Ön Çapraz Bağ Yaralanmaları
Ön Çapraz Bağ Yaralanmaları :
Ön çapraz bağ sıklıkla sportif bir aktivite sırasında bazen de travmalar (trafik kazası, yüksekten düşme) sonucu yırtılır. En sık rastladığımız yaralanma şekli halı sahada futbol oynarken ortaya çıkar ve ayak yerde sabit iken gövdenin dönmesiyle dizde burkulma şeklinde görülür. Hastaların bir kısmı ön çapraz yaralanması sırasında dizlerinden “pat” sesi geldiğini bildirmektedir. Dizde dönmeyi takiben birkaç saat içinde diz şişer ve ağrı başlar, yine de hastalar basarak yürüyebilmektedir.
Akut yaralanma sonrasında birkaç hafta içinde dizdeki şişlik ve ağrı geçer, hastalar üzerine basarak yürüyebilirler, işlerine dönebilirler ve sakatlıktan kurtulduklarını düşünürler. Bu akut dönem geçtikten sonra esas yakınmalar başlar, en sık karşılaştığımız yakınmalar hastalar tarafından dizdeki boşalma hissi, dönme ya da çıkıp girme diye tanımlananlardır. Ayrıca hastalar dizlerinde bir güvensizlik olduğundan, çıkıp girecekmiş gibi hissettiklerinden yakınırlar.
Yukarıda saydığımız yakınmalarla doktora başvuran hastada yapılacak testlerle ve görüntüleme yöntemleriyle (Röntgen, MRG) ön çapraz bağ yaralanması tanısı konur.
Cerrahi tedavi artroskopik yöntemle uygulanan ve sonuçları % 90 üzerinde başarılı bir tedavi şeklidir. Hastaların kopmuş olan ön çapraz bağı yine hastanın kendisinden alınan tendonlarla yeniden yerine yerleştirilir ve tespit edilir. Bu işlem artroskopik olarak gerçekleştirildiği için ameliyat sonrası yakınmalar en aza inmiştir. Ameliyat sonrasında hasta bir rehabilitasyon programına alınır ve belli aralıklarla takip edilir. Dizlik veya alçı uygulanmaz. Hasta ameliyattan sonra ikinci gün koltuk değnekleri ile üzerine basarak yürütülür ve taburcu edilir. Verilen egzersizleri evde kendisi yapmaya devam eder, koltuk değneğini ortalama bir hafta kullandıktan sonra bırakır ve normal olarak yürümeye başlar. Dizini birinci hafta sonunda 90° bükebilmelidir. Aksamadan yürüme genellikle ikinci hafta sonundan itibaren mümkündür. Bu dönemde yüzmeye başlayabilir. İşine ya da okula dönmesine ikinci hafta sonunda izin verilir, ancak hastanın bu dönemde fiziksel aktivitelerden kaçınması gerekir. Birinci ay sonundan itibaren uzun yürüyüşler, ip atlama, bisiklet egzersizleri gibi yeni egzersizler eklenerek rehabilitasyon sürdürülür. Bu şekilde kontrollü bir takip ile hastalar kaslarını güçlendirmeye devam ederler ve yedinci aydan sonra sportif müsabakalara dönebilirler. Hastaların büyük çoğu uygulanan cerrahi tedavi ve sonrasındaki rehabilitasyonla yaralanmadan önceki fiziksel aktivite düzeyine ulaşabilmekte ve kendi spor branşına dönebilmektedirler.
Konservatif (ameliyatsız) tedavi ise yukarıda anlatılan cerrahi tedavinin uygun olmadığı ya da hastaların cerrahi tedaviyi arzu etmediği durumlarda uygulanır, ancak dizde boşalma, dönme yakınmaları belirgin ise konservatif tedaviden yarar beklenmemelidir. Bu tedavi şeklinde diz çevresi kaslar güçlendirilir, hastanın derin duyu algısı geliştirilmeye çalışılır ve günlük aktivitelerine sorunsuz bir şekilde dönmesi hedeflenir. Unutulmaması gerekir ki ön çapraz bağı kopmuş bir kişi cerrahi tedavi görmeden futbol, voleybol, basketbol, tenis, hentbol gibi spor dallarında faaliyet gösteremez, ancak golf, yüzme, yürüyüş ve bisiklet yapabileceği aktivitelerdir.
