Ekmek
EKMEK (hubz, panis)
Peygamber Aleyhis-Selâm zamanında Medine Halkı'nın yediği umumiyetle arpa ekmeği idi. Buğday ekmeği ise pek kıymetli ve pek az bulunuyordu."1 Hz. Ömer (r.a.); buğday ununun elenerek kepeğinin çıkarılmasını yasaklamış ve şöyledemiştir: "Bizler yakın zamana kadar arpa ekmeği yiyorduk. Şam'ın esmer buğdayını olduğu gibi yemeye razı değilmisiniz ki, onu eleyip kepeğini çıkarmaya çalışıyorsunuz?"2
Hz.İsâ Aleyhis-Selam da ümmetine şöyle tavsiyede bulunmuştur: "Ey İsrail Oğulları! Saf su içiniz, toprakta yetişen yeşil sebzeleri ve arpa ekmeğini yeyiniz. Buğday ekmeğinden sakınınız. Çünkü sizler onun şükrünü yerine getiremezsiniz!"3
İbni Abbas Hz.'leri demiştir ki: "Peygamber Aleyhis-Selâm bir kaç gün bir şey yemeden gecelerdi. Ailesi akşam vakti olduğunda ona yedirecek bir şey bulamazlardı. Çoğu kez ekmekleri arpa ekmeği olurdu."4
Hz. Âişe Validemiz de: "Muhammed Aleyhis-Selam'ın ev halkı, Medine'ye hicret ettikleri günden, Rasûlullah vefat edinceye kadar, üç gece üst üste buğday ekmeğinden karınlarını doyurmadılar" demiştir."5
İnsan hayatı ve sağlığı açısından son derece önemli olan ekmek hakkında Peygamber Aleyhis-Selâm: "Ekmeğe saygı gösteriniz! Çünkü yüce Allah onu göklerin bereketlerinden indirmiştir" buyurmuştur."6
Arpa ve Buğday'ın Övütülmesi:
Peygamber Aleyhis-Selâm zamanında arpa ve buğdaydan ekmek yapmak için bunlar evlerdeki el değirmenlerinde övütülüp un yapılıyordu. Tabiatiyle bu iş bir hayli zor oluyordu. Arpa ile buğday bazan ayrı ayrı, bazanda arpa unu buğday ununa karıştırılarak ekmek yapılmıştır. Arpa, buğdaya göre daha çok bulunabiliyordu."7
Buğday Ekmeği Katık İstemez:
Bişr b.Mübarek (r.a.) şöyle demiştir: "Dedemle birlikte bir düğün yemeğine gitmiştim. Orada Gâlibü'l-Kattân adında bir kimse de vardı.Ekmek getirilip huzura konulduğu halde, hiç kimse elini sofraya uzatmıyordu. Bu sırada Galibin: "Bunlara ne oluyor, niçin yemiyorlar?" dediğini duydum. Oradakiler: "Katıkların gelmesini bekliyorlar" dediler. Bunun üzerine Galip: Hz. Aişe'den rivayet edilen bir hadis-i şerifte Peygamber Aleyhis-Selâm: "Ekmeğe saygı gösteriniz!" buyurmuştur. Buğday ekmeğinin özelliğindendir ki, katık gerekmeden yenilebilir" dedi ve kendisi yemeğe başladı, bizde yedik."8
* Yusuf b. Abdullah b. Selam (r.a.) de şöyle der: "Bir defasında Peygamber Aleyhis-Selâm, arpa ekmeğinden bir parça aldı, üzerine de bir hurma koyarak: "Şu hurma, şu ekmeğin katığıdır" buyurdu."9
* Buğdayekmeği asr-ı saadette hastaların gönlünün çektiği bir yiyecekti. Çünkü pek az bulunuyordu. Nitekim İbni Abbas Hz.leri şöyle bir hâdise anlatır: "Peygamber Aleyhis-Selâm hasta bir kimseyi ziyaret etti de ona: "Gönlün ne istiyor?" diye sordu. Hasta kimse: "Buğdayekmeği istiyorum" dedi. Bunun üzerine Peygamber Aleyhis-Selâm: "Her kimin yanında buğday ekmeği varsa, bu kardeşine göndersin!" buyurdu."10
Kepekli Ekmek:
Ebû Hazım (r.a.) şöyle anlatır: "Ben bir defasında Sehl İbni Sâd'a: "Sen elenmiş undan yapılmış beyaz (buğday) ekmeği gördün mü?" diye sordum. Sehl: "Peygamber Aleyhis-Selâm vefat edinceye kadar, elenmiş undan yapılmış beyaz buğday ekmeği görmedim" dedi. Ben: "Peki Peygamber Aleyhis-Selâm hayatta iken Sahabelerin un elemek için elekleri var mıydı?" diye sordum. Sehl: "Peygamber Aleyhis-Selâm vefat edinceye kadar ben hiç bir un eleği görmedim" dedi. Ben: "O halde siz arpa ununu elenmemiş olarak nasıl yerdiniz? diye tekrar sordum". Sehl: "Evet biz (el değirmeninde övütülen) arpa ununu, kepeği gitsin diye üflerdik. Böylece unun kepeğinden uçan uçardı, kalan kepekli unu su ile karıştırıp yoğururduk" dedi."11
* Kepekli ekmeğin sağlık için faydalı olduğu tıbben sabittir. Bu bakımdan sahabenin ekmeği kepekli olarak yemeleri sağlık açısından pek isabetli ve faydalı olmuştur.
