Kanın Vücudumuzdaki Yolculuğu
Kanın Vücudumuzdaki Yolculuğu :
Vücudumuzdaki bir çok yapının yaşayabilmesi için oksijen ve besine ihtiyacı vardır. Oksijen ve besinlerin vücudumuzun her noktasına dağıtılması gerekir. Ayrıca vücutta oluşabilecek zehirli atıkların uzaklaştırılması gerekir. Bunu Kan dolaşımı yapar.
Kan dolaşımı 3 bölümde incelenir.
1. Kan 2. Damarlar 3. Kalp
Kan : Organlarımıza besin ve oksijenin taşınmasını sağlayan kırmızı renkli sıvıya Kan denir.Kan zehirli maddeleri de ilgili organlara iletir.
Damarlar : Sanki su borusu gibi kanın vücutta dolaşımını sağlar.
Kalp : Kanı damarlara pompalayan organdır.Kalbin oluşturduğu bu itme gücü ile kan, saç köklerinden küçük ayak parmağına kadar bedenin her yerine ulaşır.
1. Dolaşım Sisteminin Kısımları
İnsanda dolaşım sistemi üç kısımdan oluşur : Kalp, damarlar ve kan.
Kalbin üzerinde kalın bir zar vardır. Kalple zar arasında kaygan bir sıvı bulunur. Bu kalbin rahat çalışmasını sağlar ve darbelerde zarar görmesini önler.
İnsanda kalp, iki kulakçık ve iki karıncık olmak üzere dört gözlüdür. Kalbin sağ bölümünde kirli, sol bölümünde temiz kan vardır. Kulakçık ve karıncıklar, sırayla kasılıp gevşeyerek kanın damarlarda hareketini sağlar. Kulakçık ve karıncıklar arasında bulunan kapakçıklar, kanın tek yönlü ilerlemesini sağlar.
DAMARLAR
Üç çeşit damar vardır.
a. Atardamar: Kalpten vücuda kan taşıyan damarlara denir.
Akciğer atardamarı hariç diğer atardamarlar oksijence zengin temiz kan taşır. Yüksek basınca dayanaklıdırlar. En büyük atardamar, kalpten vücuda temiz kanın gönderildiği “aort” atardamarıdır.
b. Toplardamar: Vücutta kirlenmiş kanın vücuda taşınmasını (karbondioksitçe zengin) sağlayan damarlardır.
KAN
Vücudun tek sıvı dokusudur. Kalbin etkisiyle damarlar içerisinde hareket eder.
Kanın Yapısı
Kan, plâzma (serum) ve kan hücrelerinden oluşur. Kanın plâzma kısmı su, protein, organik ve inorganik maddelerden oluşur. Kanın yapısında değişik görevler alan 3 çeşit kan hücresi bulunur.
a. Alyuvar (Eritrosit): Kana kırmızı renk verir. Karaciğer, dalak ve kırmızı kemik iliğinde üretilir. Alyuvar, yapısında bulunan hemoglobin proteinleri yardımıyla oksijen ve karbon dioksit taşır. Alyuvarlar oksijeni
b. Akyuvar (Lökosit): Vücudumuzu mikroplara karşı korur.
c. Kan pulcukları (Trombosit): Kırmızı kemik iliğinde, büyük hücrelerin parçalanmasıyla oluşur. Yaralanma ve kesiklerde kanın pıhtılaşmasını sağlar.
2. Kan Dolaşımı
İnsanda, kan dolaşımı büyük ve küçük kan dolaşımı olmak üzere ikiye ayrılır.
a. Küçük Kan Dolaşımı
Vücutta kirlenen kanın temizlendiği dolaşım çeşididir. Sağ karıncıkta başlar, sol kulakçıkta biter. Sağ karıncıktaki kirli kan akciğer atardamarıyla akciğere götürülüp temizlenir. Temizlenen kan, akciğer toplardamarıyla kalbin sol kulakçığına getirilir. Bu dolaşıma küçük kan dolaşımı denir.
b. Büyük Kan Dolaşımı
Akciğerde temizlenen kanın vücuda dağıtılıp, vücutta kirlenen kanın kalbe getirildiği dolaşım çeşididir. Sol karıncıkta başlar, sağ kulakçıkta biter. Sol karıncıktaki temiz kan, aort atardamarı ve diğer atardamarlarla iç organlara ve tüm dokulara taşınır. Kılcallarda oksijen ve karbondioksit değişimi olur. Kirlenen kan toplardamarlarla kalbin sağ kulakçığına getirilir.