Toplam uzunluğu yaklaşık 3.0 - 4.0 cm olmakla birlikte ön çapraz bağ, üzerinde en fazla araştırma ve cerrahi girişim tekniği geliştirilen yaralanma türüdür. Yapılan sporun içinde bulunan hızlı yön değiştirmelerde, ani hızlanma ve yavaşlamalarda ya da sıçrama sonrası yere inişte ön çapraz bağ yaralanabilir. Basketbol, futbol ve voleybol gibi dizde dönmenin sık olduğu sporlarda ön çapraz bağ yaralanmaları sık görülmektedir. Oluş mekanizması çeşitlilik göstermekle birlikte dizin hafif bir açıyla bükülü olduğu durumda ayağın yük alması sonucu dizde dönme ile birlikte ön çapraz bağda kopma tarzında yaralanmalar oluşmaktadır.Futbolda topun iki oyuncu arasında kaldığı ve her iki oyuncunun topu rakibinden kurtarmak için diz bükülü iken ayağa aşırı güç uyguladığı durumlarda ön çapraz bağ yaralanmasıyla sık karşılaşılmaktadır.On çapraz bağ yaralandığında kendiliğinden iyileşmez. Eğer yaralanma tam kopma şeklinde ise sporcu merdiven çıkma hareketinde dizinin ön-arka doğrultuda kontrolsüz hareket ettiğini hisseder. Dizde boşalma hissi oluşur. Sporcuda güvensizlik olur ve bacağının o tarafının üstüne yük vermeye korkar. Bu durumda cerrahi girişim kaçınılmaz olur. Ön çapraz bağın koptuğu ve cerrahi girişim yapılmayan durumlarda halk arasında kireçlenme olarak da bilinen artrit hastalığı gelişmektedir.
ÖN ÇAPRAZ BAĞ YARALANMASI
Ön çapraz bağ diz ekleminin içinde yer alan en önemli ve en sık yaralanan bağdır. Tibianın (kaval kemiği) femurun (uyluk kemiği) önüne aşırı hareket etmesine engel olur, yani dizi yerinde tutar. Koptuğu zaman diz ekleminde boşalma-dönme-kaçma gibi hastaların ifade ettiği yakınmalara çok sık rastlanır. Yaralandığı durumlarda diz ekleminde aşırı gevşeklik ve öne-arkaya aşırı hareket ortaya çıkar ve bu durumda diz içindeki diğer yapılar (menisküsler ve kıkırdak) da zamanla zarar görür.Ön çapraz bağ sıklıkla sportif bir aktivite sırasında bazen de travmalar (trafik kazası, yüksekten düşme) sonucu yırtılır. En sık rastladığımız yaralanma şekli halı sahada futbol oynarken ortaya çıkar ve ayak yerde sabit iken gövdenin dönmesiyle dizde burkulma şeklinde görülür. Hastaların bir kısmı ön çapraz yaralanması sırasında dizlerinden “pat” sesi geldiğini bildirmektedir. Dizde dönmeyi takiben birkaç saat içinde diz şişer ve ağrı başlar, yine de hastalar basarak yürüyebilmektedir.
Akut yaralanma sonrasında birkaç hafta içinde dizdeki şişlik ve ağrı geçer, hastalar üzerine basarak yürüyebilirler, işlerine dönebilirler ve sakatlıktan kurtulduklarını düşünürler. Bu akut dönem geçtikten sonra esas yakınmalar başlar, en sık karşılaştığımız yakınmalar hastalar tarafından dizdeki boşalma hissi, dönme ya da çıkıp girme diye tanımlananlardır. Ayrıca hastalar dizlerinde bir güvensizlik olduğundan, çıkıp girecekmiş gibi hissettiklerinden yakınırlar.
Yukarıda saydığımız yakınmalarla doktora başvuran hastada yapılacak testlerle ve görüntüleme yöntemleriyle (Röntgen, MRG) ön çapraz bağ yaralanması tanısı konur.
