Docent Dr. Zeki TUNÇ: Göz tembelliği erken çocukluk dönemindeki görme kusurlarından kaynaklanan bir rahatsızlıktır. Bir göz iyi görürken diğerinin aynı seviyede görmemesi durumunda az gören göze amblyopik göz adı verilir. Göz tembelliği genellikle tek gözde görülür ve toplumun %2 ya da 3‘ünde karşılaşılan bir durumdur.

Göz tembelliğini anlaşılabilir kılmak için bir örnek faydalı olacaktır: Örneğin çocuğun görme kusuru varsa, bir gözü miyop, astigmat veya hipermetrop olabilir. Diğer gözün ise daha az miyop ya da normale yakın olduğunu düşünelim.

Beyin daha doğru ve net olan gözün gönderdiği görsel uyarıları değerlendirmeye almakta ve diğer gözden daha az net gelen görüntüleri ise kabul etmemektedir. Bozuk gözden gelen uyarılar kullanılmadığı için, beynin o gözden gelen uyarıları algılayan arka kortex alanında tembellik ortaya çıkmaktadır.

Böyle durumların oluşmaması için çocukları 1 ve 2 yaşında kırma kusurlarını kontrol amacıyla bir göz doktoruna götürmek gerekir, zira bozukluk her zaman aile tarafından anlaşılamayabilir. Çocuğa gözlük takılması ve net olan göz kapatılıp diğer gözün de çalıştırılması sağlanmalıdır. En fazla 5 yaşına kadar bu tedavi ile göz tembelliği ortadan kaldırılabilir. Erken tanı konması amacıyla ailelerin bu durum hakkında bilgi sahibi olması gerekmektedir.

Gözler ne zaman kontrol edilmelidir?

Tüm çocuklar 4 yaşına kadar muayene edilmelidir. Tüm doktorlar görmede şüpheli bir durumun bulunduğunu tespit edebilmektedir. Ailede benzer bir hastalığı bulunan bir kişi varsa 3 yaşından önce muayene edilmelidir.

Amblyopinin nedeni nedir?

Gözlerin normal kullanılmasını engelleyecek ve gelişimini engelleyecek durumlarda ortaya çıkmaktadır. Birçok vakada amblyopi nedeninde genetik bir yatkınlık bulunmaktadır. Bu yüzden ailesinde amblyopi hikayesi bulunan çocukların erken yaşlarda göz doktorunca muayene edilmesi önemlidir. En önemli üç nedeni şunlardır:

Şaşılık: En sık görülen sebeptir. Kayan gözden gelen görüntü, çift görmenin önlenmesi amacıyla yok sayılır ve çocuk sadece tek gözüyle görmeye yönlenir. Bu kayan gözün görmesinin düşmesine neden olur.

Refraktif farklılık: Refraktif bozukluklar gözlükle düzeltilmektedir. Amblyopi tek gözün diğerine göre daha fazla miyopik, hipermetropik yada astigmatik olmasıyla oluşmaktadır. Bulanık gören göz yok sayılır ve amblyopi gelişir. Gözler normal gözükmektedir ama tek göz diğerine göre daha az görmektedir. Bu en zor tanı konan amblyopi nedenidir ve sıkı takibin yapılması gerekmektedir.

Göz dokularının şeffaflığında bozulma: Katarakt yada görüntünün net olarak odaklanmasını engelleyecek her türlü durumda amblyopi gelişmektedir. Bu en ağır amblyopi tipidir.

Amblyopi tanısı nasıl konulmaktadır?

Göz tembelliğinin fark edilmesi kolay değildir, zira çoğu zaman çocuk tek gözünün az gördüğünün farkında değildir. Tanı iki göz arasında görme farkının bulunmasıyla konur.Bebeklerde görme keskinliğinin tespiti zor olduğu için gözlerden biri kapatılarak cisimleri takibi kontrol edilir, sağlam göz kapatıldığında bebek rahatsız olur.