Kan Grupları
İnsanda kan gruplarını alyuvarın üzerinde bulunan bazı proteinler belirler.
Kan nakillerinde, O grubu diğer bütün gruplara kan verebilir. AB grubu bütün gruplardan kan alabilir. A ve B grupları ise hem kendi grubundan hem de O grubundan alabilir.
Rh(+) … Rh(+) ve Rh(–) den alır.
Rh(–) …. Rh(–) den alır.
Kan grubu Rh(–) olan bir insanın kanında Rh(+)’e karşı antikor oluşmasına kan uyuşmazlığı denir. Anne Rh(–) çocuk Rh(+) ise anne ve çocuk arasında kan uyuşmazlığı görülür.
Dolaşım Sisteminin Sağlığı
Dolaşım sisteminin sağlığını olumsuz etkileyen en önemli etkenler sigara, alkol ve kirli havadır.
Sigaradaki nikotin, kanın mikroplara karşı direncini azaltır. Alkol, damarların esnekliğini bozarak genişletir. Çocuklukta geçirilen enfeksiyonlar ve bademcik hastalıkları kalbi olumsuz etkiler. Uzun süre ayakta kalmak veya hareketsiz kalmak, toplardamar kapakçıklarını bozarak varise sebep olur.
Hepatit B ve C, tetanos, sıtma, kuduz, tifüs ve AIDS kan yoluyla bulaşan hastalıklardır. Dolaşım sisteminin sağlığının korunması için, dengeli beslenilmeli, düzenli spor yapılmalı, sigara ve alkol gibi zararlı maddelerden uzak durulmalıdır. Kalbi yoracak, yaşa ve bedene uygun olmayan işlerde çalışılmamalıdır.
Tetanos Aşısı: Tetanos mikropları yara, kesik gibi yerlerden kan yoluyla vücuda girer. Tetanos hastalığına yakalanmamak için aşı olmak gerekir. Tetanos aşısı çok küçük yaşlarda yaptırıldığında vücut hastalığa karşı bağışıklık kazanır.
Nabız ve Tansiyon
Kalp, her kasılışında basınç yaparak atardamarlara kan pompalar. Kan basıncının etkisiyle damarlar genişler ve hemen ardından daralır. Kan, damarlarda boğum boğum ileriye doğru gider. Kanın damarlardaki bu hareketi, nabız dalgalarına sebep olur. Nabız, kalbin atış hızıyla aynı hızdadır. Kanın damar duvarlarına yaptığı basınca tansiyon denir. Kalbin kasılması sırasında oluşan basınca büyük tansiyon, kalbin dinlenmesi sırasında oluşan basınca küçük tansiyon denir.
CANLILARDA TAŞIMA SİSTEMLERİ
1-)Bir Hücrelilerde Dolaşım Sistemi
Bir hücreli canlılarda dolaşım sistemi yoktur. Maddelerin hücre içine alınıp artıkların dışarı verilmesi difüzyon yolu ile olur.
2-)Bitkilerde Dolaşım Sistemi
Fotosentez yapan Bitkilerin hepsi dış ortamdan Su ve Mineraller almalı ve bunları bütün hücre-
lere iletmelidirler. Ayrıca yeşil kısımlarda sentezledikleri organik maddeleri besin sentezi yapmayan kısımlara taşımak zorundadır.
Su yosunları, kara yosunları ve ciğer otlarında özel bir taşıma sistemi yoktur. Su yosunları gerekli maddeleri bütün vücut yüzeyiyle alır ve artık maddeleri de aynı şekilde dışarı verirler.
Kara yosunları ve ciğer otlarıda nemli yerlerde yaşarlar. Topraktaki su ve mineralleri köke benzeyen köksüleri ile alıp hücreye aktarırlar.
Eğrelti otları, at kuyrukları ve kibrit otlarında ise topraktan alınan su ve Minerallerin taşınması-
nı sağlayan basit iletim demetleri vardır.