Tedavi
Ön çapraz bağ yaralanması (yırtılma-kopma) tanısı konmuş bir hastada tedaviye karar verirken hastanın beklentileri, yaşı, fiziksel aktivite düzeyi, günlük hayatındaki yakınmaları, spora dönmek isteyip istemediği ve ameliyat sonrası rehabilitasyona uyum sağlama arzusu belirleyici rol oynar. Hastanın günlük hayatında yaşadığı dizdeki boşalma-dönme atakları hekimi cerrahi tedaviye yönlendirir. Eğer hastanın günlük hayatında önemli yakınmaları yoksa ve sportif aktivitelerden uzak durma kararı almış ise konservatif (ameliyatsız) tedavi bir seçenek olabilir.Cerrahi tedavi artroskopik yöntemle uygulanan ve sonuçları % 90 üzerinde başarılı bir tedavi şeklidir. Hastaların kopmuş olan ön çapraz bağı yine hastanın kendisinden alınan tendonlarla yeniden yerine yerleştirilir ve tespit edilir. Bu işlem artroskopik olarak gerçekleştirildiği için ameliyat sonrası yakınmalar en aza inmiştir. Ameliyat sonrasında hasta bir rehabilitasyon programına alınır ve belli aralıklarla takip edilir. Dizlik veya alçı uygulanmaz. Hasta ameliyattan sonra ikinci gün koltuk değnekleri ile üzerine basarak yürütülür ve taburcu edilir. Verilen egzersizleri evde kendisi yapmaya devam eder, koltuk değneğini ortalama bir hafta kullandıktan sonra bırakır ve normal olarak yürümeye başlar. Dizini birinci hafta sonunda 90° bükebilmelidir. Aksamadan yürüme genellikle ikinci hafta sonundan itibaren mümkündür. Bu dönemde yüzmeye başlayabilir. İşine ya da okula dönmesine ikinci hafta sonunda izin verilir, ancak hastanın bu dönemde fiziksel aktivitelerden kaçınması gerekir. Birinci ay sonundan itibaren uzun yürüyüşler, ip atlama, bisiklet egzersizleri gibi yeni egzersizler eklenerek rehabilitasyon sürdürülür. Bu şekilde kontrollü bir takip ile hastalar kaslarını güçlendirmeye devam ederler ve yedinci aydan sonra sportif müsabakalara dönebilirler. Hastaların büyük çoğu uygulanan cerrahi tedavi ve sonrasındaki rehabilitasyonla yaralanmadan önceki fiziksel aktivite düzeyine ulaşabilmekte ve kendi spor branşına dönebilmektedirler.
Konservatif (ameliyatsız) tedavi ise yukarıda anlatılan cerrahi tedavinin uygun olmadığı ya da hastaların cerrahi tedaviyi arzu etmediği durumlarda uygulanır, ancak dizde boşalma, dönme yakınmaları belirgin ise konservatif tedaviden yarar beklenmemelidir. Bu tedavi şeklinde diz çevresi kaslar güçlendirilir, hastanın derin duyu algısı geliştirilmeye çalışılır ve günlük aktivitelerine sorunsuz bir şekilde dönmesi hedeflenir. Unutulmaması gerekir ki ön çapraz bağı kopmuş bir kişi cerrahi tedavi görmeden futbol, voleybol, basketbol, tenis, hentbol gibi spor dallarında faaliyet gösteremez, ancak golf, yüzme, yürüyüş ve bisiklet yapabileceği aktivitelerdir.
Komplikasyonlar
Artroskopik yöntemle de yapılmış olsa her ameliyatta olduğu gibi ön çapraz bağ cerrahisinde de komplikasyon görülme olasılığı vardır. Görülen komplikasyonlar önem sırasına göre şöyle sıralanabilir: Tromboemboli (bacak damarlarında oluşan pıhtının başka organlara giderek damarları tıkaması), enfeksiyon, ameliyat sırasında kıkırdakların zarar görmesi. Bu komplikasyonlara karşı uygun antibiyotik ve pıhtı önleyici ilaçlar ameliyat öncesi ve sonrasında hastalara verilerek riskler en aza indirilmeye çalışılmaktadır.Toplam uzunluğu yaklaşık 3.0 - 4.0 cm olmakla birlikte ön çapraz bağ, üzerinde en fazla araştırma ve cerrahi girişim tekniği geliştirilen yaralanma türüdür. Yapılan sporun içinde bulunan hızlı yön değiştirmelerde, ani hızlanma ve yavaşlamalarda ya da sıçrama sonrası yere inişte ön çapraz bağ yaralanabilir. Basketbol, futbol ve voleybol gibi dizde dönmenin sık olduğu sporlarda ön çapraz bağ yaralanmaları sık görülmektedir. Oluş mekanizması çeşitlilik göstermekle birlikte dizin hafif bir açıyla bükülü olduğu durumda ayağın yük alması sonucu dizde dönme ile birlikte ön çapraz bağda kopma tarzında yaralanmalar oluşmaktadır.Futbolda topun iki oyuncu arasında kaldığı ve her iki oyuncunun topu rakibinden kurtarmak için diz bükülü iken ayağa aşırı güç uyguladığı durumlarda ön çapraz bağ yaralanmasıyla sık karşılaşılmaktadır.On çapraz bağ yaralandığında kendiliğinden iyileşmez. Eğer yaralanma tam kopma şeklinde ise sporcu merdiven çıkma hareketinde dizinin ön-arka doğrultuda kontrolsüz hareket ettiğini hisseder. Dizde boşalma hissi oluşur. Sporcuda güvensizlik olur ve bacağının o tarafının üstüne yük vermeye korkar. Bu durumda cerrahi girişim kaçınılmaz olur. Ön çapraz bağın koptuğu ve cerrahi girişim yapılmayan durumlarda halk arasında kireçlenme olarak da bilinen artrit hastalığı gelişmektedir.
