Cestoda Altsınıfı (sestodlar)

Cestoda Altsınıfı (sestodlar) : Plathelminthes (yassı helmintler) bölümünün Cestoidea sınıfına ait Cestoda alt sınıfında vücutları yassı, şerit biçimindeki helmintler bulunur. Sestodların büyüklükleri farklıdır ve renkleri krem ile beyaz arasında değişir. Bunlardan insan sağlığı bakımından önemli olanlar Cyclophylli- dea ve Pseudophyllidea üst takımlarındadırlar. Morfolojik, biyolojik ve epidemiyolojik özellikleri bakımından birbirinden farklı olan her iki takımdaki helmintlerin s t r o b i 1 a adı verilen vücutları yassı, şerit şeklindedir ve elastik, dirençli bir kütiküla ile kaplıdır. Vücut, baş ( s k o - leks), boyun ve halkalar (proglottis, proglottid, segment) olmak üzere üç kısımdan yapılmıştır. Çeşitli sestodların boyları 2 mm ile 25 m arasında değişmektedir. Pseudophyllidea üst takımında oval şekildeki başta emme çukurlan (bothria) bulunur (Şekil 33). Cyc- lophyllidea üst takımında ise eşkenar dörtgen biçimindeki başın üzerinde dört tane yuvarlak çekmen (vantuz) vardır. Ayrıca bu takımdaki bazı helmintlerde bir de disk ya da parmak şeklinde olup, rostellum denilen, üzerinde çengel ve dikenlerin yer aldığı bir organ bulunabilir

Baş taşıdığı bu organlar yardımı ile helmintin barsak duvarına yapışmasını sağlar. Boyun bölgesi dar, ince ve segmentsizdir; bazı helmintlerde belirsiz olabilir. Halkalar boyundan tomurcuklanma ile meydana gelirler ve sayıları 3 ile 4000 arasında olabilir. Bunların şekil ve büyüklükleri aynı helmintde dahi farklı olabilir. Boyuna en yakın olan en genç halkadır, boyundan uzaklaştıkça önce olgun, sonra gebe olan yaşlı halkalar sıralanır. Bu ayrılma genital organların gelişme derecesine göredir. Yumurtlamayan şeritlerde gebe halkaların içini birikmiş yumurtalarla dolu olan uterus kaplamıştır. Böyle halkalarda diğer genital organlar atrofiye uğrarlar. Halkaların erişkin olanlarının hepsinde erkeklik ve dişilik organları gelişmiştir. Böylece, şeritler hermafrodit olan helmintlerdendir. Sestodlarda vücut boşluğu, sindirim, solunum ve dolaşım sistemleri yoktur; konağın barsağındaki besinleri vücut yüzeyleri ile alırlar. Beslenmeyi, yüzeyi kaplayan kütiküladaki ufak delikler sağlar. Sestodlar hareketlidirler ve helmintin vücudundan ayrılan halkalarda da hareket görülebilir. Her halkada alev hücreleri ve halkaların yanlarında bulunan ikişer boşaltıcı borucuktan ibaret basit bir çıkartı sistemi bulunur.

Başta yerleşen gangliyonlara bağlı olarak iki tarafta uzunluğuna yerleşmiş sinir kolonlarının oluşturduğu bir sinir sistemi vardır. Her erişkin halkada iki cinse ait genital organlar mevcuttur. Testisler Hymenolepislerde olduğu şekilde, büyük ve sadece birkaç tane olabildiği gibi, bazı sestodlarda, ör-: neğin Taenia'larda 500 hatta daha fazla sayıda ve küçüktürler. Bunlardan ayrılan vas efferensler birleşirler ve vas deferensi yaparlar. Genişleyen bir kısmı vesicula seminalis’i yapan bu kanal, erkek genital deliğinde sonlanır. Dişi genital organlarına gelince, bazen iki tane olanyumurtalık çok defa iki lopludur ve ovidukt denen kanal vasıtasıyle va- gina ile birleşmiştir. Ootip, vagina ve ovidukttan sonra uterusa yakın olarak yer alan kanaldır. Ootipe besleyici bezlerin (vitellaria) kanalcıkları bağlıdır ve yumurtalar burada döllenirler. Bu bezler Taenia’larda çok sayıda ve küçük olup halkanın alt kısmında yer alırlar, Diphyllobothrium latum’da yine pek çok ve küçük olup halkanın iki yanında yerleşmişlerdir. Hymenolepis nana’da iki loplu bir tek bez vardır. Uterusun şekli çeşitli cinslerde değişiktir ve yeri de sestodlar için özellik gösterir. Diphyllobothrium cinsinde, utérus kıvrıntıları ile rozeti andırır ve karın yüzünde bir deliğe açılır. Taenia’larda ise boru şeklindeki esas kısımdan yanlara doğru dallanmıştır ve kör olarak sonlanır