Özellikleri:
Arpa ekmeğinin en iyisi beyaz olanıdır, besin değeri buğday ekmeğinden düşüktür.
Ekmek çeşitlerinin en iyisi, mayalanmış, iyice yoğurulmuş ve tandırda pişirilmiş olanıdır. Sonra fırında pişirilmiş olan, daha sonra da kül'de pişirilmiş olandır. En kıymetlisi taze buğdaydan yapılmış olanıdır. En çok gıdalısı ise buğday özünden yapılmış ekmeklerdir ki kepeği olmadığı için hazmı zor olur. Sonra hâlis ve beyaz undan (kepeği kısmen alınmış undan) yapılan ekmek; daha sonra da kepekli undan yapılmış ekmek gelir.
* Ekmeğin yenilmesi için en uygun zaman pişirildiği günün akşamıdır. Ekmeğin yumuşağı;gıda, rutubet ve yumuşatma bakımından en kuvvetli olanıdır, mideden çabuk geçer. Kuru ekmek ise bunun aksi özelliklere sahiptir.
* Buğday ekmeğinin bir özelliği de çabucak şişmanlatmasıdır. Kadayıf ekmeği vücutta katı sıvılar meydana getirir. Parça ekmek şişkinlik yapar ve hazmı zor olur.
* Süt ile yoğurularak yapılan ekmek doyurucu olup, gıdası yüksektir, mideden hemen inmez.
* Ekmek soğumadan yenmemelidir, zira ekmeğin sıcağı susuzluk yapar. Ekmeği pişirildiği gün yemek eniyisidir. Ekmeğin kurusu ve iyi pişmemiş olanı kabızlık yapar. Ekmeğin kepeği ne kadar az olursa, hazmı o kadar zor olur, fakat kepeği az olanın besin değeri yüksek olur. Yumuşak ekmek daha gıdalı ve midede daha çabuk hazmolur.
* Elle ufalanıp yenilen ekmek gaz yapar ve geç hazmolunur. Arpa ekmeği vücudu serin tutar, fakat gaz yapar. Nohut ekmeğinin ise hazmı zor olduğu için tuzunu çok koymak gerekir. Eğer ekmeğin ununda toprak veya kum bulunursa, yiyen kimselerde mesane ve böbrek taşları meydana getirir.
* Eğer buğday çiğ olarak yenilirse, karında kurt meydana getirir ve şişkinlik verir. Buğday unu övütüldükten bir kaç gün sonra hamur yapılmalıdır."12 KEPEK maddesine de bak.
Kaynaklar:
f/J- /. Kayyım s. 192. f2J- K. Ummal 15/41715. [3]-Muvatta 2/932 H. 27. [4]- Tirmizi zühd H. 2360: i. Mâce etime H. 3347: Müsned 11255. 374; C Sağır 2/96; F. Kadir S/199. [S]- bahân etime 6/206. 210. rikâk 7/180. 230; i. Mâce etime H. 3344; ayrıca bak. i. Mâce etime H. 3336. [6]- K Haß 1/170 H. 508; Ş. ŞiSatil-islâm s. 249: N Usûl s 236; Bağdadi s. 100. f7J- K. Ummal 4/9436. 15/41967. 41979-80: Müsned 1/136. 153; Buhâri F. Sahabe 4/193; Müslim zikir H. 80 fSJ- Hâkim etime 4/122. [9]- E. Davud etime H. 3830 [10]- i. Mâce tıp H. 3440 [II]- Buhâri etime 6/204-205; i. Mâce etime H. 3335; Tirmizi zühd H. 2364; Müsned 5/332: Nihâye 1/210; ayrıca bak. Müsned 6/ 71; i. Mâce etime H. 3336 [12]- Bağdadi s. 95, 100. 123; i. Kayyim s. 354.
