Burkulmalar-Çıkıklar-Kırıklar

BURKULMALAR

Burkulmalar, eklem kısmındaki eklem bağlarının ve eklem kapsülünün eklem hareket eksenine uygun olmayan ani ve sert hareketler sonucunda kısmen yırtılmasıdır.
Genelde ayak bileğinde burkulma görülür. Eklem bağlarının kopması bazen hafif atlatılabilir, önemsizdir fakat bazı kopmalar bir kırıktan ayırt edilemeyecek düzeyde sıkıntı verebilir.
Belirtiler:
Ezilen ve yırtılan eklem dokusuna sızan eklem sıvısı şişmeye sebep olur. Ekimoz ve hematomlar görülür. Şiddetli bir ağrı vardır. Amaç:
Hastada eklem bölgesinde görülen şikayetleri azaltmaya çalışmak.
İLKYARDIM:
• Ağrı şokuna karşı kazazedeye ağrı kesiciler verilir.
• Şişmeyi önlemek için burkulan bölgeye soğuk tatbik edilmelidir.
• Burkulan bölgeyi kalp seviyesinden 10-15 cm. yukarı kaldırarak şişmeyi de önlemiş oluruz.
• Hasta hareket etmek zorunda ise burkulan bölgeye sıkı bandaj uygulanmalıdır.
Böylece hasta ağrıyı fazla hissetmeden hareket edebilir.

ÇIKIKLAR

Eklem yüzeylerinin tam veya kısmen yerlerinden ayrılmasına çıkık denir. Eklem bölgesinin zayıf olması, travmalar, ani hareketler, çekme gibi nedenler, çıkığa sebep olur.
Çıkıklar daha çok omuzlarda, parmaklarda, kalça, diz, dirsek ve çenede görülür.
Çıkıkların sınıflandırılması şu şekildedir:

Doğuştan Olan Çıkıklar

Sık görülen şekli, kalça çıkığıdır.

Hastalıklara Bağlı Çıkıklar

Eklemlerde iltihabi durumlara ve tümörlere bağlı çıkıklardır.

Felçlere Bağlı Çıkıklar

Kasların felci sonucu eklemin dayanıklılığı bozulur ve çıkıklar ortaya çıkar. Bu tip çıkıklar genelde çocuk felcinde ve beyin felcinde görülür.

Tekrarlayan Çıkıklar

İyi tedavi edilmeyen çıkıklarda zamanla eklem etrafındaki yumuşak dokular tam iyileşmediği için eklem kapsülünde bollaşma olur. Hasta, çıkan bölgesini kendisi yerine koyar.

Darbelere Bağlı Çıkıklar

Belirtiler:
Eklem bölgesinde şiddetli ağrı, şişme görülür. Hastanın hareket kapasitesi azalır.
Çıkan bölgede vücut simetrisi bozulur.
Amaç:
Çıkan bölgedeki kemiğin, etrafındaki dokulara zarar vermesini önlemeye çalışarak hastaneye sevk etmeliyiz.
İLKYARDIM:
• Ağrı şokuna karşı önlem alınmalıdır.
• Çıkık eklem istirahata alınır.
• Çıkan bölge, çevresindeki organla desteklenmelidir.
• Daha sonra üçgen askıya alınmalıdır.
• Çıkan bölgeye soğuk tatbik edilebilir.
• Çıkığı, yerine doktor oturtmalıdır

Kırıklar

Kemiğin anatomik bütünlüğünün bozulmasıdır. Kemiğin kırılması için ya doğrudan doğruya veya dolaylı bir darbeye maruz kalması gerekir. Mesela yüksek bir yerden atlayan şahsın ayak üstü düşmesine rağmen omurgasının kırılması, dolaylı darbe ile kırılmadır. Ya da el üzerine düşen kimsenin köprücük kemiğinin kırılması gibi. Kırıkların diğer önemli sebeplerinden biri de kemik hastalıklarıdır .
Kırıklarda iyileşme genelde yaşa ve kırığın yerine göre değişir. Çocuklarda bu süre 4-6 hafta iken yetişkinlerde 3-4 ayı bulabilmektedir.

