Böbrektaşı Hastalığı Müdavi Beslenme Oksalatlı Diyatez ve Oksalatlı Böbrektaşı

KLİNİK BİLGİLER

Oksalat diyatez hastalığının anlamı, organizmanın daha çok miktarda oksalik tuzlar neşir etme temayülüdür. Oksalit tuzlar böbrek leğeninde ve idrar yollarında teressüp ederek oksalat böbrek taşları teşekkül eder Bu taşlar böbrek cidarını yaralayarak kanın idrara karışmasına sebep olur. Bundan başka idrar yollarınde oksalik asid ve tuzları veter (kasları hareket ettiren kalın sinir) e gererek mafsal cihazında iltihaplanmaya sebep olur

BESLENME MADDELERİNİN SEÇİMİ

1. SÜT VE SÜTLÜ MAMULLER

Müsaade Edilenler: Yok.

Sımrlananlar : Tam yağlı ve düşük yağlı inek, koyun, manda, keçi sütü, yoğurt (inek, manda, koyun, karışık), diyetik ekşimik, inek ve koyun salamuralı beyaz peynir, kaşkaval, diyetik peynir, tatlı ve ekşi kaymak % 12 - 30 yağlılıkta; 12 saat ekşimiş kefir, taze mayaları mış yoğurt, taze mayalanmış peynir, tarator, ayran. sütlü kremalar.

Yasaklanarılar : Süt tozu, şekerli, şekersiz konsantre süt, kaşkaval, hollanda peyniri, iştiha açıcı acılı eritilmiş peynir, peynir 'Suyu.

2. ET VE ETLİ MAMULLER

Müsaade Edilenler: Körpe dana, gevrek sığır eti, yağsız kuzu ve oğlak eti, ev tavşanı, yağsız kuşlar- piliç, üveyik, genç tavuk ve horoz, hindi, haftada 2 - 3 defa kadar.

Sınırlananlar: Yağsız etler.

Yasaklananlar : Yağlı ve kart etler, yağlı kuş etleri- ördek, kaz, hayvan sakatatı, .çolan, kuzu kuyruğu, koyun et suları, acılı soslar, konserve etler ve kolbaslar, her türlü konserve, role, paça, ezme, etli yemekler.

3. BALIK VE BALIKLI MAMULLER

Müsaade Edilenler: Yağsız dere ve deniz balıkları ekir, mercan balığı, çiğa, beyaz balık, turnabalığı, alabalık, genç sazan, merlüz, kefal ilkbahar safrid, kalkan, kılıç, ilkbahar uskumrusu.

Sınırlananlar : Yağlı dere ve deniz balıkları- som, yağlı sazan, çin sazarıı, morina, çiğa, yılanbalığı, palamud, ton, tari k, okyanus ve karadeniz uskumrusu.

Yasaklananlar : Havyar- kara ve kırmızı havyar, tarama, salarnuralı ve tuzlu balıklar, çiroz, garosi, her türlü konserve balıklar, balık ezmesi, bazı balık olmai yan deniz ve okyanus ürünleri- midye, istridye, karides, ıstakoz, her türlü balık ezmeleri, yemekleri.

4. YUMURTA VE YUMURTALI MADDELER

Müsaade Edilenler : Bütün tavuk yumurtası- günde 1 adet, yumurta akı

Yasaklananlar : Çok miktarda yumurta sarısı tez yumurta.

5. YAGLI MADDELER

Müsaade Edilenler: Salatalık nebati yağlar- mısır, zeytin, ayçiçeği susam ve saire, taze inek tereyağı.

Sınırlananlar : Margarinler.

Yasaklananlar: Sığır ve koyun iç yağı, kaz, ördek ve balık yağları.

6. SEBZELER VE SEBZE KONSERVELERİ

Müsaade Edilenler: Kabak, domates, donıates suyu, biberier, gamba, patates, beyaz lahana, karnıbahar, sterilize sebze konserveleri, hıyar.

Sınırlananlar: Havuç, kereviz, kırmızı pancar, marul, kıvırcık, yeşil fasulye ve bezelye, mantar.

Yasaklananlar: Ispanak, kuzukulağı, ışır, labada, ısırgan, kuru fasulye ve bezelye, nohut, soya, mercimek, patlıcan, turp ve küçük kırmızı turp, aspara.

7. MEYVE VE MEYVE KONSERVELERİ

Müsaade Edilenler: Elma, üzüm, muz, ananas, karpuz, kavun, nar, kestane.

Sınırlananlar: Portakal, limon, greyfurt, mandalin, ayva, kiraz, armut, vişne, kayısı, şeftali, çilek ,ahududu, çobanüzümü.