3-)Çiçekli Bitkilerde Dolaşım Sistemi
Köklerle alınan Suyun Fotosentezde ve terlemede kullanılmak üzere yapraklara, yapraklarda sentezlenen besinlerin diğer organlara iletilmesi dolaşım sistemiyle olur.
Bitkilerde dolaşım sistemini iletim demetleri yani damarlar meydana getirir. İletim boruları odun ve soymuk boruları olmak üzere iki ana kısımdan oluşur.
4-)Hayvanlarda Dolaşım Sistemi
Bir hücrelilerde Gaz ve besin alış verişi doğrudan hücre zarı ile yapılır. Bu yüzden tek hücreli canlılarda özel bir dolaşım sistemi yoktur.
Çok hücrelilerden süngerlerin ve sölenterlerin vücutları küçük ve hücreleri dış çevre ile temas halinde olduğundan dolaşım sistemleri yoktur.
Ayrıca yassı solucanlarda da özel bir taşıma sistemi bulunmamaktadır.
Omurgasızların çoğu ile omurgalıların hemen hepsinde vücut büyük olduğundan iç kısımlarda-
ki hücreler dış çevre ile doğrudan madde alışverişi yapamaz. Omurgalı canlılarda ve omurgasızlardan da Toprak solucanında kalp, damarlar ve dolaşım sıvısından oluşan dolaşım sistemi vardır.
a-)Açık Dolaşım: Bu dolaşımda dolaşım sıvısı tümüyle kapalı bir sistem içerisinde (damarlarda) dolaşmayıp, damarlardan dokular arasındaki boşluklara yayılır. Yumuşakçalarda, derisi dikenlilerde ve eklembacaklılarda açık dolaşım görülür.
b-)Kapalı Dolaşım: Kanın kalp ve damarlardan oluşan kapalı bir sistem içerisinde dolaşmasıdır. Toplar ve atardamarlar kılcal damarlarla birbirlerine bağlıdır Kapalı dolaşımda kanın akış hızı açık dolaşıma göre daha fazladır.
Halkalı solucanlarda ve omurgalıların tümünde kapalı dolaşım görülür.
5-)Omurgalılarda Dolaşım Sistemi
Kalp toplardamar atardamar, kılcaldamarlar ve kan dokusundan oluşur. Dolaşım sistemleri aynı yapıları içermekle birlikte omurgalılarda kalp yapıları farklıdır.
a-)Balıklarda Kalp bir kulakçık ve bir karıncık olmak üzere iki odalıdır. Kalpte devamlı kirlikan bulunur. Kalp kirli kanı solungaçlara pompalar. Burada temizlenen kan bütün vücudu dolaşarak kirlenmiş halde kalbe geri döner.
b-)Kurbağalarda ve Sürüngenlerde Kalp üç odalıdır. İki kulakçık bir karıncık vardır. Kirli kan ve temiz kan karıncıkta karışır ve buradan vücuda pompalanır. Yani kurbağa ve sürüngenlerin vücutlarında karışık kan dolaşır.
Sürüngenlerde karıncıkta yarım bir perde bulunur. Fakat yine de kirli ve temiz kan karışır.
Timsahlarda ise karıncıkta tam perde vardır. Fakat yine de kirli ve temiz kan kalpten çıktıktan sonra karışır. Vücutlarında karışık kan dolaştığı için vü-
cut Sıcaklıkları çevre sıcaklığına göre değişir. O yüzden bu Canlılara soğuk kanlı canlılar denir.
c-)Kuş ve Memelilerde: Kalp dört odacıklıdır. Yani kalp sağ ve sol olmak üzere tamamen ikiye ayrılmıştır. Temiz ve kirli kan birbirine karışmaz. Kalbin sağ tarafında kirli, sol tarafında ise daima temiz kan bulunur. Vücutta karışık kan dolaşmadığı için memeli hayvanlar ve kuşlar Sıcak kanlı hayvanlardır.
Kanın yolculuğu
KAN DOLAŞIMIVücudumuzdaki bir çok yapının yaşayabilmesi için oksijen ve besine ihtiyacı vardır. Oksijen ve besinlerin vücudumuzun her noktasına dağıtılması gerekir. Ayrıca vücutta oluşabilecek zehirli atıkların uzaklaştırılması gerekir. Bunu Kan dolaşımı yapar.