Kırık Çeşitleri

• Basit veya Kapalı Kırık Kırık üzerindeki deride açılma, yaralanma yoksa
• Açık Kırık
Eğer kırık deri açılıp da kemik ortaya çıkarsa buna denir. (Açık kırıklarda enfeksiyon tehlikesi vardır.)
• Yaf Ağaç Kırığı
Kemiğin eğildiği ve yarım kırıldığı duruma denir. (Çocuklarda daha çok görülür.)
Belirtiler:
• Kırılan bölgede şiddetli bir ağrı görülür. Kırık bölgeye yapılan basınç ve hareketle ağrı artar.
• Kırık bölgeye dokunulduğu zaman refleks olarak çekilme veya hassasiyet görülür. Hasta kırık bölgesini dokundurmaktan çekinir ve kırık bölgeyi sağlam eliyle tutmak ister. .
• Kırık uçların birbirine değmesi ve sürtmesi ile titreşim şeklinde sesler çıkar.
• Şişme ve ekimozlar görülür.
• Kırılan bölgede şekil bozuklukları görülür. Bunun nedeni ise kemiğin belirsiz bir biçim almasıdır. Elle muayenede kemik bütünlüğünün bozulduğu anlaşılır.
• Kırılan bölgede açık kırık varsa yaralar meydana gelir. (Her kırık belirti vermeyebilir . İlk yardımcı, hastanın kırık bölgesini sağlam organla karşılaştırmalıdır.)
Kırıklarda Genel ilk Yardım
• Kırılan eklemin iki başını, iki elinizle ayrı ayrı tutup hizaya getirip desteğe alınız.
Gereksiz hareketlerden kaçınılmalıdır.
• Kırık kemiği tespit ediniz ve sabitleştiriniz. Sabitlemek için en iyi yer, hastanın kendi sağlam organıdır.
• Kırık bölge atele alınabilir. (Atel malzemeleri olarak tahta, mukayva veya kalın sert kumaştan faydalanılabilir.)
• Açık kırıklarda kanamalar görülür. Ayrıca deride yaralar oluşur. Böyle durumlarda önce kanama durdurulmalı, yara yeri pansuman edilmelidir.
• Kırık bölgeyi sabitledikten sonra kan dolaşımına bakmak gerekir. Kırık organdaki kan dolaşımı tırnaktan kontrol edilir. Tırnağa basıldığı zaman tırnak beyazlıyor, basınç kaldırıldığında eskisi gibi pembeleşiyorsa kan dolaşımı normal demektir. Kırıklarda Atel Malzemesinin Hazırlanması
Atel malzemesi olarak ne kullanılacağı iyi tespit edilmelidir. Genelde tahta ve mukavvadan faydalanılır fakat sert kumaşlar, çok katlanmış gazete ya da kırık bölgeye uygun ölçülerde olan sert malzemeler kullanılabilir. Tahta kullanılacaksa tahtayı kumaşa sarıp uygulamak daha iyidir. Bu şekilde hastanın canı yanmaz.
En iyi kırık tespit malzemesi mukavvadır. Her evde bulunur ve şekil vermek daha kolaydır.

Kafatası Kırıkları

Kafatası, beyni dış etkenlerden koruyan bir kafesi andırır. Beyin kafatası içerisinde, saydam bir sıvı içinde darbelere karşı güvence altına alınmıştır.
Kafatası kırıkları içeride beynin zedelenmesine yol açar; beyne baskı uygulanması, beyne baskı yapan kanın toplanması bakımından hayati önem taşır.
Belirtiler:
Kafatası kırıkları genelde röntgenle teşhis edilse de şu belirtiler de görülür:
• Bilinç kaybolması.
• Hastanın kafasına bakıldığında yumuşaklık, kırık bölgeye elle bastırıldığında çöktüğü görülür.
• Hastanın travmadan sonra burnundan ve bilhassa kulaktan kan veya omurilik sıvısı gelebilir.
Amaç:
Kazazedenin durumunu muhafaza ederek hastaneye sevk etmek.
İLKYARDIM:
• Kafatası kırıklarında uygun pozisyon aldırılmalıdır. Kulaktan akıntı geldiği için akıntı gelen kulak aşağı gelecek biçimde hasta yan yatırılır. Eğer, başta yara varsa, steril gazlı bezle kapatılır. Kanama varsa kırık bölgeyi incelemeden kanamayı durdurmak için bir şey yapılmamalıdır.
• Hastanın kan akan kulağına temiz bir bez örtüp üçgen kafa sargısı ile baş bölgesi sarılmalıdır. Kazazede yukarıda anlattığımız yan pozisyonda baş, boyun ve omurga kırılmadan itina ile yan yatırılır. Kafatası kerniğine batan ve beyni zedeleyen bir cisim varsa kesinlikle çıkartılmamalıdır. Ayrıca beyni görünen kazazede için de hiçbir müdahale yapılmamalıdır.
• Travmadan sonra şuuru yerine gelen hasta aynı dikkatle en yakın hastaneye sevk edilmelidir.