Peygamber Aleyhis-Selâm zamanında Medine Halkı'nın yediği umumiyetle arpa ekmeği idi. Buğday ekmeği ise pek kıymetli ve pek az bulunuyordu."1 Hz. Ömer (r.a.); buğday ununun elenerek kepeğinin çıkarılmasını yasaklamış ve şöyledemiştir: "Bizler yakın zamana kadar arpa ekmeği yiyorduk. Şam'ın esmer buğdayını olduğu gibi yemeye razı değilmisiniz ki, onu eleyip kepeğini çıkarmaya çalışıyorsunuz?"2
Hz.İsâ Aleyhis-Selam da ümmetine şöyle tavsiyede bulunmuştur: "Ey İsrail Oğulları! Saf su içiniz, toprakta yetişen yeşil sebzeleri ve arpa ekmeğini yeyiniz. Buğday ekmeğinden sakınınız. Çünkü sizler onun şükrünü yerine getiremezsiniz!"3
İbni Abbas Hz.'leri demiştir ki: "Peygamber Aleyhis-Selâm bir kaç gün bir şey yemeden gecelerdi. Ailesi akşam vakti olduğunda ona yedirecek bir şey bulamazlardı. Çoğu kez ekmekleri arpa ekmeği olurdu."4
Hz. Âişe Validemiz de: "Muhammed Aleyhis-Selam'ın ev halkı, Medine'ye hicret ettikleri günden, Rasûlullah vefat edinceye kadar, üç gece üst üste buğday ekmeğinden karınlarını doyurmadılar" demiştir."5
İnsan hayatı ve sağlığı açısından son derece önemli olan ekmek hakkında Peygamber Aleyhis-Selâm: "Ekmeğe saygı gösteriniz! Çünkü yüce Allah onu göklerin bereketlerinden indirmiştir" buyurmuştur."6
Arpa ve Buğday'ın Övütülmesi:
Peygamber Aleyhis-Selâm zamanında arpa ve buğdaydan ekmek yapmak için bunlar evlerdeki el değirmenlerinde övütülüp un yapılıyordu. Tabiatiyle bu iş bir hayli zor oluyordu. Arpa ile buğday bazan ayrı ayrı, bazanda arpa unu buğday ununa karıştırılarak ekmek yapılmıştır. Arpa, buğdaya göre daha çok bulunabiliyordu."7
Buğday Ekmeği Katık İstemez:
Bişr b.Mübarek (r.a.) şöyle demiştir: "Dedemle birlikte bir düğün yemeğine gitmiştim. Orada Gâlibü'l-Kattân adında bir kimse de vardı.Ekmek getirilip huzura konulduğu halde, hiç kimse elini sofraya uzatmıyordu. Bu sırada Galibin: "Bunlara ne oluyor, niçin yemiyorlar?" dediğini duydum. Oradakiler: "Katıkların gelmesini bekliyorlar" dediler. Bunun üzerine Galip: Hz. Aişe'den rivayet edilen bir hadis-i şerifte Peygamber Aleyhis-Selâm: "Ekmeğe saygı gösteriniz!" buyurmuştur. Buğday ekmeğinin özelliğindendir ki, katık gerekmeden yenilebilir" dedi ve kendisi yemeğe başladı, bizde yedik."8
* Yusuf b. Abdullah b. Selam (r.a.) de şöyle der: "Bir defasında Peygamber Aleyhis-Selâm, arpa ekmeğinden bir parça aldı, üzerine de bir hurma koyarak: "Şu hurma, şu ekmeğin katığıdır" buyurdu."9
* Buğdayekmeği asr-ı saadette hastaların gönlünün çektiği bir yiyecekti. Çünkü pek az bulunuyordu. Nitekim İbni Abbas Hz.leri şöyle bir hâdise anlatır: "Peygamber Aleyhis-Selâm hasta bir kimseyi ziyaret etti de ona: "Gönlün ne istiyor?" diye sordu. Hasta kimse: "Buğdayekmeği istiyorum" dedi. Bunun üzerine Peygamber Aleyhis-Selâm: "Her kimin yanında buğday ekmeği varsa, bu kardeşine göndersin!" buyurdu."10
Kepekli Ekmek:
Ebû Hazım (r.a.) şöyle anlatır: "Ben bir defasında Sehl İbni Sâd'a: "Sen elenmiş undan yapılmış beyaz (buğday) ekmeği gördün mü?" diye sordum. Sehl: "Peygamber Aleyhis-Selâm vefat edinceye kadar, elenmiş undan yapılmış beyaz buğday ekmeği görmedim" dedi. Ben: "Peki Peygamber Aleyhis-Selâm hayatta iken Sahabelerin un elemek için elekleri var mıydı?" diye sordum. Sehl: "Peygamber Aleyhis-Selâm vefat edinceye kadar ben hiç bir un eleği görmedim" dedi. Ben: "O halde siz arpa ununu elenmemiş olarak nasıl yerdiniz? diye tekrar sordum". Sehl: "Evet biz (el değirmeninde övütülen) arpa ununu, kepeği gitsin diye üflerdik. Böylece unun kepeğinden uçan uçardı, kalan kepekli unu su ile karıştırıp yoğururduk" dedi."11
* Kepekli ekmeğin sağlık için faydalı olduğu tıbben sabittir. Bu bakımdan sahabenin ekmeği kepekli olarak yemeleri sağlık açısından pek isabetli ve faydalı olmuştur.
