Spermanın İncelenmesi Kısırlık Nedenleri

• Ersuyunda sperma bulunmaması (azospermi) her zaman ersuyu kanallarında önemli bir bozukluk olduğunu gösterir ve erbezleri genellikle küçüktür. Erbezinin boyutlarının normal olduğu durumlarda ise genellikle zedelenmemiş ya da çok az zedelenmiş ersuyu kanallarından normal olarak salgılanan spermalar bir engele bağlı olarak dışarı atılamaz. Azosperminin yanı sıra erbezleri küçükse, bu durum ender görülür ve hormonal nedenlere bağlıdır; genellikle ersuyu kanalcıklarında doğuştan gelen ya da sonradan gelişen bir bozukluk vardır. Bazen de erbez- lerinde hem sperma üretimini, hem de hormon salgısını bozan bir durum vardır.Erbezlerinin yetersiz çalışmasına neden olan bir bozukluk da, bunların normal yerinin dışında (örneğin, karın içinde) yerleşmesidir (kriptorşidizm).Bu durumda erbezleri normalin dışında ısı bulunan bir ortamda yer almaktadır.

Erbezi torbasının içindeki ısı, iç organların ısısından daha düşüktür ve erbezlerinin en iyi işlev görmesini sağlar. Anormal yerleşim testosteron salgısından çok, sperma üretimini etkiler. Bu durumun erken çocukluk çağında saptanıp tedavi edilmesi sonraki yıllarda kısırlığın ortaya çıkmaması açısından çok önemlidir.Bazen normal başlayıp süren erbezi işlevleri erişkinlik döneminde bozulabilir. Bu durum, erbezlerine rastlayan travmalarda, kabakulak gibi hastalıklar sonucu görülen iltihaplanmalarda ya da herhangi bir nedenle X ya da gamma ışınlan ile tedavi sırasında görülebilir. Bazı zehirlenmeler (örneğin arsenik, kurşun, alkol, morfin) eşey hücrelerini zedeleyerek sperma üretemeyecek hale gelmesine neden olabilir.

Bazı vitaminlerin (özellikle E vitamini) eksikliği ve iç salgı hastalıklan da kısırlığa neden olur. Erbezlerinin normal işlevini sürdürmesine karşın ersuyu ka- nallanndaki tıkanıklıklar da kısırlığa yol açar. Bunun sonucunda ersuyu- nun içinde hiç sperma bulunmaz. Bu tıkanıklıklar doğuştan gelebileceği gibi sıklıkla belsoğukluğu ya da verem etkeninin epididim ve öteki ersuyu kanallarında yol açtığı enfeksiyona bağlıdır.Ersuyu kanallarındaki tıkanıklığa bağlı gelişen azospermiyi erbezindeki hastalığa bağlı oluşan azospermiden ayırt etmek için şunlara dikkat edilmelidir: Tıkanıklığa bağlı azospermide er- bezinin boyudan normaldir, erkek eşey hormonu eksikliğine bağlı belirtiler yoktur ve gonadotropin düzeyi normaldir, hipofizin gonadotropin serbestleştirici hormon uyan testine verdiği yanıt normaldir ve erbezi biyopsisinde sperma üretiminin normal ya da biraz azalmış olduğu görülür. Erbezindeki hastalığa bağlı oluşan azospermide ise erbezi her zaman normalden küçüktür, klinik muayene ve laboratuvar incelemeleriyle erkek eşey hormonu eksikliği saptanır; bozukluk hipofizden kaynaklanıyorsa gonadotropin düzeyi de düşük bulunur.

• Oligospermide 1 mİ ersuyundaki sperma sayısı 20 milyondan azdır. Sıklıkla astenospermi (boşalmadan iki saat sonra hareketli sperma sayısının yüzde 40'ın altında olması) ve disspermi de (normal yapılı sperma sayısının yüzde 60'ın altında olması) görülür; genellikle hormonal nedenlerden (örneğin, ön hi- pofiz yetmezliği ya da aşın prolaktin salgılanmasına bağlı gelişen oligosper- mi) kaynaklanır. Hormonal olmayan nedenlerden en önemlisi varikoseldir (erbezi damarlannın genişlemesi).Oligospermi tümüyle bünyesel olabilir. Bazen kıvnmlı borucuklardaki bir yapı değişikliği oligospermiye zemin hazırlar. Aynca borucuklar sisteminin çok çeşitli nedenlere (genetik, toksik, enfeksiyon, fiziksel, dolaşım bozukluğu kökenli) bağlı olarak ortaya çıkan birincil lezyonları ve hipofizden gonadotropin salgılanmasının yetersiz olmasına, prolaktin salgılanmasının fazla olmasına ya da erbezlerinden salgılanan testosteronun eksikliğine bağlı ikincil lezyonlan oligospermiyle sonuçlanır.En sık görülen neden, hipofizden gonadotropin salgılanmasının eksik olmasına ya da prolaktin salgılanmasınınfazla olmasına bağlı ikincil erbezi yetmezliğidir. Bu değişiklikler yalnızca hipofızdeki hastalıklara değil, hipotala- mustan kaynaklanan bozukluklara, duygusal ve gerilime bağlı bozuklukların sinirsel yollarla hipotalamusu etkilemesine ya da beslenme bozukluklarına bağlı olabilir.Göz önünde tutulması gereken öteki hormonal nedenler de şunlardır:

• Doğuştan gelen böbreküstü bezi hi- perplazisi (hücre artışı) ve böbreküstü bezinin hormon salgılayan tümörleri. Bunlar çok ender görüldüğünden pek dikkate alınmaz.

• Etki mekanizması tam olarak bilinmemekle birlikte tiroit yetmezliği sperma salgılayan borucuk sisteminde metabolizmanın yavaşlamasına ve oligospermiye neden olmaktadır. Tiroit yetmezliğine sık rastlandığından klinik incelemelerde göz önünde tutulması gerekir.

• Hipofizden gonadotropin salgılanmasını etkileyebilecek bütün hormonal bozukluklar.

• Şeker hastalığında iktidarsızlığın yanı sıra, spermalarda biçim ve hareket bozuklukları da sık görülür.