Kaburga Kırıkları

Kaburgalara gelen kuvvet şiddetliyse kaburgaların kırılan uçları içeriye doğru dönerek plevra zarını, akciğerleri zedelemek suretiyle delik oluşur. Bunun sonucunda ciğerler söner, havası göğüs boşluğuna dolar ve akciğer yetmezliğinden boğulma görülür. Belirtiler.
Kırılan kaburga bölgesinde şiddetli ağrı görülür. Hasta normal solunum yapamaz; yüzeysel, sık sık solunum yapar. Kırılan bölge yan organlara battığı için hasta acı duyar ve derin nefes alamaz. Hasta eli ile kırık bölgeyi tutar.
Amaç:
Kırık kemiklerin etraftaki organ ve dokulara zarar vermesini önlemek için uygun tespit yapıp hastaneye sevk edilmelidir. İLKYARDIM:
Hastanın ağrı şokuna karşı önlem alınmalıdır. Kırık kaburgaların sabitlenmesi amacıyla üçgen sargı kullanılır. Kırık bölgenin üçgen sargıyla sabitlenmesi hastanın rahatlamasına da yardımcı olur. Ayrıca içerideki dokuları ve sinir uçlarını zedelememiş oluruz.
Genişçe katlanmış iki adet üçgen sargt hazırlarur ve şu şekilde tatbik edilir.
1. Sargı kırık taraftan sağlam tarafa doğru konur. Hastaya derin nefes alması söylenir ve nefesi verirken sağlam tarafa düğüm atılır.
2. 2. sargı 1. sargının 3/4'ünü kaplayacak biçimde sarılır ve kırık olmayan taraf
tan düğüm atılır. Kırık taraftaki kolun sabitlenmesi için kol üçgen askıya alınır.
Böyle bir durumda hastayı oturuş pozisyonunda hastaneye sevk ediniz.

Üst Kol Kemiği Kırığı

İLKYARDIM:
• Malzeme olarak ne kullanılacağı tespit edilmelidir. Mukavva veya ince tahtalardan faydalanılabilir.
• Tahta kullanılacaksa tahtayı sargı bezi, eşarp, kumaş parçalarıyla sarmak gerekir.
Daha sonra başka bir kumaş parçası ile üst kolun dış kısmına ve koltuk altı tarafına koyularak tespit edilir. (Tahtarun koltuk altına gelecek kısmına pamuk gibi yumuşak bezler koyarsak hasta rahatsız olmaz.) Tahtanın uzunluğu omuzdan dirseğe kadar olmalı- dır.
• Kırık kol uygun atele alındıktan sonra üçgen kaldırma askısı ile boyna asılmalıdır.
• Katlanmış kumaş parçaları ile atellenmiş kırık kol gövdeye sabitlenir.
• Hasta, oturuş pozisyonunda hastaneye sevk edilir.

Dirsek Bükülemiyorsa

İLKYARDIM:
• Kazazede sırt üstü yatırılır. Kırık kolu vücudun yerine yerleştirilir. Dirsek kırılmadığı için kesinlikle kırmaya çalışmayın. • Kırık dirsek ile gövde arasına yumuşak kumaş parçası koyun. Kırık dirseği gövdeye sargı bezleri ile sabitleyin. Bu sargı bezlerini kalçadan hemen dirseğin altından ve kolun üst kısmından karına getirerek bağlamak gerekir.
• Hasta fazla hareket ettirilmeden yatış pozisyonunda hastaneye sevk edilir.