Yasaklananlar: Mavi bardakeriği, böğürtlen, hurma, incir, dağ çileği ceviz, badem, fındık, kabak ve ayçiçeği çekirdekleri.

8. EKMEK VE EKMEK MAMULLERİ, HUBUBAT VE HAMURLU MAMULLER

Müsaade Edilen ve Yasaklanan: Yok.

Sınırlananlar: Çavdar ekmeği, makarna mamulleri, (rnakaron, yufka, şehriye, kuskus, küçük makarna şekilleri), pirinç, pirinç unu, un, kara buğday, yulaf içi, irmik, nişasta, beyaz buğdayekmeği (günde 150 - 200 g) kadar, ekmekli kahvaltı.

9. ŞEKER, ŞEKERLEME VE TATLı MAMULLER

Müsaade Edilenler: Yok.

Sınırlananlar: Endüstriyal şeker, glikoz, fruktoz, saf bal, tatlılar reçeller, marmelat, ezmeler, lokum, susam veya ayçiçeği tahin helvası, bonbonlar.

Yasaklananlar: Şerbetli tatlılar, pasta, torta, kakao (oksalik asidce çok zengin), çikolata, çikolatalı mamuller ve bonbonlar, jelatin, her türlü kremalar ve de-, serler. '

10. İÇECEKLER

Müsaade Edilenler: Ihlarnur, çobanüzümü, ayıüzümü, mısır püskülü, kiraz sapları, karahindiba, atkuyruğundan çay, maydanoz yaprak ve kökü, armut ağacı yaprağı haşlaması, az alkalik maden suları.

Sınırlananlar: Meyve ve sebze suları.

Yasaklananlar: Koyu rize çayı, kahve, kakao, her türlü gazozlu içecekler, alkolsüz, tabii veya surı'i gazozlaştırılan madeni sular, naneli içecekler, boza.

11. BAHARATLAR

Müsaade Edilenler: Maydanoz (yaıprak ve kök), dereotu, domates püresi, vanilya, limon suyu (idrarın alkulizesine yardım eder), tatlı kırmızı biber, cubrika.

Sınırlananlar: Şarap, elma ve meyve sirkesi.

Yasaklananlar: Yakıcı kırmızı biber, çuşka biber, acılı soslar- «Ketçap» ve «Tarıgra», salça, acılı, hiren, kara biber, bahar, tarçin, karanfil defne yaprağı, hindistan cevizi, mercanköşk.

12. MUTFAK TUZU: Prensip itibariyle günde 6 g idrar yolları, böbrek leğeni oksalik asidce iltihaplanma hallerinde veya böbrek sancılarından sonra tuz miktarı günde asgari miktar olan- 3 - 4 grama düşürülür.

MÜDAVİ BESLENME PRENSİPLERİ

Tedavide başta gelen metot, diyetik beslenmedir. Zamanımızdaki ilim adamlarından çoğu hakikaten yerneklerle beraber oksalik asid ve tuzlarının maksimum aza} tılması imkanlarının şiddetle sınırlandırılması ve diyetik rejimin tatbik edilmesi tarafdan ve tavsiye edicileridirler. Bununla beraber diyetik rejim birkaç esas üzerine oturtulmalı. Bu esaslar hakikaten çok müessir ve şiddetle sınırlandırmağa kadar varabilirde, ve mümkün mertebe tamir edici ve düzenleyicidir. Bu prensipler şunlardır:

1. Bu prensiplerin başında çok miktarda oksalik asid ihtiva eden gıda maddelerinin tahdit edilmesidir. Mesela 100 g kakaoda 450 mg. oksalik asidi çayda- 370, kara biberde- 320, ıspanakta- 320, kuzukulağında-300, ıştırda- 240, kuru incir, dağ çileği ve hurmada-] 00, çikolatada- 90, kuru bezelye de-- 80, kırmızı domatesde-« 50, hıyarda- 50, havuç, pancar, patatesde-40, lahana, kuru fasulye ve marulda- 30, yeşil fasulyede- 20, mavi bardakeriğinde, hindiba ve kıvırcıkda-10 mgramdır.
2. Ekşi valense taşıyan yağların tahdit edilmesi, bunlar oksalik asid ve tuzlarının doğrudan bağırsaklar tarafından şiddetle emilmesine tesir ederler. Genellikle yağlar günde 60,- 70 gramla sınırlandırılır ve özellikle nebati yağlar tercih edilir.
3. Kalsiyum tuzlarınca zengin olan gıda maddelerinde sınırlandırılma yapılır. Kalsiyum tuzları oksalik asi d ile birleşerek kalsiyum oksalat oluşturur. Mesela 100 g ısırgan 716 mg kalsiyum ihtiva eder .inek peyniri- 518, kaşkaval+- 362, nane-- 307, tavuk yumurta sarısı- 382, soya- 257, badem- 252, fındık- 253, kabak çekirdeği- 235, yeşil fasulye-- 218, koyun sütü-206, kuru incir- 193, koyun yoğurdu- 183, maydanoz yaprakları- 163, kuzukulağı-e- 150, inek sütü- 142, ekşi mik- 140~ıspanak- 136, labada- 131, inek yoğurdU-'l1S, ceviz- 99, zeytin- 96, kuru kayısı- 92, kı vırcık- 90, kuru üzüm- 80, prasa+- 74, fıstık- 67; yulaf içi- 66, biber- 57, lahana- 50, havuç- 46, portakallar- 41, çilekler- 39, karnıbahar- 32, ekmek-28, mavi bardak eriği ve yeşil bezelye- 27, hıyar ve beyaz ekmek- 26, şeftali, kayısı, alabalık- 23, kabak-22, kavun- 21, ayva- 20, dolma kabak- 17, ev tavvan eti- 14, elma- 12, dana eti- 12, tavuk eti- 12, piliç eti- 11 mg'dır.
4. Mide ifrazatını tahriş edici gıdalardan kaçınılması gerekenler: baharatlar, kızartılan ve kavurulan yemekler, iştiha açıcı acı soslar ve yalıniler, aşırı derecede tuz (tuz ruhu yapıcısı) kullanılması, zira tuzruhu yemeklerde bulunan oksalik asid ve tuzlarının emilmesini kolaylaştmcısıdır. tuzruhunun teşekkülünü tahrik ve teşvik eden ekstrakt maddelerden dahi kaçınılmalı.
5. Alkal valense'den zengin olan gıdalar- başta meyve ve sebze ve bunların sularından diyetik yemeklere daha ziyade katılması lazımdır. Oksalat deyatez ve oksalat böbrek taşı hastalarının günde 1 2 taze sıkılmış limon suyu almaları tavsiye olunur. Limon suyu böbreklerden süzülen oksalik tuzların dışarı atılmasına yardım eder. Limon suyu mübadele seyrini islah eder, iç organizma ortamını alkalize eder. Oksalat taşlar pH (hidrojen iyonlarının konsantrasyonu) 6, yani idrarın ekşilik reaksiyonunda oluşmağa başlar.
6. Jelatinli veya helmeli yemeklerden (jelatin, paça, çalan, kuzu ve kuş ayakları pelteleri vs.) pek çok miktarda glikokol ve sirke ihtiva ederler, bu iki madde oksalik asid sentezi oluşumuna elverişlidirler.
7. Yemekler vitamin bakımından zengin' olmalı, esas gıdalardan besleyici terkipte olan unsurların mümkün olduğu kadar eşit ve çok çeşitli olması, mübadele seyrini ayni seviyede tutacak çeşitli mikroelement ve oligoelmentler ihtiva etmeli.
8. Karbonhidratlar hergünkü gibi normal miktarda- günlük 300 - 350 g verilir. Oksalik asid endrojen sentezi arttırdığından çabuk emilen şekerler tahdit edilir.
9. Ekmek ve hamur işleri vasatı tahdit edilir, çünkü bunlar asid valens taşıdıklarından iç organları asidleş tirirler.
10. İçeceklere ziyadesiyle müsaade edilir- günde' 100 - 200 mL, bazan (3000 ml kadar) arttırılır, bu idrarın 1500 ml kadarının dışarı atılmasını temin içindir. idrarın izafi ağırlığı 1010 - 1012 dir. Bu böbreklerden süzülen oksalik tuzların dışarı atılmasına yardım eder. Böbrek ve idrar yollarını yıkamada, mutlaka idrar çıkartıcı bitkisel haşlama, tentür ve çaylardan, meyve ve sebze sularından istifade edilir. (idrar çıkartıcı bitkilerden birkaçının kullanılışı hakkında bilgiler: ANASON- dövülmüş anason tohumlarından bir tatlı kaşığı 0,5 litre suda çay gibi demlenir, bir saat sonra süzülür. Günde 3 defa yemeklerden evvel birer bardak alınır. DEREOTU- hafifce dövülmüş tohumlarından 1 kahve kaşığı 300 g kaynar suda çay gibi demlenir, 1 saat sonra süzülür. Günde 3 defa yemeklerden evvel birer çay bardağı alınır. IHLAMUR- 1 çorba kaşığı çiçek 200'g kaynar suya atılır, S dakika kaynatıltr. çay gibi içilir. MAY• DANOZ kök ve yaprakları kıyılır, 1 çorba kaşığı (tohumlarınd~n 1 kahve kaşığı), 400 g kaynar suda demlenir, 2 saat bekletildikten sonra süzülür. Günde 3 defa yemeklerden evvel birer çay bardağı alınır. MISIR PÜSKÜLÜ- iyice kıyıldıktan sonra 2 çorba kaşığı 0,5 litre suda çay gibi demlenir. Günde 3 defa yemeklerden ev vel birer bardak alınır. B.M.)
11. Yemeklerle alınan günlük enerji yekünü 2200• 2400 kkal miktarını geçmemeli, sarf edilen enerjiye göre bu ayarlanmalıdır.