Özellikleri:
Arpa ekmeğinin en iyisi beyaz olanıdır, besin değeri buğday ekmeğinden düşüktür.
Ekmek çeşitlerinin en iyisi, mayalanmış, iyice yoğurulmuş ve tandırda pişirilmiş olanıdır. Sonra fırında pişirilmiş olan, daha sonra da kül'de pişirilmiş olandır. En kıymetlisi taze buğdaydan yapılmış olanıdır. En çok gıdalısı ise buğday özünden yapılmış ekmeklerdir ki kepeği olmadığı için hazmı zor olur. Sonra hâlis ve beyaz undan (kepeği kısmen alınmış undan) yapılan ekmek; daha sonra da kepekli undan yapılmış ekmek gelir.
* Ekmeğin yenilmesi için en uygun zaman pişirildiği günün akşamıdır. Ekmeğin yumuşağı;gıda, rutubet ve yumuşatma bakımından en kuvvetli olanıdır, mideden çabuk geçer. Kuru ekmek ise bunun aksi özelliklere sahiptir.
* Buğday ekmeğinin bir özelliği de çabucak şişmanlatmasıdır. Kadayıf ekmeği vücutta katı sıvılar meydana getirir. Parça ekmek şişkinlik yapar ve hazmı zor olur.
* Süt ile yoğurularak yapılan ekmek doyurucu olup, gıdası yüksektir, mideden hemen inmez.
* Ekmek soğumadan yenmemelidir, zira ekmeğin sıcağı susuzluk yapar. Ekmeği pişirildiği gün yemek eniyisidir. Ekmeğin kurusu ve iyi pişmemiş olanı kabızlık yapar. Ekmeğin kepeği ne kadar az olursa, hazmı o kadar zor olur, fakat kepeği az olanın besin değeri yüksek olur. Yumuşak ekmek daha gıdalı ve midede daha çabuk hazmolur.
* Elle ufalanıp yenilen ekmek gaz yapar ve geç hazmolunur. Arpa ekmeği vücudu serin tutar, fakat gaz yapar. Nohut ekmeğinin ise hazmı zor olduğu için tuzunu çok koymak gerekir. Eğer ekmeğin ununda toprak veya kum bulunursa, yiyen kimselerde mesane ve böbrek taşları meydana getirir.
* Eğer buğday çiğ olarak yenilirse, karında kurt meydana getirir ve şişkinlik verir. Buğday unu övütüldükten bir kaç gün sonra hamur yapılmalıdır."12 KEPEK maddesine de bak.
Kaynaklar:
f/J- /. Kayyım s. 192. f2J- K. Ummal 15/41715. [3]-Muvatta 2/932 H. 27. [4]- Tirmizi zühd H. 2360: i. Mâce etime H. 3347: Müsned 11255. 374; C Sağır 2/96; F. Kadir S/199. [S]- bahân etime 6/206. 210. rikâk 7/180. 230; i. Mâce etime H. 3344; ayrıca bak. i. Mâce etime H. 3336. [6]- K Haß 1/170 H. 508; Ş. ŞiSatil-islâm s. 249: N Usûl s 236; Bağdadi s. 100. f7J- K. Ummal 4/9436. 15/41967. 41979-80: Müsned 1/136. 153; Buhâri F. Sahabe 4/193; Müslim zikir H. 80 fSJ- Hâkim etime 4/122. [9]- E. Davud etime H. 3830 [10]- i. Mâce tıp H. 3440 [II]- Buhâri etime 6/204-205; i. Mâce etime H. 3335; Tirmizi zühd H. 2364; Müsned 5/332: Nihâye 1/210; ayrıca bak. Müsned 6/ 71; i. Mâce etime H. 3336 [12]- Bağdadi s. 95, 100. 123; i. Kayyim s. 354.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