Düşük görme her zaman amblyopi demek değildir. Birçok durumda gözlükle tedavi ile görme düzeltilebilmektedir. Ayrıca görmeyi azaltacak diğer durumlarda göz doktorunuz tarafından ekarte edilecektir.(katarakt, tümör, enflamasyon, vs..)

Göz Tembelliği (Amblyopi) tedavisi nasıl yapılır?

Çocuğun zayıf gören gözünü kullanmaya alıştırılması gerekmektedir. Bu sağlam gören gözün üzerinin bir kapama ile günde 1-2 saat olmak üzere haftalar-aylar boyunca kapatılmasıyla sağlanmaktadır. Gözlüklerle de görme arttırılabileceği gibi tek başına yeterli olmayabilir. Bu gibi durumlarda gözlük tedavisi kapama tedavisi ile birlikte uygulanabilir . Az gören gözün kullanılması için; iyi gören gözde damlalar ya da görmeyi bozan lenslerin kullanımı da başka bir tedavi yöntemidir.

Kısaca göz tembelliği (Amblyopi), nedenin ortadan kaldırılmasıyla tedavi edilemez , zayıf olan göz normal görme için mutlaka kuvvetlendirilmelidir. Aksi takdirde amblyopik gözde ciddi bir görme azlığı, derinlik hissi kaybı gibi ciddi sorunlar oluşabilmektedir.Unutmayın ki amblyopi tedavisinin başarısı amblyopinin ciddiyetine ve ne kadar erken yaşta tedavinin başladığına bağlıdır.

Şaşılık Nedir?

Şaşılık gözlerin görme akslarının paralelliğini kaybederek farklı yönlere bakmasıdır, diğer değişle iki gözün aynı anda aynı yöne bakamamasıdır. Şaşılığı olan kişilerin bir gözleri istenen yere bakabilirken diğer gözlerinde içe, dışa, yukarı veya aşağı doğru kaymalar olabilir.

Hastanın yaşına bağlı olarak şaşılığın pek çok nedeni olabilir. Nörolojik, fonksiyonel veya kaslardaki yapısal bozukluklar kaymaya neden olabileceği gibi, genetiğin rolü de vardır; yani ailesinde şaşılık hastalığı olanlarda risk daha fazladır. Erken doğumlar, havaleler, travmalar da riski arttıran faktörler arasındadır.

Şaşılık genellikle çocuk yaşlarda ortaya çıkmaktadır. Bazen doğuştan olan bu hastalık bazen de bir kaç ay sonra ortaya çıkabilmektedir. Yeni doğan çocuklarda göz kaymasının normal karşılanması yanlış bir tutumdur çünkü bu birçok hastalığın başlangıcı ya da habercisi olabilir.

Bebeklik dönemi veya okul öncesi dönemde her çocuk muhtemel göz problemleri (kırılma kusurlar, şaşılık, göz tembelliği, katarakt veya göz içi tümörler gibi) için bir göz doktoru tarafından muayene edilmelidir.Poliklinik koşullarında normal muayene yöntemleri ile şaşılık tanısı konulabilir.

Burada, kaymaya bağlı tembelliğin olup olmadığı, kaymanın gözlüklerle düzeltilip düzeltilemeyeceği gibi tespitlerin yapılması önemlidir. Şaşılık tedavisinde kırma kusuru öncelikle gözlükle düzeltilmelidir. Şaşılığın yanında gözde tembellik varsa mutlaka çeşitli yöntemlerle tedavi edilmelidir. Görme tembelliği tedavi edildikten sonra gözlükle düzeltilemeyen kayma cerrahi yöntemler kullanılarak düzeltilir. Kimi zaman tembellik tedavisine karşı bir direnç vardır, bu tür vakalarda cerrahi tedavi uygulandıktan sonra da kapama tedavisi denilen bir tedavi yöntemi kullanılır. Tedavide başarı tedavinin erken ve etkin olmasına bağlıdır.