Nane Suyu

Nane Suyu

Güney Anadolu (Muğla, Antalya) yaylalarında yetişen bazı Mentha türlerinin (bilhassa M. pulegium L.) çiçekli dallarından su buharı distilasyonu ile elde edilir. Bilhassa mentol ve türevlerini taşımaktadır.

Osmanlı döneminde seyyar satıcılar tarafından İstanbul sokaklarında satılır ve dahilen, mide bulantısını kesmek için, kullanılırdı.

Anadoluda 7 kadar Mentha türü yetişmektedir. Bunların bir kısmı halk arasında “Yabani nane” ismi altında kullanılmaktadır. Başlıcaları şunlardır:

M. açuatica L. (Su nanesi): 20-90 cm yükseklikte, ekseriya kırmızımtırak renkli, az veya çok tüylü, yapraklan saplı ye kuvvetli kokulu, çiçekler dalların ucunda küremsi başlar halinde bir arada toplanmış, çiçekleri leylak renkli, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Anadoluda yaygın bir türdür. Su kenarlarında ve bazen suyun içinde yetişir.

Kurutulmuş toprak üstü kısımlarında % 0.3-0.4 arasında uçucu yağ bulunmaktadır (3, 4, 5). Uçucu yağ içinde % 5-37 arasında mentol bulunduğu saptanmıştır (4).
M. hnğif&lia (L.) Hudson (Syn: M. incana Willd., M. sylvestris L.) (Tüylü nane): 40-120 cm yükseklikte kuvvetli bir türdür. Yapraklar hemen hemen sapsrz ve seyrek veya beyazımtırak sık tüylü, çiçekler erguvan veya beyaz renkli. Bilhassa Kuzey ve Kuzeydoğu Anadoluda yaygındır. Bazı alttür ve varyeteleri yayınlanmıştır.

Kurutulmuş toprak üstü kısımlarında % 0.2-0.55 arasında uçucu yağ bulunduğu saptanmıştır (3, 4, 5). Uçucu yağ % 15-29 arasında mentol taşır (4).

M. pulegium L. (Yarpuz): 10-40 cm yükseklikte, çok yıllık otsu bir bitkidir. Yapraklar kısa saplı az veya çok tüylü. Çiçekler yaprakların koltuğunda toplanmış ve leylak renkli. Kaliks dişlerinin birbirine eşit olmaması ve tüp kısmının boğazının içi tüylü olması ile Anadoluda yetişen diğer Mentha türlerinden kolaylıkla ayrılabilir. Sulak çayırlarda bol olarak bulunmaktadır.

İstanbul civarından toplanan örneklerde % 0.15 uçucu yağ, bu uçucu yağ içinde de % 60 pulegon olduğu saptanmıştır (6).
Eskİ çağlardan beri tanınıp kullanılan bir nane türüdür. Toprak üstü kısımları (Herba Menthae pu-legii) infusyon halinde hazırlanarak günde 2-3 bardak içilir.
Kuvvet verici, hazmettirici, balgam ve safra söktürücü ve adet getirici etkilere sahiptir.

Memleketimizde basit yöntemler ile bu türden uçucu yağ elde edilir. Filiskin yağı (Oleum Menthae pulegii) ismiyle tanınan bu yağ, bitkinin taşıdığı özelliklere sahiptir. Bir şeker parçası üzerine damlatılarak günde 2-10 damla alınabilir.

1 - Boulouthıan, O.: Lcs essences de menthe et d‘origan produıtes en Anatolie - Revue Medico - Pharmaceutique 3: 99 (1890).
2 - Baytop, T.: Yayınlanmamış bir araştırmanın sonuçlarına göre.
3 - Gürgen, A.R.: aynı yayın, 326.
4 - Buyraktar-AIpmen, G.: Bazı Mentha aquatica L. ve M. longifolia (L.) Huds. numuneleri üzerinde gaz kromatografisi ile yapılan çalışmalar - İstanbul Univ. Ecz. Fak. Mecm. 13: 178 (1977).
5 - Öztiirk, M.A. ve Görk, G.: Batı Anadolu Mentha türlerinin korolojisi ve ekonomik değerlendirilmesi üzerine bir inceleme - Ege Üniv. Fen Fak. Derg. seri B. 2 (4): 339
6 - Gürgen, A.R.: ayni yayın, 325.

Diğer isimler: Filiskin, Nene (Manavgat), Pülüskün.

Akdeniz bölgesi kasabalarının pazarlarında “Nane” yerine satılmaktadır.

M. spicata L. subsp. spicata (Syn: M. viridis L., M. crispa L.) (Kıvırcık nane): 30-100 cm yükseklikte, kuvvetli kokulu, çıplak veya grimsi tüylü, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Yapraklar sivri uçlu, hemen hemen sapsız. Çiçekler soluk mavi renkli, dalların ucunda uzun ve dar başak durumlarda toplanmış. Sulak yerler veya su kenarlarında yetişir. Bilhassa Kuzey ve Batı Anadoluda yaygındır.

Yapraklan Folium Menthae crispae veya F. Menthae viridis ismi altında ticarette bulunur. Bitki bilhassa uçucu yağ elde edilmekte kullanılmaktadır.

Bu tür %l-5 arasında uçucu yağ taşımaktadır. Su buharı distilasyonu ile elde edilen uçucu yağ Oleum Menthae viridis ismi altında tanınır. Bu yağ içinde bilhassa karvon (% 40-70) bulunmaktadır.

Diş macunlan ve çikletlerin içine koku verici olarak konulmaktadır.

!- Gaziantep kökenli bitkide % 1.2-1.3 oranında uçucu yağ ve bu yağda da % 68-69 karvon ve % 4-6 limonen saptanmıştır (1). Gaziantep bölgesinde yetiştirilen bu alttür çevrede yemeklik nane olarak kullanılmaktadır.

Diğer isimler: Antep nanesi, Rumi nane. Yeşil nane.

M. suaveolens Ehrh. (Syn: M. rotundifolia auct.): 40-100 cm yükseklikte, hoş kokulu, gövdesi seyrek veya sık ve yumuşak tüylü, çok yıllık otsu bir bitkidir. Yapraklar sapsız, küt uçlu, kenarlan dişli, üst yüz buruşuk ve soluk yeşil renkli, alt yüz gri veya beyaz renkli ve yünümsü gibi tüylüdür. Yazın kuruyan sulak yerlerde bulunur. Batı Anadoluda yaygındır. Sebze bahçelerinde de yetiştirilir.

Kurutulmuş toprak üstü kısımlarında % 0.14 uçucu yağ bulunduğu saptanmıştır (2).

Türkiycde yetişen Mentha türleri taşıdıkları uçucu yağ miktarı ve bu yağ içinde bulunan etkili bileşikler (mentol) yönünden büyük değişiklikler

göstermektedir. Bu değişiklikler ekolojik koşullar (3), Mentha türlerinin birbirleriyle kolaylıkla melezleşmeleri ve birçok kimyasal ırkın bulunması gibi nedenlerle açıklanabilir.