Yani, bunlarda yumurtlama deliği yoktur; dolayısıyle bu helmintlerin yumurtaları halkalar parçalanmadıkça dışkıyla çıkarılmaz. Uterusun dallanma şekli ve génital deliğin yeri türlere göre özellik gösterdiğinden, gebe halkaların incelenmesi tanı için önemlidir. Génital delikler bazı cinslerde (Hymenolepis) daima halkaların aynı tarafına, bazı sestodlarda (Taenia) ise birbirini izleyen halkalarda sağa ve sola açılırlar. Diphyllobothrium latum'da bu delik karın yüzünde yer alır.

Şeritlerin vücut bileşiminde sudan başka bol miktarda glikojen ve yağ bulunur, protein azdır. Üremeleri, gelişmeleri için B kompleksi vitaminlerine gereksinimleri vardır.Sestodların yumurtaları birbirlerine benzer. Bununla beraber, bazı türlerin yumurta şekilleri diğerleri gibi değildir. Kapaklı, embriyonsuz, oval olan ve suda gelişebilen Diphyllobothrium yumurtaları dışında kalanlar kapaksız, embriyonlu ve yuvarlaktır. Embriyonları üç çift çengel taşırlar Erişkinleri genellikle barsakda yaşayan sestodlarda, evrim takımlara göre farklıdır. Pseudophyllidea üst takımında kapaklı yumurtalar ancak suya eriştikleri zaman embriyon oluşur. Cyclophyllidea’da ise dış ortama çıkan yumurtalar embriyonludur; genellikle üç çift çengel taşıyan morula devresindeki bu embriyona onkosfer (onchosphere) veya heksa- kant embriyon adı verilir. Bunun vücudu en fazla 20 ¡j. büyüklüğündedir. Yumurtanın etrafında, içte embriyofor denen kılıf, daha dışta bir örtü mevcuttur. İkisi arasında bazı yumurtalarda bir üçüncü tabaka yer alabilir.

Dışkıda dış örtüleri bulunmayan yumurtalara da rastlanabilir.Yumurtaları insan dışkısında bulunan Taenia solium ile Hymenolepis nana’nın ve köpeğin dışkısıyla çıkan Echinococcus granulosus’un yumurtaları insanı infekte etme yeteneğine sahiptirler. Şeritlerin yumurtadan sonraki hayat devrelerinde çeşitli kurtçuk şekilleri bulunur. Her hel- minte ait özel bölümlerde bildirilecek olan bu kurtçuklar Pseudophylli-dea üst takımındaki korasidyum, proserkoid (procercoid), pleroserkoid veya sparganum ve Cyclophyllidea üst takımındaki hepsi kist, kese şeklinde olan kurtçuklardır. Sonunculara örnek olarak tenyaların sistiserkus (cysticercus), Echinococcus granulosus’un ekinokokkus (echinococcus), insanda ender yerleşen Multiceps multiceps'in coenurus (multiseps) ve Hymenolepis nema’nın sistiserkoid (cysticercoid) adı verilen kurtçukları gösterilebilir

Bu kurtçuklar ara konakların vücudunda yerleşirler ve sindirim yolundan insana bulaşarak erişkin hale geçerler. Di- phyllobothrium cinsi evrimi için çok defa iki, bazen üç ara konağa gereksinir. Hymenolepis nema’nın evriminde genellikle ara konak gerekli değildir, nadiren bir ara konak evrimde yer alabilir. Diğer bütün sestod- ların hayat devrelerinde insan, koyun, sığır gibi birer ara konak bulunur. İnsan sadece Echinococcus granulosus için ve bazen Taenia solium’- da ara konak ödevi görebilir; böylece bu helmintlerin kurtçukları insanda hastalık meydana getirirler. Bu adı geçenler dışmda kalan şeritlerin sadece erişkin şekilleri insanın ince barsağmda yerleşerek hastalık yaparlar. Hymenolepis nana dışındaki sestodlarda konak, kurtçuk şeklinin sindirim yolundan alınması sonucunda erişkin helmint ile infekte olur. Cestoda alt sınıfında yer alan, insan sağlığı için önemli helmintler aşağıda bildirilecektir.

SENDE YORUM YAP!

Whatsapp