Kavrama Ve Üretimde Bağlamın Etkileri
Kavrama Ve Üretimde Bağlamın Etkileri : Bir cümleyi anlamak için, fonemleri işitiriz, onlan bir cümlenin morfemlerini ve ibarelerini oluşturmak için kullanırız ve nihayet önermeyi cümle biriminden çıkannz. En temel düzeyde çalışırız. Cümle üretmek içinse ters yönde hareket ederiz. Önermeli bir düşünceyle başlarız, onu bir cümlenin ibarelerine ve morfemlerine çeviririz ve nihayet bu morfemleri fonemlere çeviririz.Bu çözümleme, cümleyi anlarken ve üretirken neler olduğunu tanımlamasa da, aşın derecede basitleştirilmiştir, çünkü dilin içinde gerçekleştiği bağlamı dikkate almaz.
Bağlam, çoğu kez söylenecek şey hakkında tahmin edilebilir olanı oluşturur. Birkaç sözcüğü kavradıktan sonra bütün cümlenin anlamı (ardındaki önermeler) hakkında sonuçlara geçeriz, sonra da cümlenin geri kalanını anlamaya yardımcı olacak önermeler hakkında öngörü yeteneğimizi kullanınz. Bu durumda, anlama en yüksek düzeyin yanı sıra en alt düzeyden sağlanır .Aslında, dili anlamanın bağlam olmaksızın neredeyse olanaksız olduğu durumlar vardır.
Örnek olarak, aşağıdaki paragrafı okuyunuz:Bu paragrafı okurken kuşkusuz neden bahsedildiğini anlamakta zorlandınız. Ancak “elbise yıkama” bağlamı verildiğinde paragrafta anla- madığnız bütün bölümleri yorumlamak için elbise yıkama hakkında bildiklerinizi kullanırsınız, îlk cümlede sözü geçen “prosedür” “elbise yıkama” prosedürü; “nesneler” “elbiseler”; “farklı- gruplar” ise “renkleri farklı elbise gruplan”dır vb.
Şimdi paragrafı bir kez daha okursanız tam olarak anlayacaksınız.Bağlamın belki de en göze çarpan bölümü, iletişim kurduğumuz diğer kişi ya da kişilerdir. Bir cümleyi anlamak için, o cümlenin fonemlerini, morfemlerini ve ibarelerini anlamak yeterli değildir, konuşan kişinin amacını da anlamamız gerekir. Örneğin, biri akşam yemeğinde size “Patates tabağım iletebilir misiniz?” dediğinde, bu kişinin isteğinin, patates tabağına uzanma yeteneğiniz olup olmadığını anlamak değil, yalnızca patates tabağının kendisine iletilmesi olduğunu düşünürsünüz. Ancak, kolunuz alçıya alınmışsa, o zaman size bu sözleri söyleyen kişinin fiziksel yeteneğinizi belirlemek istediğini düşünürsünüz. Her iki durumda da, cümle (ve önerme) aynıdır; değişiklik konuşmacının cümleyi söylemedeki hedefidir.
İnsanların konuşmacının niyetini, kavrama sürecinin parçası olarak anladıklan konusunda çok sayıda bulgu vardır.Dil üretiminde de benzer etkiler vardır. Biri size, “Anıtkabir nerede?” diye sorsa, fiziksel bağlama ve soruyu soran kişi hakkında oluşturduğunuz varsayımlara göre farklı şeyler söylersiniz. Örneğin bu som size İstanbul’da sorulursa, “Ankara’da” diye yanıtlarsınız; som Çankaya’da somlursa “Anıtepe’de” diye yanıtlayabilirsiniz ve som Anıttepe’de somluyorsa, “Gençlik Caddesinde” dersiniz. Kişi, anlarken olduğu gibi konuşurken de sözlerinin bağlama nasıl uyduğunu belirlemek durumundadır.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