Kan dolaşımı 3 bölümde incelenir.
1. Kan 2. Damarlar 3. Kalp
Kan : Organlarımıza besin ve oksijenin taşınmasını sağlayan kırmızı renkli sıvıya Kan denir.Kan zehirli maddeleri de ilgili organlara iletir.
Damarlar : Sanki su borusu gibi kanın vücutta dolaşımını sağlar.
Kalp : Kanı damarlara pompalayan organdır.Kalbin oluşturduğu bu itme gücü ile kan, saç köklerinden küçük ayak parmağına kadar bedenin her yerine ulaşır.
Dolaşım Sistemi
Çok hücreli canlılarda besin ve oksijenin tüm hücrelere ulaşmasını sağlayan sisteme dolaşım sistemi denir. Ayrıca dolaşım sistemi, hücrelerde metabolik faaliyetler sonucu oluşmuş karbon dioksit ve diğer zararlı maddelerin uzaklaştırılmasını sağlar.1. Dolaşım Sisteminin Kısımları
İnsanda dolaşım sistemi üç kısımdan oluşur : Kalp, damarlar ve kan.
KALP
Kalp, göğüs boşluğunda iki akciğer arasında yer alır. Kalp hızlı, güçlü ve istemsiz çalışan kaslardan oluşur. Kasılıp-gevşeyerek kanın damar içinde hareket etmesini sağlar.Kalbin üzerinde kalın bir zar vardır. Kalple zar arasında kaygan bir sıvı bulunur. Bu kalbin rahat çalışmasını sağlar ve darbelerde zarar görmesini önler.
İnsanda kalp, iki kulakçık ve iki karıncık olmak üzere dört gözlüdür. Kalbin sağ bölümünde kirli, sol bölümünde temiz kan vardır. Kulakçık ve karıncıklar, sırayla kasılıp gevşeyerek kanın damarlarda hareketini sağlar. Kulakçık ve karıncıklar arasında bulunan kapakçıklar, kanın tek yönlü ilerlemesini sağlar.
DAMARLAR
Üç çeşit damar vardır.
a. Atardamar: Kalpten vücuda kan taşıyan damarlara denir.
Akciğer atardamarı hariç diğer atardamarlar oksijence zengin temiz kan taşır. Yüksek basınca dayanaklıdırlar. En büyük atardamar, kalpten vücuda temiz kanın gönderildiği “aort” atardamarıdır.
b. Toplardamar: Vücutta kirlenmiş kanın vücuda taşınmasını (karbondioksitçe zengin) sağlayan damarlardır.
KAN
Vücudun tek sıvı dokusudur. Kalbin etkisiyle damarlar içerisinde hareket eder.
Kanın Yapısı
Kan, plâzma (serum) ve kan hücrelerinden oluşur. Kanın plâzma kısmı su, protein, organik ve inorganik maddelerden oluşur. Kanın yapısında değişik görevler alan 3 çeşit kan hücresi bulunur.
a. Alyuvar (Eritrosit): Kana kırmızı renk verir. Karaciğer, dalak ve kırmızı kemik iliğinde üretilir. Alyuvar, yapısında bulunan hemoglobin proteinleri yardımıyla oksijen ve karbon dioksit taşır. Alyuvarlar oksijeni
b. Akyuvar (Lökosit): Vücudumuzu mikroplara karşı korur.
c. Kan pulcukları (Trombosit): Kırmızı kemik iliğinde, büyük hücrelerin parçalanmasıyla oluşur. Yaralanma ve kesiklerde kanın pıhtılaşmasını sağlar.