Ön Kol Kırığı

İLKYARDIM:
• Ön kol kırıklarında genelde tahta veya mukayvadan istifade edilir.
• Tahta ateller yumuşak kumaş parçaları ile kaplanır. Tahta ateller ön kolun iç ve dış kısmına yerleştirilir. Küçük üçgen sargılar ile kola sıkıca sabitlenir.
• Kırık kol sabitlendikten sonra 90 C'lik açı ile kol üçgen askıya alınır. Hasta, asıl tedavisi için hastaneye sevk edilir.
Parmak Kırığı

İLKYARDIM: • Parmak kırığının tespiti yapılmadan evvel yüzük varsa çıkarılmalıdır.
• Kırılan parmağın altına ve üstüne tahta veya mukayva parçası konur (uzunluk olarak mukavvarun bileğe kadar gelmesi daha iyidir) ve rulo sargı bezi ile sarılır.
• Kırık parmağın olduğu el üçgen askıya alınır. Ve kalp seviyesinin üzerinde tutulur.

Köprücük Kemiği Kırığı

İLKYARDIM:
•Köprücük kemiği kırığında kesinlikle fazla hareketten kaçınıp kemiğin hemen sabitlenmesine çalışılmalıdır.
•Kazazedeyi oturtunuz. Kırık taraftaki kolun parmak uçları çapraz taraftaki köprücük kemiğine konur. Kaldırma askısı ile kırık taraftaki kol askıya alınır.
• Hastanın koltuk altına küçük yastık konur.
• Askıya alınan kol geniş bir üçgen sargı bezi ile gövdeye sarılır. Sargının düğümü sağlam taraftan atılmalıdır.
• Hasta oturuş veya yürüyüş pozisyonunda hastaneye sevk edilir.
• Eğer iki taraf da kırılmış ise yapılan işlem her iki kol için de aynı olmalıdır. İki el göğüste üst üste getirilerek vücuda sabitlenir.
İLKYARDIM:
• Bacakların altına birkaç adet katlanmış sargı bezi yerleştirin. Sargı bezlerinin biri kırık kemiğin üzerine, altına ve dizlere, bacak alt kemiklerine getirilir. Ayak bileğine de sargı bezi yerleştirilir.
• Hastanın ayaklarından koltuk altına gelecek şekilde tahta ayarlarur. Yumuşak bir bez sarılır. (Tahta yerine mukayva da olabilir.) Kırık kalçarun dış tarafına yerleştirilir.

Kalça ve Bacak Kırıkları

Hastarun sağlam ayağı kırık ayağın tarafına getirilir. Hastarun iki bacak arasına yumuşak kauçuk veya yastık konmalıdır. • Yerleştirilen tahta veya mukavva hastanın göğsünden, kalçalarından ve ayaklarından sargı bezleri ile bağlanır. Kırık organ iyice sabitlenir.
Sargı bezlerini zorlayarak, sıkı sıkı çekerek bağlamak yanlıştır. Düğümler sağlam tarafa atılır.
• Hasta sedyeye yatırılmış halde hastaneye sevk edilir. (Bacak kınğırıda tahta veya mukavva bulamaz isek kırık bacak sağlam bacağa bağlanarak sabitlenir.)

Diz Kapağı Kırığı

İLKYARDIM:
• Dizlerdeki hareket menteşe gibidir. Öne ve arkaya açılır. Aşırı bükülme ve zorlanmalarla dizin bu yapısı bozulur, sakatlanır. Tek bir bacak üzerine binen yükle zorlu dönüşlerde diz bağları, kirişler kopabilir. Başka darbelerle diz kapağında kırık, çatlak olabilir.
• Hasta sırt üstü yatırılır, bacağı rahat konuma alınır. Diz kapağı bölgesi yumuşak kumaşlarla fazla sıkmadan sarılır.
• Dizin altına yumuşak bir yastık, palto veya battaniye konmalıdır.

Ayak Kırıkları ve Çıkığı

İLKYARDIM:
• Ayakta kanama varsa durdurulur. Açık kırık varsa pansuman yapılır.
• Kare şeklinde yumuşak yastık veya birkaç defa katlanmış kumaşın ortasına, kırılan ayak yerleştirilir.
• Yastık veya birkaç defa katlanmış kumaşın üst kenarları önde birbirine yaklaştırılarak çengelli iğne ile tutturulur. Gerekirse bu işlem sargı bezi ile sarılarak da yapılabilir.
• Kırık ayak (çıkık da olabilir) kalp seviyesinin üzerinde tutularak kazazede hastaneye sevk edilir.

