Şaşılık Tedavi

Şaşılık, genel anlamda her iki görme ekseninin arasındaki paralelliğin bozulması halidir.

Şaşılıklar başlıca iki ana gruba ayrılırlar. Birincisi gözün hareket sistemin oluşturan kas ve sinir yapılarında doğumsal veya sonradan ortaya çıkan hasarlardır (bkz. Paralitik ve Restriktif Şaşılıklar). İkinci grupta ise kas ve sinir yapılarında bir hasar olmamasına rağmen gözlerin beyinden gelen komutlara cevabı değişmiş ve göz hareket sisteminin dengesi bozulmuştur (bkz. Nonparalitik Şaşılıklar). Çeşitli nedenlere dayalı olarak ortaya çıkabilmekte, tek başına önemli bir rahatsızlık olduğu gibi, başka göz sorunlarıyla birlikte ve bunların sonucu olarak da gelişebilmektedir. İleri yaşlarda başlayan şaşılıklar hem estetik bir kusur, hem de çift görmeye neden olarak rahatsızlık yaratırken, çocukluk çağında başlayan şaşılıklar ayrıca Binoküler Görme gelişimini aksattığı için daha kritik önem kazanmaktadır.

Gözler aslında çift olmasına karşın tek bir organ gibi çalışırlar. Tıpkı iki akciğer, iki böbreğin birlikte çalışması ve tek bir sistem oluşturması gibi, gözler de tek bir görme sisteminin parçasıdırlar. Bu sayede 3-boyutlu görme yeteneği kazanır ve sadece çevremizdeki nesnelerin şeklini, rengini, hareketlerini görmekle kalmaz, onların mekan içindeki konumlarını ve hareket yönlerini de algılarız. Ancak binoküler görme yeteneği doğum anında var olmayıp doğumdan hemen sonra gözlerin açılması ile birlikte gelişmeye başlayan ve yıllar süren bir sürecin sonunda olgunlaşan bir özelliktir. Binoküler görmenin gelişmesi için gözlerin açılmasından itibaren her iki gözün ışık, renk ve şekil içeren görsel uyaranlardan oluşan net ve kaliteli görüntülerle eşit biçimde uyarılması, diğer bir deyişle “beslenmesi” gerekmektedir. Bunu engelleyen her türlü durum binoküler görme gelişimini etkileyecek ve gözlerden en az birinin “tembelleşmesi”, yani ambliopi oluşması ile birlikte binoküler görmenin gelişememesine neden olacaktır. Tek bir gözün sağladığı görüntü derinlikli algılama için yeterli olmayacağı için kişinin görme kapasitesi sınırlanmış olur. Binoküler görmenin gelişimi 10-12 yaşa kadar süren ve sonrasında beynin diğer birçok fonksiyonu gibi gelişimini tamamlayan bir süreçtir. Bu bakımdan 10-12 yaşına kadar çocuklarda ortaya çıkabilecek birçok göz sorunu ambliopiye yol açması yüzünden kritik önem taşır.

Şaşılık, çocuklarda ambliopi‘ye yol açan sorunlar arasında en sık görülenlerinden biridir. Bu bakımdan çocuklarda şaşılığın mümkün olduğunca erken yaşta saptanması ve tedavi edilmesi estetik ve psikososyal yararları bir yana, asıl binoküler görme gelişimi açısından büyük önem taşır. Şaşılık dışında yüksek numaralı göz bozuklukları ve özellikle iki göz numaraları arasında büyük fark olması durumunda (anizometropi) da ambliopi gelişebilir. Bunların dışında gözün içine ışık girmesini zorlaştıran her türlü göz hastalığının da (doğumsal katarakt, kornea lekeleri, göz kapağı düşüklükleri gibi) ambliopiye yol açabileceğini unutmamak gerekir. Çocuğun yaşı ne kadar küçükse, gözün içine ışık girmesini engellenmesinin yol açacağı ambliopik etki de o ölçüde ağır olacaktır. Bu yüzden küçük bebeklerde herhangi bir nedenle gözlerin kapatılması ve bandajlanmasından mümkün olduğunca kaçınmak gerekir.

Gözlerde kayma olduğunu saptamak çok kolaymış gibi görünse de dış görünüm aldatıcı olabildiği için çoğu zaman şüphede kalınılabilir. Şaşılık varken farkedilememesi veya olmadığı halde var zannedilmesi sık karşılaşılan durumlardır. Şaşılık konusunda deneyimli bir hekim ise durumu çok kolayca ayırdedebilir. Şaşılığın saptanması ve tedaviye başlanmasında gösterilecek tereddüt ve gecikmeler çocukta ileride telafisi mümkün olmayan görme kayıplarına yol açabilir.

Çocuğun gözlerinde kayma olup olmadığını anlamanın en pratik yolu Hirschberg testi denen bir yöntemdir. Küçük bir el feneri veya benzeri bir ışık kaynağı çocuğun karşısında tutulup çocuğun bu ışığa bakması sağlandığında ışığın her iki gözdeki yansımasının tam gözbebeklerinin ortasına denk gelip gelmediğini gözlemlemek, gözlerde bir kayma olup olmadığı hakkında kabaca bir fikir verir. Kayması olmayan bir çocukta her iki gözdeki yansıma da tam gözbebeğinin ortasında iken şaşılık olduğunda bu yansımalardan biri gözbebeğinin kenarına yakın bir noktaya düşecektir (Resim-1). Bu yöntemle şüpheli bir durum saptandığında çocuğun yaşı ne olursa olsun mutlaka uzman bir hekime gösterilmesi ve daha ileri tetkiklerden geçirilmesi gerekir.