Bayan voleybol oyuncularında erkeklere oranla ön çapraz bağ kopmasının 2 ile 8 kat daha fazla olduğu bilinmektedir.
Yaralanma oranının bu kadar çok olması araştırmacıları bu konuda çalışmaya yönlendirmiştir. Nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte hormonal farklılıklar20,25 ve bacak kaslarının erkeklere oranla daha güçsüz olması24 bayan voleybol oyuncularındaki ön çapraz bağ yaralanmalarının sıklığını açıklamaktadır. Yapılan bir çalışmada, bayan voleybol oyuncularının yere düşüşte dizlerini daha az büktükleri ve yere düşüş stratejisindeki farkın yaralanma nedeni olabileceği öne sürülmüştür. Tam ispatlanmamış olmakla birlikte bayan voleybolculara dizlerini düşüşte daha fazla bükmeleri öğretilirse ön çapraz bağ kopmasının daha az görüleceği varsayılmaktadır.nlü futbolcu sahaya çıkarken bunun son maçı olacağını aklından bile geçirmiyordu. Bu sene lig zor geçiyordu. Takım iyi hazırlanmış olmakla birlikte sakatlıklar en önemli sorunlarının başında geliyordu. Daha bir maç önce takım kaptanı yaralanmış ve üç maç sahalardan uzak kalacağı söylenmişti. Şimdi takımın yükü kendi omuzlarındaydı. iyi mücadele etmeli ve takımın sorumluluğunu üstlenmeliydi.
Yaralanma oranının bu kadar çok olması araştırmacıları bu konuda çalışmaya yönlendirmiştir. Nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte hormonal farklılıklar20,25 ve bacak kaslarının erkeklere oranla daha güçsüz olması24 bayan voleybol oyuncularındaki ön çapraz bağ yaralanmalarının sıklığını açıklamaktadır. Yapılan bir çalışmada, bayan voleybol oyuncularının yere düşüşte dizlerini daha az büktükleri ve yere düşüş stratejisindeki farkın yaralanma nedeni olabileceği öne sürülmüştür. Tam ispatlanmamış olmakla birlikte bayan voleybolculara dizlerini düşüşte daha fazla bükmeleri öğretilirse ön çapraz bağ kopmasının daha az görüleceği varsayılmaktadır.nlü futbolcu sahaya çıkarken bunun son maçı olacağını aklından bile geçirmiyordu. Bu sene lig zor geçiyordu. Takım iyi hazırlanmış olmakla birlikte sakatlıklar en önemli sorunlarının başında geliyordu. Daha bir maç önce takım kaptanı yaralanmış ve üç maç sahalardan uzak kalacağı söylenmişti. Şimdi takımın yükü kendi omuzlarındaydı. iyi mücadele etmeli ve takımın sorumluluğunu üstlenmeliydi.
Maç öncesi ısınma ve esneme hareketlerini genelde unutmazdı ancak son birkaç haftadır ne antrenmanda ne de müsabakada her nedense bunlara çok zaman ayırmıyordu. Maçın 65’inci dakikasında beklediği an gelmişti. Ceza sahasına yakın bölgede tam topu rakip savunma oyuncusundan kurtarıp uzaktan iyi bir vuruş yapabilecek konumdaydı. Hırsla öne atıldı ve ayağını topa uzattı. Savunma oyuncusu da buna karşılık vermekte gecikmedi. Dizi bükük durumda ayağı top ve rakip oyuncunun arasında sıkışıp döndü. Ani acı sonrası dizinin boşaldığını ve üzerine basamadığını fark etti. Sağlık görevlileri yanına ulaştığında dizinin acısı artmış şişme başlamıştı. Dizinin altında tuhaf bir boşalma hissi fark etti. Bundan sonrası çok hızlı gelişti. Hekim muayenesiden sonra çekilen manyetik rezonans görüntülemesiyle ön çapraz bağının koptuğu ve ameliyat olması gerektiği söylendi. Ameliyat sonrasında sahalara dönebilmesi için 9-12 ay fizik tedavi ve sportif rehabilitasyon gerekecekti.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