Çene Kırığı

İLKYARDIM:
• Çeneye sert bir darbe gelmesi ile oluşur. Kırık genelde bir tarafta olur. Fakat her iki çene de de olabilir.
Çene kırıldığı zaman aşağı düşer.
• Kazazedeye konuşmaması söylenir.
• Hastayı öne doğru eğin. İlk yardımcı elinin avuç içini kırık kemik üzerine yerleştirir ve üst çeneye yavaşça iter.
• Dar bir sargı yapılır ve orta kısmı kazazedenin çenesinin altına yerleştirilir. Bir ucunu da başın tepesinden aşırılarak ve kulağın yukarısından çaprazlaştırılır. Kısa ucu alnın tarafından, öbür yan uzun ucu da diğer taraftan kafanın arkasından geçirilir. Öbür tarafı kulağın yanından geçirip iki ucu bağlanır.
• Hastada kusma ihtiyacı varsa sargılama işlemi durdurulur. Başı sağlam tarafa çevrilir ve çenesi ilkyardımcının elinin avuç içi ile tutulur. Ve desteklenir. Kusması bittikten sonra sargılama işlemine devam edilir.

Boyun Kırıkları

İLKYARDIM:
• Hastanın kımıldamamasına dikkat edilir.
• İlk yardımcı elini hastanın kulaklarına koyarak boyunu denge de tutmaya çalışır.
• Battaniye, yastık, palto gibi şeyler katlanarak hastanın başının yanlarına ve omuzlarına destek olarak konur.
• Hasta sakin tutulmaya çalışılır. Ve sağlık kuruluşuna haber verilerek yardım istenir.
• Hastanın giysileri gevşetilerek boynu açılır. Hastaya, kalınca bir yakalık koyulur.
• Yakalık mevcut değilse, 10 cm. genişliğinde kalınca bir gazete dürülmelidir. Gazete üçgen beze, çoraba veya havluya sarılmalıdır. Yakalığın ortası hastanın boynuna getirilir. Ve çene altına yerleştirilir. Yakalık boyundan dolanır ve önde düğümlenir. Yakalık boyuna sabitlenirken hastanın solunumuna engel olmamalıdır.

Boyun Kırıklarında Hastanın Sedyeye Alınması
• Hasta sırt üstü yatırılır.
• Hastanın elleri karın bölgesinde birbirine bağlanır.
• Boyun kırığı olan bir hastayı sedyeye taşımak için en az üç kişiye ihtiyaç vardır.
Bunlardan biri hastanın başını ve omuzlarını, diğerleri ise bel ve bacaklarını omurga kırılmadan aynı anda kaldırırlar.
• Daha önceden hazırlanmış sedyeye hasta yavaşça konur.
• Hasta sedyeye bağlanarak hastaneye sevk edilmelidir (hasta fazla hareket ettirilmemeli).

Omurga Kırıkları

İLKYARDIM:
• Omurga, kafatasından çıkan ve kuyruk sokumuna kadar inen bir kemik yapıdır.
Omurga kırıkları, kırıkların en tehlikesidir.
Genelde trafik kazaları, kazazedenin üzerine ağır yüklerin düşmesi, ayakların üzerine düşmek hatta başını çarpmak gibi etkenler omurga kırıklarına neden olabilir. Omurga kırığında yapılacak ilk yardım çok önemlidir. Dikkatli ve bilinçli yapılmalıdır. Aksi taktirde ölümlere ve sakatlanmalara sebep olunabilir.
• Solunumu kontrol altına alın. Hastanın dolaşımını kontrol edin.
• Hasta gereksiz hareket ettirilmemeli ve ayağa kaldırılmamalıdır.
• Hastanın altına sedye veya kapı gibi malzemeler konabilir. Bunun için üç kişiden faydalanılır. Boyun kırıklarında hastanın sedyeye alınması gibi taşınır. Hasta gövdeden, kalçadan ve bacaklardan sedyeye bağlanır.
• Hastanın boynunun her iki tarafına kum torbası veya yastık konur. Hastanın başı ve vücudu sedyeye bağlanır.
• Acil olarak hastaneye sevk edilmelidir. (Omurga kırıklarında zorıınlu kalınmadığı sürece hastayı taşımamak ve kaldırmamak gerekir. Kazazede baygınsa çenesini kaldırarak solunum yolu açılmalı, gerekiyorsa suni teneffüs yapılmalıdır.)