2. Kan Dolaşımı
İnsanda, kan dolaşımı büyük ve küçük kan dolaşımı olmak üzere ikiye ayrılır.
a. Küçük Kan Dolaşımı
Vücutta kirlenen kanın temizlendiği dolaşım çeşididir. Sağ karıncıkta başlar, sol kulakçıkta biter. Sağ karıncıktaki kirli kan akciğer atardamarıyla akciğere götürülüp temizlenir. Temizlenen kan, akciğer toplardamarıyla kalbin sol kulakçığına getirilir. Bu dolaşıma küçük kan dolaşımı denir.
b. Büyük Kan Dolaşımı
Akciğerde temizlenen kanın vücuda dağıtılıp, vücutta kirlenen kanın kalbe getirildiği dolaşım çeşididir. Sol karıncıkta başlar, sağ kulakçıkta biter. Sol karıncıktaki temiz kan, aort atardamarı ve diğer atardamarlarla iç organlara ve tüm dokulara taşınır. Kılcallarda oksijen ve karbondioksit değişimi olur. Kirlenen kan toplardamarlarla kalbin sağ kulakçığına getirilir.
Kan Grupları
İnsanda kan gruplarını alyuvarın üzerinde bulunan bazı proteinler belirler.
Kan nakillerinde, O grubu diğer bütün gruplara kan verebilir. AB grubu bütün gruplardan kan alabilir. A ve B grupları ise hem kendi grubundan hem de O grubundan alabilir.
Rh(+) … Rh(+) ve Rh(–) den alır.
Rh(–) …. Rh(–) den alır.
Kan grubu Rh(–) olan bir insanın kanında Rh(+)’e karşı antikor oluşmasına kan uyuşmazlığı denir. Anne Rh(–) çocuk Rh(+) ise anne ve çocuk arasında kan uyuşmazlığı görülür.
Dolaşım Sisteminin Sağlığı
Dolaşım sisteminin sağlığını olumsuz etkileyen en önemli etkenler sigara, alkol ve kirli havadır.
Sigaradaki nikotin, kanın mikroplara karşı direncini azaltır. Alkol, damarların esnekliğini bozarak genişletir. Çocuklukta geçirilen enfeksiyonlar ve bademcik hastalıkları kalbi olumsuz etkiler. Uzun süre ayakta kalmak veya hareketsiz kalmak, toplardamar kapakçıklarını bozarak varise sebep olur.
Hepatit B ve C, tetanos, sıtma, kuduz, tifüs ve AIDS kan yoluyla bulaşan hastalıklardır. Dolaşım sisteminin sağlığının korunması için, dengeli beslenilmeli, düzenli spor yapılmalı, sigara ve alkol gibi zararlı maddelerden uzak durulmalıdır. Kalbi yoracak, yaşa ve bedene uygun olmayan işlerde çalışılmamalıdır.
Tetanos Aşısı: Tetanos mikropları yara, kesik gibi yerlerden kan yoluyla vücuda girer. Tetanos hastalığına yakalanmamak için aşı olmak gerekir. Tetanos aşısı çok küçük yaşlarda yaptırıldığında vücut hastalığa karşı bağışıklık kazanır.
Nabız ve Tansiyon
Kalp, her kasılışında basınç yaparak atardamarlara kan pompalar. Kan basıncının etkisiyle damarlar genişler ve hemen ardından daralır. Kan, damarlarda boğum boğum ileriye doğru gider. Kanın damarlardaki bu hareketi, nabız dalgalarına sebep olur. Nabız, kalbin atış hızıyla aynı hızdadır. Kanın damar duvarlarına yaptığı basınca tansiyon denir. Kalbin kasılması sırasında oluşan basınca büyük tansiyon, kalbin dinlenmesi sırasında oluşan basınca küçük tansiyon denir.
CANLILARDA TAŞIMA SİSTEMLERİ
1-)Bir Hücrelilerde Dolaşım Sistemi
Bir hücreli canlılarda dolaşım sistemi yoktur. Maddelerin hücre içine alınıp artıkların dışarı verilmesi difüzyon yolu ile olur.
2-)Bitkilerde Dolaşım Sistemi
Fotosentez yapan Bitkilerin hepsi dış ortamdan Su ve Mineraller almalı ve bunları bütün hücre-
lere iletmelidirler. Ayrıca yeşil kısımlarda sentezledikleri organik maddeleri besin sentezi yapmayan kısımlara taşımak zorundadır.
Su yosunları, kara yosunları ve ciğer otlarında özel bir taşıma sistemi yoktur. Su yosunları gerekli maddeleri bütün vücut yüzeyiyle alır ve artık maddeleri de aynı şekilde dışarı verirler.
