anneyle dölüt arasındaki alışverişi sağlayan bir organ değildir; hormonal işlevi de vardır. Etenenin salgıladığı "insan koriyonik gonadotropin" (human chorionic gona- dotropin-HCG) ve "insan plasental laktojen" (HPL) adlı hormonlar muayenelerde büyük önem taşır. HCG gebeliğin o kadar başlarında ortaya çıkar ki, bu hormonun varlığının saptanması gebelik testi haline gelmiştir. Düşük olasılığı ya da düşük durumunda kandaki HCG düzeyi gittikçe azalır; gebeliğin sona ermesiyle de tümüyle kaybolur. Gebelik testi genellikle gebeliğin sonlanmasından 10-15 gün sonra olumsuz sonuç verdiği için, gebeliğin sona erdiğini gösteren en kesin yöntem, hemen sonuç veren ultrasonogra- fıdir. Gebeliğin 15. haftasına doğru kanda HPL saptanabilir. Memelerin büyümesine yol açan bu hormonun kanda normal düzeyde bulunması, etenenin iyi çalıştığını ve dolayısıyla dölütün sağlığının yerinde olduğunu gösterir. Dölütün sağlıklı olduğunun daha dolaysız bir göstergesi de östriyol hormonudur. Bu hormon da etenede hazırlanır, ama ön maddesi dölütün karaciğerinde yapılır.

Riskli gebeliklerde ultrasonografi- nin çok temel bir işlevi vardır. Ultraso- nograf dizileriyle elde edilen dölüt ölçümleri, büyüme hakkında basit gebe muayenesinden çok daha doğru bilgi verir. Normal ve düzenli bir büyüme sağlıklı bir dölütün habercisidir. Oysa gerek bebeğin çok küçük olmasına, gerek gelişiminin aksamasına bağlı büyüme bozuklukları doğumda bir tehlikeye işaret eder.Tokokardiyografı de yaşamsal önem taşıyan bir incelemedir. Bu işlemde milimetrik çizgili bir kâğıt şerit üzerine ikiparalel kayıt yapılır; çizgilerin biri bebeğin ultrason aracılığıyla kaydedilen kalp atımlarını, öbürü de annenin kamının üzerine konan bir alıcı aracılığıyla kaydedilen dölyatağı basıncını gösterir. Grafik normalse dölüt sağlıklıdır; dölyatağı kasılmalarına ve hareketlerine uygun tepkileri verebilmektedir.Amniyoskopi son derece yararlı ve uygulanması baiit bir yöntemdir.

Herhangi bir bozukluk görülen gebeliklerde doğumdan önce öbür testlerle birlikte uygulanır. Amniyoskopinin tek riski bebeği saran zarları yırtma olasılığıdır. Bu yüzden gebeliğin ancak 36. haftasından sonra uygulanabilir.Riskli bir gebeliğin bir hastanede izlenmesi zorunludur. Aynı zamanda hormon, tokokardiyografı, ultrasonog- rafi ve amniyoskopi gibi tetkikler de yapılmalıdır. Anneye ait hastalıklar dagene hastanede kontrol altına alınabilir. Bütün bu kontrollar gebeliğin son üç aylık döneminde yapılmalıdır, çünkü dölütte sıkıntı en çok bu dönemde ortaya çıkar. Doğumda izlenecek yolun saptanmasında da gene bu dönemde yapılan tetkiklerin sonuçlarından yararlanılır. Eğer tetkikler dölütün zorluk içinde olduğunu gösteriyorsa ya da annenin sağlığı gebeliğin sürmesini tehlikeye sokuyorsa sezaryen ameliyat gerekir. Sezaryen için genellikle bebeğin dış ortamda yaşamını sürdürebilecek olgunluğa erişmesi beklenir. Bu da gebeliğin en az 34. haftası demektir. Koşullar 34. haftadan önce bir girişim yapılmasını gerektirecek kadar kötüyse ya da annenin sağlığı sezaryene olanak vermeyecek ölçüde bozuksa gebelik 34. haftadan önce sonlandınlır ve dölüt ölür.