BESLENMEDE MUTFAK iŞLERİ

Yemekler mümkün olduğu kadar basit hazırlanmalı. En uygun olan kaynatılarak pişirilerfidir. Yemeklere yağ sofraya sunulacağı zaman konulmalı. Etli yemekler küçük porsiyonlar halinde az, günlük et miktarı 120 g kadar olmalı. Etler evvela kaynatılarak içindeki ekstrakt maddeler çıkarılır ve atıldıktan sonra pişirilir, aynı işlem balıklarada tatbik olunur. Yemekler buharda da pişirilebilir. Meyve ve sebze suları da aynı işleme tabi tutulmalı. ıskarada pişirilirken ekstrakt, yani gizli yağ maddelerinin çoğu ayrılır, yararlıdır. Yemeklerin su banyosunda ve fınnda pişirilmesine de müsaade edilir.

Kızartma ve kavurma, mide ifrazatını şiddetle tahriş edecek iştiha açıcı, acılı soslar ve baharatlar yasaktır.

Tabiatla uyumlu beslenmeye dikkat edilmeli. Nebati besinlerin ekserisı çiğ olarak alınmalı, bunlar iç organizmayı alkalize eder ve idrarın artışını sağlar.

BESLENME REJİMİ

Yemek öğünleri mutlaka muayyen saatlarda olmalı. Yemekler huzur ve sükünet içerisinde yenmeli. Hastalar lokmaları devamlı ve çok .iyi çiğnemeli, nebati gtdalar daha çok mihaniki çalışma ister. Muayyen aralıklarla 4 öğün ve bir ikindi kahvaltısı tavsiye edilir. Bazı ilim adamları 5 öğün ve 2 kahvaltı taraftarıdırlar- saat 10 ve 16 kahvaltısı. Doyasıya yemek almaksızın, küçük porsiyonlar halinde yenmelidir.

PROFİLAKSİ VE HAYATİ REJİM

PROFİLAKSİ, çocuklara ta küçük yaşlardan itibaren öğretilmeli. İtidal üzre beslenmeye alıştırılmalı. Yağlı maddeler, oksalik asid ve tuzlarınca zeı;ıgin gıda maddeleri öğretilmeli. Yemekte süiistirnal yapılmadan yemek yemelerine alışkınlık peyda ettirilmeli. Bu anlamda küçük çocuklara öğretilmesi lazımgelenlerin ba. şında çikolata ve çikolatalı bonbonlar gelir. Oksalatça zengin çikolata ve çikolatalı bonbonlar mahdut olarak verilmeli.

Oksalik asi d ve tuzlarının bağırsaklarda emilmesi ne yardım eden fermentasyonun tahdit edilmesi hususunda bağırsak dispepsi'si hemen tedavi edilmeli. Fermentasyon bağırsaklarda büyük miktarda gaz oluşumuna vesile olur, profilaksi tedbirlerin bu husustaki yararları pek büyüktür. Şişmanlık, böbrektaşı hastalığının gelişmesinde, özellikle oksalat taşların oluşumunda, rizikolu faktördir. Şişmanlıkta birçok metabolik temayüller meydana gelir. Bundan dolayı profilaksi tedbir lerden mühim biri de oksalat diyetez ile mücadele ve oksalat böbrek taşlarını bünye normalinde tutmak veya normalIeştirmek yolunda enerjik tedbirler almaktır.

Alkol ve nikotin karaciğer ve böbreklerin temizleme fonksiyonlarını fazlasiyle meşgul eder. Bununla beraber böbreklere arız olan metabolizma artıklarının dışarı atılmasına verdikleri zarardan dolayı, kullanılmasından kaçınılmalıdır.