Kara yosunları ve ciğer otlarıda nemli yerlerde yaşarlar. Topraktaki su ve mineralleri köke benzeyen köksüleri ile alıp hücreye aktarırlar.
Eğrelti otları, at kuyrukları ve kibrit otlarında ise topraktan alınan su ve Minerallerin taşınması-
nı sağlayan basit iletim demetleri vardır.
3-)Çiçekli Bitkilerde Dolaşım Sistemi
Köklerle alınan Suyun Fotosentezde ve terlemede kullanılmak üzere yapraklara, yapraklarda sentezlenen besinlerin diğer organlara iletilmesi dolaşım sistemiyle olur.
Bitkilerde dolaşım sistemini iletim demetleri yani damarlar meydana getirir. İletim boruları odun ve soymuk boruları olmak üzere iki ana kısımdan oluşur.
4-)Hayvanlarda Dolaşım Sistemi
Bir hücrelilerde Gaz ve besin alış verişi doğrudan hücre zarı ile yapılır. Bu yüzden tek hücreli canlılarda özel bir dolaşım sistemi yoktur.
Çok hücrelilerden süngerlerin ve sölenterlerin vücutları küçük ve hücreleri dış çevre ile temas halinde olduğundan dolaşım sistemleri yoktur.
Ayrıca yassı solucanlarda da özel bir taşıma sistemi bulunmamaktadır.
Omurgasızların çoğu ile omurgalıların hemen hepsinde vücut büyük olduğundan iç kısımlarda-
ki hücreler dış çevre ile doğrudan madde alışverişi yapamaz. Omurgalı canlılarda ve omurgasızlardan da Toprak solucanında kalp, damarlar ve dolaşım sıvısından oluşan dolaşım sistemi vardır.
a-)Açık Dolaşım: Bu dolaşımda dolaşım sıvısı tümüyle kapalı bir sistem içerisinde (damarlarda) dolaşmayıp, damarlardan dokular arasındaki boşluklara yayılır. Yumuşakçalarda, derisi dikenlilerde ve eklembacaklılarda açık dolaşım görülür.
b-)Kapalı Dolaşım: Kanın kalp ve damarlardan oluşan kapalı bir sistem içerisinde dolaşmasıdır. Toplar ve atardamarlar kılcal damarlarla birbirlerine bağlıdır Kapalı dolaşımda kanın akış hızı açık dolaşıma göre daha fazladır.
Halkalı solucanlarda ve omurgalıların tümünde kapalı dolaşım görülür.
5-)Omurgalılarda Dolaşım Sistemi
Kalp toplardamar atardamar, kılcaldamarlar ve kan dokusundan oluşur. Dolaşım sistemleri aynı yapıları içermekle birlikte omurgalılarda kalp yapıları farklıdır.
a-)Balıklarda Kalp bir kulakçık ve bir karıncık olmak üzere iki odalıdır. Kalpte devamlı kirlikan bulunur. Kalp kirli kanı solungaçlara pompalar. Burada temizlenen kan bütün vücudu dolaşarak kirlenmiş halde kalbe geri döner.
b-)Kurbağalarda ve Sürüngenlerde Kalp üç odalıdır. İki kulakçık bir karıncık vardır. Kirli kan ve temiz kan karıncıkta karışır ve buradan vücuda pompalanır. Yani kurbağa ve sürüngenlerin vücutlarında karışık kan dolaşır.
Sürüngenlerde karıncıkta yarım bir perde bulunur. Fakat yine de kirli ve temiz kan karışır.
Timsahlarda ise karıncıkta tam perde vardır. Fakat yine de kirli ve temiz kan kalpten çıktıktan sonra karışır. Vücutlarında karışık kan dolaştığı için vü-
cut Sıcaklıkları çevre sıcaklığına göre değişir. O yüzden bu Canlılara soğuk kanlı canlılar denir.
c-)Kuş ve Memelilerde: Kalp dört odacıklıdır. Yani kalp sağ ve sol olmak üzere tamamen ikiye ayrılmıştır. Temiz ve kirli kan birbirine karışmaz. Kalbin sağ tarafında kirli, sol tarafında ise daima temiz kan bulunur. Vücutta karışık kan dolaşmadığı için memeli hayvanlar ve kuşlar Sıcak kanlı hayvanlardır.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
